Ludwik Hirszfeld

Ludwik Hirszfeld

Data i miejsce urodzenia	5 sierpnia 1884 Warszawa
Data i miejsce śmierci	7 marca 1954 Wrocław
profesor nauk medycznych
Specjalność: bakteriologia i immunologia
Alma Mater	Uniwersytet Berliński
Habilitacja	1914 1926
Profesura	1931
Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet w Heidelbergu Państwowy Zakład Higieny Wolna Wszechnica Polska Uniwersytet Wrocławski
Odznaczenia

Ludwik Hirszfeld, zdjęcie wykonane w 1916 podczas wojny w Serbii

Ludwik Hirszfeld (ur. 5 sierpnia 1884 w Warszawie^[1], zm. 7 marca 1954 we Wrocławiu)^[2] – polski lekarz, bakteriolog i immunolog, twórca polskiej szkoły immunologicznej oraz nowej dziedziny nauki – seroantropologii.

Życiorys

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej^[3]. Studiował medycynę w Würzburgu i Berlinie. Uzyskał doktorat za pracę na temat aglutynacji, habilitację zaś (w wieku 30 lat) za pracę nad związkiem zjawisk odpornościowych i krzepliwości krwi. Pracował w Instytucie Badań Raka w Heidelbergu oraz w Zakładzie Higieny uniwersytetu w Zurychu. W czasie I wojny światowej uczestniczył w zwalczaniu epidemii tyfusu plamistego w Serbii oraz uczestniczył w organizowaniu tamtejszej służby zdrowia^[2].

Po powrocie do Polski, od 1920 pracował w Państwowym Zakładzie Badania Surowic w Warszawie, włączonym później do współtworzonego przez niego Państwowego Zakładu Higieny (PZH)^[2]. W latach 1924–1925 był dyrektorem Zakładu^[4]. W latach 1924–1939 kierował PZH.

Od 1924 był profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej^[2]. W 1926 habilitował się po raz drugi na Uniwersytecie Warszawskim jako bakteriolog i immunolog. Od 1930 członek czynny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego^[5]. W 1931 roku został profesorem^[1]. W latach 1931–1935 oraz 1947–1952 był prezesem Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów i Epidemiologów^[2].

Około 1938 przy ul. Obrońców 27 na Saskiej Kępie wybudował willę (projekt Józefa Łowińskiego), w której zamieszkał wraz z rodziną^[6].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 zorganizował w mieście ośrodek przetaczania krwi^[2]. Został zmuszony do zamieszkania w getcie warszawskim. Prowadził tam wykłady, pracował naukowo, a także – dzięki szczepionce przekazanej przez prof. Rudolfa Weigla ze Lwowa, nielegalnie przemyconej do getta – leczył chorych na tyfus plamisty. W lipcu 1942 dzięki pomocy rodziny Potockich uciekł z getta na stronę aryjską (wyjście w przebraniu z grupą robotników pracujących poza murami). Przez pewien okres ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem (z żoną i córką) w domu przedwojennej koleżanki, Laury z Przedpełskich Kenigowej, żony Mariana Keniga, a później w Wiślicy, w Starej Miłośnie k. Warszawy, u gospodarza Stanisława Kaflika w Klembowie koło Tłuszcza i w innych miejscach. Udawał urzędnika-dezynfektora, zmęczonego starszego pana, który pomaga żonie w zajęciach gospodarskich. W tym okresie analizował statystykę lekarską, pisał podręcznik immunologii, czytał dzieła Shakespeare’a w oryginale. W 1943 roku (po śmierci córki) spisał swoją autobiografię, która ukazała się w roku 1946 pt. „Historia jednego życia”^[3][7].

Po wyzwoleniu Lublina w 1944 brał udział w tworzeniu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej^[2]. W 1945 przeniósł się do Wrocławia i podjął pracę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego (był pierwszym dziekanem tego wydziału). W 1952 roku utworzył we Wrocławiu Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN (nazwany później jego imieniem) i został jego pierwszym dyrektorem^[2]. Zorganizował również we Wrocławiu Ośrodek Badań Patologii Ciąży^[2].

W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i wszedł w skład jej prezydium^[8].

Grób małżonków Hirszfeld na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu

Grób Ludwika i Hanny Hirszfeldów znajduje się na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.

Osiągnięcia

Do jego najważniejszych osiągnięć naukowych należy praca nad grupami krwi. Prowadził ją w latach 1907–1911 wraz z Emilem von Dungernem w Zurychu. Odkrył wówczas prawa dziedziczenia grupy krwi (które zastosował do celów dochodzenia ojcostwa) i wprowadził oznaczenie grup krwi jako 0, A, B i AB, przyjęte na całym świecie w 1928^[2]. Oznaczył również czynnik Rh i odkrył przyczynę konfliktu serologicznego, co uratowało życie wielu noworodkom.

W czasie pobytu na Bałkanach odkrył pałeczkę duru rzekomego C (Salmonella hirschfeldii)^[2].

Wraz z żoną prowadził badania dotyczące różnic statystycznych w częstości występowania grup krwi w populacjach pochodzących z różnych obszarów geograficznych, zapoczątkowując nową dziedzinę nauki, seroantropologię^[2]. Zajmował się również transfuzjologią i opracował zasady przetaczania krwi^[2].

W 1950 r. był nominowany do nagrody Nobla w dziedzinie medycyny za wyjaśnienie zagadki zjawiska konfliktu serologicznego między matką a płodem.

Życie prywatne

Żoną Ludwika Hirszfelda była Hanna Hirszfeldowa, lekarka, pediatra i profesor nauk medycznych. Ich jedyna córka zmarła w czasie II wojny światowej^[9].

Ważniejsze prace

• E. von Dungern, L. Hirszfeld, Über Vererbung gruppenspezifischer Strukturen des Blutes, 1910.
• L. Hirszfeld, Grupy krwi w zastosowaniu do biologii, medycyny i prawa, 1934
• L. Hirszfeld, Immunologia ogólna, 1948
• L. Hirszfeld, Dochodzenie ojcostwa w świetle nauki o grupach krwi, 1948

Odznaczenie

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951, za wybitne zasługi w pracy naukowej i zawodowej)^[10]

Upamiętnienie

• We Wrocławiu imię Ludwika Hirszfelda nosi plac, przy którym mieści się Dolnośląskie Centrum Onkologiczne.
• We Wrocławiu funkcjonuje założony przez Ludwika Hirszfelda w roku 1952 (był jego pierwszym dyrektorem) Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN imienia Ludwika Hirszfelda^[11].
• Z okazji 130 rocznicy urodzin uczonego decyzją Rady Miejskiej Wrocławia okres od czerwca 2014 roku do maja 2015 roku został ogłoszony „Rokiem pamięci Ludwika Hirszfelda”.
• W styczniu 1979 imię Ludwika Hirszfelda nadano ulicy na warszawskim Ursynowie^[12]. Imię Ludwika Hirszfelda noszą też ulice w Lublinie, Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Jelczu-Laskowicach i Koninie.
• Poczta Polska chcąc uczcić dokonania Polaków na świecie wprowadziła w roku 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł przedstawiono podobiznę Ludwika Hirszfelda^[13].
• Na terenie Zakładu i Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu znajduje się aula poświęcona Ludwikowi Hirszfeldowi.
• Ludwikowi Hirszfeldowi poświęcono jeden z odcinków serii dokumentalnej Geniusze i marzyciele^[14].

Pozostałe informacje

O badaniach Hirszfelda pisał Paweł Jasienica w książce Opowieści o żywej materii (1954). W 2019 roku ukazała się biografia Ludwika i Hanny Hirszfeldów autorstwa Urszuli Glensk.

Przypisy

Bibliografia

• Ludwik Hirszfeld: Historia jednego życia, Czytelnik, Warszawa, 1946, Pax, Warszawa, 1967, 1989, Czytelnik, Warszawa, 2000, ISBN 83-07-02731-4.
• GrzegorzG. Fedorowski GrzegorzG., Ludwik Hirszfeld, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1985, ISBN 83-10-08683-0, OCLC 233516394 .
• WaldemarW. Kozuschek WaldemarW., Ludwik Hirszfeld (1884-1954). Rys życia i działalność naukowa, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, ISBN 83-229-2653-7, OCLC 69500664 .
• Agnieszka Krzemińska, Psucie krwi, [w:] „Polityka”, 2013, nr 42, s. 87–89.
• Urszula Glensk, Hirszfeldowie. Zrozumieć krew, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2019, ISBN 978-83-242-3598-8.

Linki zewnętrzne

• Lekarz mikrobiolog, immunolog i serolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Warszawskiego
• Sylwetka prof. Ludwika Hirszfelda w PKF na stronie KronikaRP