Ludwik IX Święty

Ludwik IX
—Z Bożej łaski król Francji—
Ilustracja
ilustracja herbu
Król Francji
tercjarz
Okres

od 8 listopada 1226
do 25 sierpnia 1270

Poprzednik

Ludwik VIII Lew

Następca

Filip III Śmiały

Dane biograficzne
Dynastia

Kapetyngowie

Data urodzenia

25 kwietnia 1214

Data śmierci

25 sierpnia 1270

Ojciec

Ludwik VIII Lew

Matka

Blanka Kastylijska

Żona

Małgorzata Prowansalska

Dzieci

Blanka
Izabela
Ludwik
Filip III Śmiały
Jan
Jan Tristan
Piotr I d’Alençon
Blanka
Małgorzata
Robert de Clermont
Agnieszka

Paryska Sainte-Chapelle – fundacja Ludwika IX

Ludwik IX Święty (ur. 25 kwietnia 1214 w Poissy, zm. 25 sierpnia 1270 w Tunisie) – król Francji od 1226 (panował 44 lata), syn Ludwika VIII z dynastii Kapetyngów, święty Kościoła katolickiego[1]. Był organizatorem i uczestnikiem VI i VII wyprawy krzyżowej. Z uwagi na pozycję Ludwika IX na kontynencie europejskim, angielski kronikarz, Mateusz Paris, nazwał go „królem ziemskich królów”[2].

Objął władzę w wieku 12 lat po nagłej śmierci swojego ojca Ludwika VIII Lwa, władzę jako regentka objęła matka, Blanka Kastylijska. Okres regencji wypełniły bunty wasali i walki z albigensami na południu Francji. Samodzielne rządy objął w roku 1234. Ludwik był osobą bardzo religijną, prowadził życie zbliżone do mniszego, szczególną troską objął zakony żebracze, których był patronem. Za swój główny cel postawił sobie odbicie i ochronę Ziemi Świętej przed państwami muzułmańskimi i ochronę Królestwa Jerozolimskiego. W tym celu zorganizował dwie krucjaty – pierwsza uderzyła na Egipt, druga na Tunezję – jednak każda z nich zakończyła się klęską. Po klęsce w Egipcie Ludwik dostał się do niewoli, po wydostaniu się z niej spędził kilka lat w Królestwie Jerozolimskim, natomiast w czasie wyprawy do Tunezji poniósł śmierć.

Rozszerzył domenę królewską o hrabstwa Blois, Chartres i Sancerre, a także księstwa Normandii, Maine, Prowansji i Langwedocji. Zreformował administrację królewską – wprowadzając urząd inkwizytora i zmieniając rolę parlamentu paryskiego. Doprowadził do zakończenia długotrwałego sporu z królami angielskimi, po zwycięskiej bitwie pod Taillebourg podpisując długotrwały rozejm.

Dzieciństwo

Ludwik był drugim synem[a][3] Ludwika, syna króla Francji Filipa II Augusta, który po śmierci ojca został królem jako Ludwik VIII. Jego matką była Blanka, córka Alfonsa VIII króla Kastylii i Eleonory, córki Henryka II króla Anglii. Urodzony w seniorii ojca w Poissy 25 kwietnia 1214 roku młody Ludwik otrzymał imię po ojcu, został następcą tronu w wieku czterech lat, gdy zmarł jego starszy brat Filip[b][4]. Ludwik wspominał często wpływ jaki w dzieciństwie wywarła na niego osoba dziadka Filipa Augusta[5]. 23 lipca 1223 stary król jednak zmarł i ojciec Ludwika został królem, a młody Ludwik drugim w kolejności sukcesji. Jednak już wkrótce, po śmierci ojca 8 listopada 1226 roku, sam został królem.

Przed śmiercią Ludwik VIII sporządził testament, w którym oprócz przekazania korony i pełni władzy swemu najstarszemu synowi, przydzielił osobne działy (apanaże) swym pozostałym trzem synom: Robert otrzymał hrabstwo Artois, Jan hrabstwo Anjou i Maine, a Alfons Poitou i Owernię. Otrzymali je jednak dopiero po osiągnięciu odpowiedniego wieku – dwudziestu jeden lat[6]. Po śmierci króla narodził się jeszcze jeden syn Karol, który po śmierci Jana przejął prawa do jego lenn. Król umierając w Montpensier w czasie powrotu z wyprawy przeciw katarom, nie rozstrzygnął kwestii regencji w czasie małoletności syna, wymógł jedynie przysięgę od wasali będących wówczas przy łożu śmierci (w tym od swego przyrodniego brata Filipa Rozczochranego (Hurepela), hrabiego Boulogne), aby byli wierni Ludwikowi, a gdy ten umrze Robertowi[7]. Zaraz jednak po śmierci i pogrzebie (15 listopada) króla władzę przejęła wdowa Blanka Kastylijska[8].

Regencja

Król Ludwik IX podczas sakry

Ludwik pełnię władzy objął dopiero w 1235 roku, w wieku około dwudziestu dwóch lat[9]. Jednak już 29 listopada 1226 roku (w 14 dni po pogrzebie ojca[10]) został koronowany, a w następnym roku sam przyjmował hołdy wasali[9]. Pierwszy okres rządów upłynął w cieniu matki, zaciekle zwalczającej buntujących się wasali. Najpilniejszym zadaniem na początku rządów regencji było zjednanie sobie największych możnych Francji.

Blanka i Ludwik, chcąc zjednać sobie względy stryja młodego władcy, Filipa Hurepela, nadali mu dwa zamki znajdujące się wewnątrz jego dóbr (Mortain i Lillebonne), a także hrabstwo Saint-Pol[11]. Sytuacja Rozczochranego była o tyle szczególna, że nie dość, że niektórzy podważali jego prawe pochodzenie, to jego ziemie zostały wcześniej skonfiskowane Renaldowi z Boulogne, wciąż znajdującemu się w paryskim więzieniu[12]. Jego śmierć na Wielkanoc 1227 roku poszerzyła pole manewru Filipa. Więcej szczęścia miał współwięzień Renalda Ferrand z Portugalii, który został zwolniony 6 stycznia tego roku[12]. Po objęciu z powrotem hrabstwa Flandrii stał się wiernym sojusznikiem królowej.

Bardziej nieprzejednana była postawa trzech innych możnowładców – Tybalda IV, hrabiego Szampanii, Hugona X Czarnego z Lusignan, hrabiego La Marche, oraz Piotra Mauclerca (z rodu Dreux), hrabiego Bretanii. Na wiosnę 1227 roku powstał projekt serii małżeństw pomiędzy braćmi królewskimi Janem i Alfonsem oraz odpowiednio Jolantą córką Piotra bretońskiego i jedną z córek Hugona. Siostra Ludwika Izabela miała wyjść za jednego z synów hrabiego La Marche[13]. Piotr Mauclerc miał otrzymać w zamian Angers, Le Mans, Baugé i Beaufort-en-Vallée. Wkrótce udało się zawrzeć rozejm z królem Anglii Henrykiem III oraz ułagodzić Tybalda IV[14].

Jednak baronowie zawiązali spisek w Corbeil, mający na celu pojmanie króla. Ich przywódcami zostali Piotr z Dreux i Filip z Boulogne. Młody król, osaczony w zamku Montlhéry, uratował się jedynie dzięki interwencji mieszczan paryskich. Nie był to koniec problemów, gdyż w 1229 roku Piotr Mauclerc złożył hołd królowi Anglii, a pozostali baronowie wypowiedzieli wojnę Tybaldowi IV, wiernemu sojusznikowi króla. Ludwik IX zwołał wyprawę, na którą nie stawiła się lub przysłała tylko małe oddziały większość możnych[15]. Król odbił nadane Piotrowi trzy lata wcześniej miasta i zdobył jeszcze Bellême. Wkrótce na stronę króla przeszedł Hugo z Lusignan, a jego wojska zdobyły Clisson i obległy Ancenis. Henryk III, który przybył na pomoc wasalowi, zamknął się w Nantes i nie podejmował żadnych działań. Trzecia wyprawa z 1231 roku zakończyła się trzyletnim rozejmem w Saint-Aubin-du-Cormier[15].

Pokojem z Meaux-Paryża z 11 kwietnia 1229 roku, zakończyły się walki w Langwedocji. Na mocy porozumienia hrabia Tuluzy Rajmund VII zachował jedynie część swego hrabstwa. Natomiast papiestwo otrzymało markizat Prowansji (Hrabstwo Venaissin), królowi przypadła północna część hrabstwa, z miastem Albi, a córka Rajmunda Joanna miała wyjść za Alfonsa i wnieść mu w posagu okręg Tuluzy ze stolicą; była też jedyną spadkobierczynią Rajmunda, gdyby ten nie pozostawił męskiego potomka[16]. Dodatkowo na mocy pokoju z Rajmundem Trencevalem, hrabią Carcassonne i Narbonne, królowi przypadło Carcassonne. Nowe nabytki, wraz z posiadanymi już wcześniej, pozwoliły utworzyć dwie nowe seneszalie: Carcassonne i Beaucaire[17].

W 1232 roku zmarł królewski brat Jan, jego posiadłości miały przypaść najmłodszemu Karolowi, trzy lata później zmarł czwarty syn Ludwika VIII Filip Dagobert, który nie doczekał się swojego nadziału. W 1233 zmarł Ferrand z Portugalii, w 1234 Filip Hurepel, a wkrótce po nim Piotr Mauclerc. W 1233 roku Tybald IV odziedziczył królestwo Nawarry, jednak ten sukces zrównoważyło ogromne odszkodowanie, jakie musiał wypłacić, na mocy królewskiego arbitrażu, swej kuzynce Alicji cypryjskiej, w zamian za zrzeczenie się roszczeń do Szampanii. Nie dysponując taką sumą pożyczył ją od króla, oddając mu w zamian Blois, Chartres, Sancerre i Châteaudun. Domena szampańska przestała tym samym okrążać ziemie królewskie[18].

Samodzielne rządy

Ludwik IX swe panowanie rozpoczął od wprowadzenia reform, umacniających władzę królewską. Ujednolicił system monetarny w królestwie, zreorganizował i skutecznie nadzorował finanse, usprawnił też administrację państwa. Starając się rządzić sprawiedliwie, wprowadził kontrolę działalności urzędników królewskich, którą powierzył zakonnikom. W przypadku niesprawiedliwych decyzji, poszkodowani otrzymywali odszkodowanie, a nieuczciwi urzędnicy byli zwalniani. Ustanowił sądy królewskie, tak zwane parlamenty, do których można się było odwoływać od wyroków sądów feudalnych, w jakich zasiadali baronowie feudalni. Wprowadził zakaz pojedynków sądowych, noszenia broni i prowadzenia wojen prywatnych we Francji. Znacznie rozbudowały się miasta, które otrzymały przywileje komunalne i otaczane murami, odgrywały coraz większą rolę pod względem militarnym. W czasach panowania Ludwika IX upowszechniony[19] został kodeks cechów rękodzielników i kupców – Livre des métiers – regulujący funkcjonowanie korporacji miejskich. Założył również w 1257[19] roku w Paryżu kolegium teologiczne, które zostało później nazwane Sorboną.

Pokojowy król

Ludwik IX godził liczne spory między skłóconymi rodami szlacheckimi wewnątrz Francji, jak również spory międzynarodowe. Faktycznie doprowadził do zażegnania wzajemnych pretensji terytorialnych Francji z hiszpańską Aragonią i z panującą w Anglii dynastią Plantagenetów. Z królem Anglii Henrykiem III zawarł traktat paryski w 1258 r., na mocy którego powiększyły się nieco posiadłości angielskie we Francji, w zamian Henryk III złożył królowi Francji hołd lenny z księstwa Gujenny[2].

Ludwik IX był też głęboko religijny. Gdy w 1244 r. Jerozolima została ponownie opanowana przez Ajjubidów, zorganizował i sfinansował w 1248 r. kolejną VI wyprawę krzyżową dla obrony Ziemi Świętej. Brało w niej udział prawie wyłącznie rycerstwo francuskie, które poprowadził osobiście. Choć krucjata zakończyła się klęską, a sam Ludwik IX przez pewien czas pozostawał w niewoli egipskiej, to gdy wrócił w 1254 r. uznany został za największego wśród monarchów Europy obrońcę chrześcijaństwa.

Wspierał zakony, zwłaszcza żebraczy zakon franciszkanów, współcześnie utworzony przez pokutnika Franciszka z Asyżu, który głosił ideały ubóstwa i ascezy, oraz Zakon Rycerzy św. Łazarza opiekujący się trędowatymi. Król kolekcjonował również relikwie, wśród których była korona cierniowa Chrystusa, jaką otrzymał w podarunku od cesarza Konstantynopola Baldwina II. Celem jej przechowania kazał zbudować w Paryżu dwukondygnacjową kaplicę Sainte-Chapelle, uznawaną za jedno z najważniejszych arcydzieł architektury stylu gotyckiego.

Wyprawa krzyżowa

W latach 1248–1250 wziął udział w VI krucjacie, podjętej na wieść o zdobyciu Jerozolimy przez Chorezmijczyków w 1244 roku. Zakończyła się ona klęską, Ludwik dostał się do niewoli w okolicy miasta Mansura w roku 1249, wypuszczony został po zapłaceniu olbrzymiego okupu, jednak już w 1270 roku zorganizował następną wyprawę. Tym razem lądowano w Tunisie, licząc na pomoc tamtejszego sułtana. Jednak oczekiwania te się nie spełniły i wyprawa zakończyła się epidemią wśród krzyżowców. 25 sierpnia 1270 ofiarą epidemii padł również sam król. Według tradycji była to dżuma, jednak współcześnie wskazuje się raczej na dyzenterię[20][21]. Po jego śmierci armia krzyżowców powróciła do Europy. Koronę po Ludwiku IX przejął jego syn, Filip III Śmiały (1270–1285). 4 sierpnia 1297 roku w Orvieto papież Bonifacy VIII ogłosił decyzję o kanonizacji władcy[22], a 11 sierpnia - bullę kanonizacyjną Gloria laus[23]. Kazanie podczas uroczystości wygłosił kard. Matteo d’Acquasparta[24]. Wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 25 sierpnia.

Związki z zakonami mendykanckimi

Ludwik Święty był bardzo blisko związany z nowymi zakonami mendykanckimi – dominikanami i franciszkanami. Sprzyjał ich rozwojowi, wspomagał w ich wysiłkach, fundował klasztory, większość jego otoczenia wywodziła się z zakonów żebraczych. Naśladował zakonników w życiu codziennym, praktykując ascezę, chciał by dwaj z jego synów wstąpili do obu zakonów, sam jednak nigdy nie uczynił tego kroku, wedle legendy z racji tego, że nie mógł się zdecydować między dominikanami a franciszkanami[25][26]. W późniejszym okresie wśród Andegawenów neapolitańskich zrodziła się legenda o przynależności Ludwika do tercjarzy, wedle hipotezy Colette Beaune miał to na celu skojarzenie Ludwika IX z Ludwikiem biskupem Tuluzy, franciszkaninem należącym do tego rodu i kanonizowanym w 1317 roku. Około 1330 roku Giotto, związany z Andegawenami, namalował w kaplicy Bardi w Santa-Croce we Florencji Ludwika Świętego w stroju tercjarza franciszkańskiego, towarzyszącego Ludwikowi z Tuluzy. Pod wpływem rozwijającej się legendy i kultu, wspieranego przez samych franciszkanów, w 1547 roku papież Paweł III oficjalnie uznał Ludwika Świętego tercjarzem[25][27].

Potomstwo

Ożenił się z Małgorzatą Prowansalską, córką Rajmunda Berengara IV, hrabiego Prowansji, i Beatrycze Sabaudzkiej. Miał z nią kilkanaścioro dzieci:

Przypisy

  1. ↑ Lázaro Iriarte OFMCap, Józef Salezy Kafel OFMCap, Andrzej Józef Zębik OFMCap, Krystyna Kuklińska OSC: Historia franciszkanizmu. Kraków: Bracia Mniejsi Kapucyni, 1998, s. 568. ISBN 83-910410-0-X.
  2. ↑ a b Jan Baszkiewicz: Francja w Europie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006, s. 31. ISBN 83-04-04837-X.
  3. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 26.
  4. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 28.
  5. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 29–31.
  6. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 76.
  7. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 67.
  8. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 68–69.
  9. ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 77.
  10. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 78.
  11. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 81–82.
  12. ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 81.
  13. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 82.
  14. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 82–83.
  15. ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 86.
  16. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 87.
  17. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 88.
  18. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 90.
  19. ↑ a b Praca zbiorowa: Historia powszechna - Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku. T. 8. Mediaset Group SA, 2007, s. 152-153. ISBN 978-84-9819-815-7.
  20. ↑ Jacques Le Goff: O średniowieczu. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2007, s. 77. ISBN 978-83-7459-050-1.
  21. ↑ Rosemary Guiley: The Encyclopedia of Saints. New York: Facts on File, 2001, s. 77. ISBN 978-1-4381-3026-2.
  22. ↑ Jacques Le Goff, Święty Ludwik, Oficyna Wydawnicza Wolumen, 2001, s. 246.
  23. ↑ Louis Carolus-Barré, Les enquêtes pour la canonisation de saint Louis — de Grégoire X à Boniface VIII — et la bulle Gloria laus, du 11 août 1297, „Revue d'histoire de l'Église de France”, 57 (158), 1971.
  24. ↑ Giulia Barone: Matteo d’Acquasparta (wł.). treccani.it. [dostęp 2016-10-24].
  25. ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 269–270.
  26. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 607.
  27. ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 7.

Bibliografia

  • Jacques Le Goff: Święty Ludwik. Warszawa: Volumen, 2001, s. 806. ISBN 83-7233-034-4.

Linki zewnętrzne

Uwagi

  1. ↑ Pierwszy, Filip, żył w latach 1209–1218.
  2. ↑ Filip nie został, jak to bywał we wcześniejszych pokoleniach Kapetyngów, konsekrowany za życia, tak więc nie mógł zostać pochowany w St. Denis. Jego ciało zostało złożone w kościele Najświętszej Maryi Panny w Paryżu, gdzie w 1225 roku rodzice wznieśli mu kaplicę.
Władcy Francji
Królestwo Francji
(do XIII w. Królestwo Franków)
Kapetyngowie
Walezjusze
Burbonowie
I Cesarstwo Francuskie
Bonapartowie
Królestwo Francji
(Restauracja Burbonów)

Burbonowie
I Cesarstwo Francuskie
Bonapartowie
Królestwo Francji
(Restauracja Burbonów)

Burbonowie
Królestwo Francji
(Monarchia lipcowa)
Burbonowie
(linia orleańska)
II Cesarstwo Francuskie
Bonapartowie
  1. ↑ a b c król z prawa, nigdy nie objął tronu
Franciszkanizm
Początki
Święci i błogosławieni
rodziny franciszkańskiej
Wybitni uczeni
franciszkańscy
Papieże
Działalność, instytucje,
siedziby
Zakon franciszkański
Św. Franciszek

Media użyte na tej stronie

StFrancis part.jpg
Górną częścią najstarsze Portret Franciszek z Asyżu, ścienne malowidła w Sacro Speco w Subiaco.
Sainte Chapelle - Upper level 1.jpg
Autor: Didier B (Sam67fr), Licencja: CC BY-SA 2.5
Sainte Chapelle - Upper Chapel, Paris, France
Louis ix sacre.jpg
Sacre de Saint Louis (Louis IX de France) à Reims, miniature de l'Ordo du sacre de 1250.