Ludowy Komisariat Przemysłu Czołgowego ZSRR

Ludowy Komisariat Przemysłu Czołgowego ZSRR, Narkomtankoprom (Народный комиссариат танковой промышленности СССР, Наркомтанкопром) – jeden z urzędów centralnych w Związku Radzieckim, odpowiednik ministerstwa, który nadzorował produkcję przemysłu czołgowego.

Historia

Ludowy Komisariat Przemysłu Czołgowego został utworzony 11 września 1941 na bazie Ludowego Komisariatu Średniego Przemysłu Maszynowego (ros. Наркомат среднего машиностроения СССР) w związku z ponoszonymi dużymi stratami czołgów w II wojnie światowej. Podobne komisariaty istniały w tym czasie i w innych dziedzinach przemysłu zbrojeniowego, np. w lotnictwie.

W jego skład wchodziło szereg gigantów przemysłowych zatrudniających ponad 10 000 osób każdy. W sumie w latach wojny w swoich fabrykach zatrudniał 200–250 tys. osób.

W skład Komisariatu włączono firmy z doświadczeniem w produkcji czołgów już od 1930:

• w Charkowie – zakład nr 183 → Charkowski Zakład Transportowego Przemysłu Maszynowego im. W.A. Małyszewa (ros. Харьковский завод транспортного машиностроения имени В. А. Малышева), produkujący średnie czołgi T-34,
• w Stalingradzie – nr 75 → Zakład Barrikady (ros. завод Баррикады), produkujący silniki diesla do czołgów,
• w Leningradzie – Zakład Kirowski, ciężkie czołgi KW i zakład nr 174 → Leningradzki Zakład Państwowy nr 174 im. K.E. Woroszyłowa (ros. Ленинградский государственный завод № 174 имени К. Е. Ворошилова), lekkie czołgi T-26,
• w Moskwie – zakład nr 37, lekkie pływające czołgi T-40,
• w Mariupolu – Mariupolski Zakład im. Ilicza (ros. Мариупольский завод им. Ильича), korpusy dla T-34,
• w Podolsku – Podolski Zakład im. Ordżonikidze (ros. Подольский завод им. Орджоникидзе), pancerne kadłuby dla czołgów T-40.

Od początku września 1941 większość zakładów była przejmowana przez Niemców, a jednocześnie w skład Komisariatu zaczęły wchodzić zakłady znajdujące się we wschodnich rejonach ZSRR. Są ewakuowane zakłady, np.

• zakład im. Kirowa przyjął Czeliabiński Zakład Traktorów (ros. Челябинский тракторный завод),
• zakład nr 183 – Uralski Zakład Budowy Wagonów (ros. Уральский вагоностроительный завод) w Niżnym Tagile,
• Wydział Silników Zakładów im. Kirowa – Uralski Zakład Turbin (ros. Уральский турбинный завод) w Swierdłowsku,
• Zakład Iżorski (Ижорский завод) – Uralski Zakład Ciężkiego Przemysłu Maszynowego (ros. Уральский завод тяжёлого машиностроения) w Swierdłowsku,
• i zakład nr 75 – Jurgiński Zakład Przemysłu Maszynowego (ros. Юргинский машиностроительный завод).

Ponadto, w skład NKTP weszła

• Stalingradzka Fabryka Ciągników (ros. Сталинградский тракторный завод), rozpoczynająca produkcję T-34,
• zakład nr 264 → Stocznia Stalingradzka (ros. Сталинградская судоверфь) w Stalingradzie, organizująca produkcję pancernych kadłubów dla STZ,
• zakład nr 112 → Stocznia Czerwone Sormowo (ros. Cудоверфь Красное Сормово) w Niżnym Nowogrodzie, koncentrująca się na produkcji T-34.

Pod koniec 1941 proces formowania Komisariatu został zakończony.

W pierwszym etapie głównym zadaniem był wzrost produkcji czołgów.

Wielką wagę dla rozwoju produkcji czołgów miały również zmiany w ich konstrukcji. Jednak uproszczenie procesu projektowania i produkcji doprowadziły do spadku niezawodności, więc w lecie 1942 główne wysiłki projektantów Komisariatu zostały skierowane na uproszczenie technologii produkcji w celu poprawy niezawodności czołgów.

Działalność Komisariatu w początkowym okresie wojny (1941-1942) można określić jako pasmo sukcesów radzieckiej produkcji czołgów, która pod względem ilościowym, znacznie szybciej rosła niż produkcja czołgów w Niemczech i krajach okupowanych. Tak więc, wyprodukowano

• w ZSRR w 1942 – 24.504 czołgów i dział samobieżnych, w Niemczech – tylko 6.189,
• w 1943 – 24.006 (w Niemczech 10,7 tys.),
• w 1944 – 28.983 (w Niemczech 18.300),
• w pierwszej połowie 1945 – 15.422 (Niemcy tylko 4,4 tys.).

14 października 1945 Ludowy Komisariat Przemysłu Czołgowego został przemianowany na Ludowy Komisariat Przemysłu Maszyn Transportowych ZSRR (ros. Народный комиссариат транспортного машиностроения СССР). Od 1946 – Ministerstwo Przemysłu Maszyn Transportowych ZSRR (ros. Министерство транспортного машиностроения СССР).

Ludowi Komisarze

• 1941–1942 – Wiaczesław Małyszew (В. А. Малышев)
• 1942–1943 – Isaak Zalcman (И. М. Зальцман)
• 1943–1945 – Wiaczesław Małyszew

Siedziba

Siedziba mieściła się przy ul. Riazańskiej (ros. Рязанская ул.) 8а, następnie ewakuowana do Czelabińska.

Zobacz też

• OKB → biura doświadczalno-projektowe (ros. Опытное конструкторское бюро)
• Ludowy Komisariat Przemysłu Obronnego ZSRR

Bibliografia

• Część IV – Танки и САУ, [w:] В. Н. Новиков (red.): Оружие победы 1941-1945 (Broń zwycięstwa), Машиностроение Moskwa 1985 [1]
• Ю.В. Ильин: Наркоматы оборонной промышленности в годы великой отечественной войны, Вестник МГИМО Москва, nr 2 (41) 2015