Ludwik Bystrzonowski

Ludwik Bystrzonowski

Ludwik Tadeusz Szafraniec-Bystrzonowski
(c) Bastian, CC BY 3.0 Starykoń
Data i miejsce urodzenia	24 sierpnia 1797 Kraków
Data śmierci	27 sierpnia 1878
Odznaczenia

Ludwik Tadeusz Szafraniec-Bystrzonowski herbu Starykoń (ur. 24 sierpnia 1797 w Krakowie^[1], zm. 27 sierpnia 1878 w Paryżu^[2][3]) – działacz Wielkiej Emigracji, generał turecki, pułkownik powstania węgierskiego 1848, dyplomata turecki i emigracyjny, hrabia w Królestwie Kongresowym w 1820 roku^[4].

Życiorys

Młodość

Był pierwszym dzieckiem Kazimierza i Anny Bystrzonowskich^[5]. Młodość spędził w Krakowie^[6]. W 1812 wyjechał do Warszawy^[6]. Tam kształcił się w Liceum Samuela Lindego^[6]. W wieku 18 lat powrócił do Krakowa i zapisał się na Uniwersytet Krakowski^[7]. Po około roku studiów wyjechał na Ukrainę; tam przez kilka lat gospodarował przekazanymi mu przez ojca posiadłościami Bebelno, Dąbie i Boczkowice^[8]. Jednocześnie dużo czasu spędzał w Krakowie^[9]. Pod koniec lat 20. prawdopodobnie zaangażował się w działalność Towarzystwa Patriotycznego^[10]. W 1829 znalazł się w Warszawie^[10].

Powstanie listopadowe

Po wybuchu powstania listopadowego mianowany dowódcą szwadronu^[11]; walczył w 1. Pułku Krakusów. Wraz ze swoim ojcem wystawił własnym sumptem szwadron jazdy, którego nominalne dowództwo objął już w stopniu majora^[11]. Rzeczywistym dowódcą był kapitan Ignacy Ciechawski, z uwagi na brak doświadczenia militarnego Bystrzonowskiego^[11].

Uczestnik bitwy pod Nową Wsią^[12]. W trakcie starć pod Grochowem jego szwadron stacjonował w Oblasach^[13]. W kwietniu 1831 szwadron Bystrzonowskiego został przydzielony do eskorty wodza naczelnego powstania, Jana Skrzyneckiego^[14]. W maju tegoż roku szwadron Bystrzonowskiego ponownie został zaangażowany w działania bojowe, ścierając się z wojskami rosyjskimi pod Długosiodłem i nad Narwią, a w dalszej kolejności pod Laskowcem i pod Tykocinem^[15].

Podczas bitwy pod Ostrołęką Bystrzonowski bił się wraz ze swoim szwadronem w sile około 200 ludzi^[16]. Jego oddział pełnił zadanie osłony baterii dział Józefa Bema^[16]. Za udział w bitwie Bystrzonowski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim (wówczas stanowiącym III klasę odznaczenia) Orderu Virtuti Militari^[16]. We wrześniu 1831 wziął udział w obronie Warszawy, a po kapitulacji miasta wraz ze swoim oddziałem ruszyli w kierunku granicy pruskiej, którą przekroczyli z początkiem października, kończąc swój udział w powstaniu^[17].

Emigracja

Po rozbrojeniu oddziałów i odbyciu kwarantanny Bystrzonowski został przez Prusaków ulokowany najprawdopodobniej wraz z innymi polskimi oficerami na zamku w Malborku^[18]. Tam prędko stał się, obok Józefa Bema, jednym z głównych propagatorów idei emigracji wśród żołnierzy i oficerów^[19]. W 1832, okrężną drogą przez Drezno, Monachium i Szwajcarię, udał się na emigrację do Francji^[20]. Jesienią 1832 dotarł do Awinionu, który stanowił czasowe centrum emigracji polskiej wyznaczone przez Francuzów^[21]. Po około miesiącu postanowił opuścić miasto i udał się do francuskiego Algieru^[21]. W 1833 wyruszył w podróż do Egiptu i na Bliski Wschód^[1]. W jej trakcie zwiedził m.in. Gizę, Luksor, Palmyrę i Jerozolimę^[22]. W Aleksandrii nabył egipską mumię, którą wysłał do Krakowa jako dar dla Uniwersytetu Jagiellońskiego^[2]. Był to początek okresu ciągłych podróży, głównie po krajach basenu Morza Śródziemnego, który trwał łącznie około trzech lat^[23].

W służbie Czartoryskiego

Od 1835 przebywał w Paryżu, gdzie blisko związał się z osobą księcia Adama Jerzego Czartoryskiego i środowiskiem Hotel Lambert^[24]. Za sprawą swoich podróży Bystrzonowski z miejsca stał się najważniejszym głosem doradczym Czartoryskiego w zakresie polityki wschodniej^[25]. W maju 1835 wysłany został do Galicji, gdzie miał osobiście rozeznać się w sytuacji i nastrojach po powstaniu^[26]. W kręgu środowiska księcia Czartoryskiego Bystrzonowski był jednym z przywódców nieformalnego stronnictwa tzw. "młodych", które dążyło do radykalizacji działań i przyspieszenia wybuchu powstania na ziemiach polskich^[27]. W 1837 Bystrzonowski został redaktorem czasopisma "Kraj i Emigracja"^[28]. W listopadzie 1837 wraz z grupą monarchistów okrzyknął księcia Adama królem Polski; miało to miejsce podczas spotkania Towarzystwa Literackiego w Paryżu^[28]. W 1839 podjął współpracę przy redakcji nowego czasopisma o wydźwięku monarchistycznym, "Trzeci Maj"^[29]. Choć sam Adam Czartoryski nie zajął jednoznacznego stanowiska wobec idei ukoronowania go, to Bystrzonowski, jako jej główny propagator, zyskał sobie przez tę akcję wielu wrogów spośród emigracji, zwłaszcza w kręgach demokratycznych^[29].

W latach 1838-1839 zaangażował się w wielomiesięczną misję w Belgii, gdzie próbował doprowadzić do wybuchu konfliktu pomiędzy mocarstwami europejskimi; pomimo pewnych sukcesów (krótkotrwałe zerwanie stosunków dyplomatycznych Belgii z Prusami i Austrią) jego misja nie przyniosła rezultatów^[30]. Latem 1839 został wysłany do Hamburga w celu spotkania z przedstawicielem działaczy niepodległościowych w Wielkopolsce^[31]. W 1840 wyjechał do Algierii, by wziąć udział w walkach z emirem Abd al-Kadirem. Został odznaczony krzyżem Legii Honorowej z udział w zdobyciu Medei^[32]. Następnie uczestniczył w zdobyciu miasta Miliana^[33].

Pod koniec lipca udał się z powrotem do Paryża^[34]. Po powrocie spisał dwutomowy opis kampanii noszące tytuł O Algieryi, a głównie o wypadkach zaszłych w tym kraju od zajęcia onego przez Francuzów^[35]. W latach 1840-1843 miało miejsce czasowe ochłodzenie stosunków pomiędzy Bystrzonowskim a Czartoryskim; ten pierwszy znacznie ograniczył swoją działalność dla Hotel Lambert, jednak, kiedy jego plany zaciągnięcia się do armii francuskiej bądź belgijskiej nie doszły do skutku, wznowił współpracę z księciem Adamem^[36]. Był współzałożycielem powstałego w 1843 Towarzystwa Monarchicznego Trzeciego Maja. W 1846 przebywał w Londynie, gdzie zabiegał o finansowanie dalszych działań środowiska Czartoryskiego^[37]. Wykorzystywany przez Hotel Lambert w wielu misjach zagranicznych.

Był autorem wielu prac strategiczno-wojskowych. W 1842 wydał Notice sur le résau stratégique de la Pologne, studium o sieci strategicznej Polski, która to praca miała pomóc w przygotowaniu założeń militarnych nowego powstania w kraju. Swoje artykuły publikował w piśmie Trzeci Maj. Inspirował prasę brytyjską i francuską, które w jego osobie znalazły cennego informatora o sprawach polskich.

Wiosna Ludów

Po wybuchu rewolucji lutowej we Francji, przygotował projekt utworzenia kadr legionowych przy rządzie francuskim^[38]. Koncepcja ta nie została zrealizowana^[38]. W czerwcu 1848 wziął udział po stronie wojsk rządowych w walkach paryskich przeciwko robotnikom^[39]. W końcu września 1848 jako wspólny agent księcia Adama, rządu francuskiego i Królestwa Sardynii^[40] udał się z misją dyplomatyczną na Bałkany, gdzie próbował skłonić Serbów i Węgrów do wspólnego wystąpienia przeciwko Austrii.

Wziął udział w powstaniu węgierskim^[1]. W maju 1849 oficjalnie wstąpił do armii węgierskiej, w której został mianowany pułkownikiem^[41]. Wziął udział w bitwach pod Sorëg i Béba^[42]. Po upadku powstania był jednym z koordynatorów ewakuacji Legionu Polskiego z Węgier na ziemie Słowian Południowych i następnie do Turcji^[43]. W 1850 powrócił do Francji, gdzie, podobnie jak po kampanii w Algierii, spisał historię powstania węgierskiego i swojego udziału w nim w pracy Essai sur la guerre de Hongrie^[44].

Okres turecki

W październiku 1853 Bystrzonowski otrzymał propozycję przyjęcia do służby w armii tureckiej na stanowisku generała ^[45]. Już w listopadzie 1853 znalazł się w Stambule^[46]. W czasie wojny krymskiej był jednym z pięciu Polaków awansowanych do rangi generałów armii tureckiej. Został przydzielony do armii anatolijskiej i stacjonował w twierdzy Kars^[47]. Tam znalazł się w sztabie głównodowodzącego armii anatolijskiej, Ahmeda Kurd-Paszy^[48]. Zwyczajem ochotników zachodnich służących w armii tureckiej Bystrzonowski przyjął nowe imię: Arsłan Pasza^[48]. W marcu 1854 w miejsce odsuniętego Ahmeda Kurd-Paszy nowym głównodowodzącym został Zaryf Mustafa-Pasza; Bystrzonowski, którego nowy dowódca znał osobiście, pozostał członkiem sztabu^[48]. Wziął udział w przegranej przez stronę turecką bitwie pod Kiuruk Dara^[49]. Po starciu Bystrzonowski był wskazywany jako jeden z głównych winowajców porażki; w związku z tym podał się do dymisji^[50].

W styczniu 1855 powrócił do Paryża^[51]. Tam spotkał się z wyraźną niechęcią ze strony części polskich emigrantów, którzy źle oceniali służbę Bystrzonowskiego w armii muzułmańskiej i ostentacyjnie nie uznawali jego stopnia generalskiego^[52]. Ponadto znacznie osłabła jego pozycja w Hotelu Lambert, a próby ponownego wzięcia udziału w wojnie krymskiej nie doszły do skutku^[53]. W styczniu 1857 otrzymał etat w poselstwie tureckim w Paryżu^[54] . Jako attaché militaire Wielkiej Porty służył do 1872 roku^[2]. We wrześniu 1862, po ponad trzydziestu latach nieobecności, odwiedził ziemie polskie^[55]. W 1865 adoptował Wojciecha Woronicza, który był nieślubnym dzieckiem Janusza Woronicza^[56]. Zmarł 27 lipca 1878 w Paryżu po długiej chorobie^[57]. Pochowany został na cmentarzu Montmorency^[57] .

Przypisy

Bibliografia

• Marceli Handelsman Ludwik Bystrzonowski, w: Polski Słownik Biograficzny t. III, Kraków 1937, s. 174-176.
• JoachimJ. Śliwa JoachimJ., Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 37-38, ISBN 978-83-7676-301-9 .
• HubertH. Chudzio HubertH., Polityk Hotelu Lambert. Generał Ludwik Bystrzonowski (1797-1878), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, 2008, ISBN 978-83-7271-483-1 .

Linki zewnętrzne

• Prace Ludwika Bystrzonowskiego w bibliotece Polona