Ludwik Jan Nepomucen Sułkowski

Ludwik Sułkowski

Ludwik Jan Nepomucen
Ludwik Sułkowski na portrecie z 1845
książęca odmiana herbu Sulima
Rodzina	Sułkowscy herbu Sulima
Data i miejsce urodzenia	14 marca 1814 Bielsko
Data i miejsce śmierci	18 lutego 1879 Bielsko
Ojciec	Jan Nepomucen Sułkowski
Matka	Luiza von Larisch-Nimsdorf
Żona	(1) Anna Elżbieta Franciszka von Dietrich (2) Maria Antonia Gemperle
Dzieci	Ludwik Jan Harry (1841) Józef Maria Ludwik Sułkowski (1848) Taida Sułkowska (1853) Ludwik Sułkowski (1854) Alfred Sułkowski (1855) Aleksander Edward Sułkowski (1856) Antonina Sułkowska (1858) Stanisław Sułkowski (1862) Paulina Sułkowska (1863) Zygmunt Sułkowski (1864) Gabriela Sułkowska (1866) Wanda Sułkowska (1868) Edgar Sułkowski (1868) Wiktor Sułkowski (1870)

Ludwik Jan Nepomucen Sułkowski herbu Sulima (ur. 14 marca 1814 w Bielsku, zm. 18 lutego 1879 tamże) – VI książę bielski (VI Herzog von Bielitz) z magnackiego rodu Sułkowskich, syn Jana Nepomucena Sułkowskiego i Luizy von Larisch-Nimsdorf. Brat Maksymiliana Sułkowskiego.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Folwark Wilhelma (Wilhelmshof)

Był synem Jana Nepomucena Sułkowskiego i Luizy von Larisch-Nimsdorf, miał brata Maksymiliana Sułkowskiego^[1]. Dzieciństwo spędził na bielskim zamku, gdzie wychowany był w duchu polskim. Tam też rozpoczął naukę gimnazjalną. Było to w czasie, gdy od 1824 jego ojca (za niegdysiejszą działalność pronapoleońską) więziono w habsburskim areszcie, pozbawiając tytułu szlacheckiego i praw do majątku. Od 1826, na jego życzenie, edukację kontynuował w Bochni, w środowisku polskiej arystokracji. Jednak władze austriackie i ciotka Julianna Metternich z domu Sułkowska (1776–1839) wolały wychować młodzieńca w duchu niemieckim. Ich staraniem w 1829 został przeniesiony do gimnazjum w Cieszynie, gdzie złożył egzaminy końcowe. Od jesieni tegoż roku rozpoczął kształcenie w wiedeńskim Theresianum. Czas ten przypadł na uwięzienie i śmierć ojca w twierdzy Theresienstadt^[2].

Z konieczności wstąpił do armii habsburskiej. Pamiętny losów ojca, służbę traktował zapewne jako zło konieczne, obce mu były takie pojęcia jak austriacki patriotyzm i wierność dynastii. Rozpoczął ją w 1834 jako chorąży (Fähnrich) w 30. Galicyjskim Pułku Piechoty Laval Graf Nugent von Westmeath, stacjonującym we Lwowie, ze sztabem w Cieszynie. W 1837 służył w stopniu podporucznika (Unterlieutenant) w 4. Pułku Ułanów Kaiser Ferdinand, ze sztabem w Alt-Arad na Węgrzech. Rok później, nadal w randze podporucznika, przebywał w tym samym pułku ze sztabem w Grosswardein (Oradea) gdzie zakończył służbę^[3]. Pełnoletniość uzyskał w 1835, a pełne prawa do bielskiego fideikomisu w roku następnym. Przejął księstwo bielskie z dużym zadłużeniem, w trakcie sekwestracji majątku. zapoczątkowanej po uwięzieniu ojca. Ponadto, 5 sierpnia 1836, sytuację skomplikował wielki pożar miasta. Zniszczeniu uległo pierwsze i drugie piętro oraz wieża zamku, jak również przyległe budynki, w tym kaplica, teatr, gorzelnia i stajnie zamkowe. Wówczas na swą siedzibę obrał skromny Folwark Wilhelma (Wilhelmshof) w Olszówce Górnej. Po przejęciu dóbr niezwłocznie przystąpił do reformy majątku i odbudowy zamku^[4].

Rewolucjonista i emigrant

Mimo tytułu arystokratycznego, wiosną 1848, zaangażował się w wydarzenia Wiosny Ludów, po stronie rewolucjonistów. Porwały go demokratyczne idee paneuropejskie, które owładnęły Europą, a jego głównym celem była walka z despotyzmem, reprezentowanym przez monarchię i wprowadzenie demokratycznych reform. Zaangażował się w tworzenie na terenie Bielska Gwardii Narodowej, której został komendantem. Jesienią stanął na czele Bielskiego Towarzystwa Demokratycznego, które głosiło ideę utworzenia z Austrii republiki, zjednoczenia krajów niemieckich i włączenia do Niemiec Śląska Austriackiego. 15 października, po wybuchu trzeciego powstania w Wiedniu (6 października), zebrało się w Bielsku zgromadzenie ludowe, na którym podjęto decyzję o wysłaniu ochotników do stolicy. 17 października późnym wieczorem bielski oddział, liczący od 125 do 200 gwardzistów, pod dowództwem księcia Ludwika Sułkowskiego, dołączył na stacji kolejowej w Ostrawie do innych gwardzistów zmierzających z Oderbergu do Wiednia. W godzinach nocnych pociąg dotarł do Napajedli za Kromieryżem, gdzie wojska cesarskie bez trudu rozbroiły słabo wyposażonych gwardzistów. Sułkowski został zamknięty pod strażą w karczmie, skąd zbiegł, pod osłoną nocy. Choć brak na ten temat szczegółowych informacji, za antypaństwowe wystąpienie został zaocznie skazany na karę więzienia. 2 grudnia 1848 nałożono kolejny sekwestr na bielski majątek. Dalsze konsekwencje wydarzeń 1848 przyniósł rok następny, kiedy to w wyniku przeprowadzonych przez nowego cesarza Franciszka Józefa I reform, dotychczasowy system administracyjny monarchii uległ likwidacji. Zniesiono stare struktury feudalne, przestało formalnie istnieć księstwo bielskie – zastąpił je powiat zarządzany przez starostę. Ludność nie podlegała już zarządowi książęcemu, a książę – powiernik fideikomisu, stał się jednym z obywateli miasta i podporządkowany został w wielu kwestiach władzy samorządowej^[5].

Sułkowski, wyznaczywszy plenipotentów, udał się na emigrację do Szwajcarii. Zamieszkał w Rorschach nad Jeziorem Bodeńskim, skąd udał się do Stanów Zjednoczonych Ameryki. 14 października 1852 przybył statkiem „Radius” do Nowego Jorku. Następnie przeniósł się do Albany, a potem do Harrisville, nieopodal jeziora Bonaparte, gdzie osiadł na pewien czas. W 1855 wyjechał dalej na południe, do odległego o 40 kilometrów New Bremen, zwanego też Dayanville. Przez cały czas pobytu w Ameryce zajmował się farmerstwem i, jak wykazują spisy rolne i ludnościowe, znacząco rozwinął swój tutejszy majątek, który przed powrotem do Europy przekazał fundacji zajmującej się rannymi w wojnie secesyjnej, a później gminie New Bremen na cele szkolne. Nadzorował również na Starym Kontynencie, dzięki stałym kontaktom z pełnomocnikami, rodzinny majątek i przebudowę bielskiego zamku. Za datę rozpoczęcia jego remontu należy przyjąć rok 1850. W 1851 prowadzono prace wykończeniowe we wnętrzu kaplicy, którą konsekrowano cztery lata później nadając jej wezwanie św. Anny^[6].

Zamek w Bielsku po przebudowie w latach 1850–1864

Do Europy powrócił w 1861, a do Bielska w 1864, kiedy to zwieńczono wieżę zamkową blankowaniem. Do końca życia zajmował się administrowaniem swych dóbr, które oddłużył oraz dokończył modernizację wnętrz zamku i jego otoczenia. Przy pomocy leśniczego Ignaza Molla doprowadził również do planowego zarządzania gospodarką leśną w książęcych rewirach leśnych. Pod koniec 1866, po wojnie prusko-austriackiej, która dotknęła również Bielsko, przez kilka miesięcy przebywał w Paryżu, w środowisku polskiej emigracji. W 1873 udekorował zamek z okazji jubileuszu cesarza Franciszka Józefa I. W ostatnich latach życia podupadł na zdrowiu, zmarł na bielskim zamku 18 lutego 1879. Został pochowany w krypcie, odbudowanej przez siebie, kaplicy zamkowej^[7].

Według miejscowej prasy Ludwik miał charakter introwertyczny, cechowały go spokojne usposobienie i pracowitość, nie obnosił się z ekskluzywnością swego stanu, był człowiekiem niezwykle otwartym i uprzejmym dla wszystkich, bez względu na pochodzenie społeczne. Odczuwalna powściągliwość była cechą przyrodzoną jego charakteru. Siły życiowe czerpał z obcowania z naturą, większość wolnego czasu poświęcał ulubionemu sportowi rodzinnemu, jakim było polowanie. Zajmował się również działalnością filantropijną, z czym jednak się nie afiszował.^[8]

Życie prywatne

Księżna Maria Sułkowska z domu Gemperle

Portret zbiorowy dzieci Ludwika i Marii Sułkowskich (Antonina, Gabriela, Paulina, Taida, Wanda, Edgar, Stanisław, Wiktor. Na fotografii brak Ludwika, Alfreda i Aleksandra Edwarda), fotografia z około 1875–1877

Grobowiec księżnej Anny Sułkowskiej i jej ojca barona Józefa Dietricha, Waldmilerpark w Wiedniu

Ludwik Sułkowski był w związku z trzema kobietami. W trakcie służby wojskowej na Węgrzech jego kochanką została Maria Harry (córka królewskiego notariusza z Lugos), która przybyła z nim do Bielska i zamieszkała w Folwarku Wilhelma. Tu też 29 maja 1841 urodziła nieślubnego książęcego syna, Ludwika Jana Harry (zm. 13 grudnia 1906 w Sebiș, potomkowie żyją do dzisiaj na terenie Rumunii), którego Sułkowski, mimo planów, nigdy nie legitymizował^[9].

Maria oddaliła się wraz z dzieckiem, kiedy książę zaręczył się, z poznaną w Wiedniu baronówną Anną Elżbietą Franciszką von Dietrich (1823–1853), córką potentata finansowego, barona Josepha Dietricha (1780–1855) i Anny Clary Albiny z domu von Béra zu Biharfalva und Mezö Levagya. Ślub z Anną zawarł 2 października 1845 w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Floriana w Matzleinsdorfie pod Wiedniem. 2 lutego 1848 Sułkowscy doczekali się pierworodnego potomka. Na chrzcie nadano mu imiona Józef Maria Ludwik (VII książę bielski, zm. 1920). Dzięki temu związkowi Sułkowscy, będąc jedynymi spadkobiercami Dietricha, weszli w posiadanie niebagatelnego majątku na terenie całej monarchii habsburskiej (m.in. w Matzleinsdorfie, Feistritz am Wechsel, Mürzzuschlag i Pankocie), administrowanego przez Ludwika do 1870, kiedy to uzyskał do niego pełne prawa ich syn, Józef Maria^[10].

Sułkowski w szwajcarskim Rorschach – podczas emigracji – poznał młodszą o kilkanaście lat, jeszcze niepełnoletnią Marię Antonię Gemperle, córkę kupca Josefa Antona Gemperle i Marii Barbary Angehrn. Razem udali się do Ameryki. Kiedy 13 lutego 1853 zmarła w Wiedniu Anna Sułkowska (pochowana na cmentarzu w Matzleinsdorf), książę podjął decyzję o zawarciu nowego związku ze szwajcarską kochanką – wówczas już brzemienną. Do ślubu doszło 3 czerwca w kościele św. Krzyża w Albany. Z tego małżeństwa przyszło na świat dwanaścioro dzieci. Na kontynencie amerykańskim urodzili się: Taida (1853–1918), Ludwik (1854–1880), Alfred (1855–1913), Aleksander Edward (1856–1929, VIII książę bielski) i Antonina (1858–1910). Po powrocie do Europy, w Szwajcarii przyszli na świat: Stanisław (1862–1940) i Paulina (1863–1889), a w Bielsku księżna urodziła jeszcze: Zygmunta (1864–1865), Gabrielę (1866–1945), bliźnięta Wandę (1868–1930) i Edgara (1868–1954) oraz Wiktora (1870–1945). Po narodzinach ostatniego dziecka, w wyniku powikłań poporodowych, Maria zmarła 5 marca 1870. Została pochowana w krypcie kaplicy zamkowej w Bielsku^[11].

Z Ludwikiem Sułkowskim wiązana jest również Lola Montez, aktorka i tancerka, jedna z głośniejszych kobiecych postaci tamtej epoki. Najprawdopodobniej książę nawiązał z nią romans w latach czterdziestych, o czym mogłyby świadczyć jej późniejsze nadzieje na zawarcie z nim związku małżeńskiego oraz list Ludwika ze stycznia 1858, w którym pisał do przyjaciela z Albany, że jest szczęśliwy w swoim związku z Marią i nie zamierza poślubić Loli. Ostatecznie słynnej damie nie udało się zaszkodzić małżeństwu księcia^[12].

Przypisy

Bibliografia

• Collier’s New Encyclopedia. New York: 1921, s. (hasło Montez Lola). [dostęp 2017-08-30].
• G. Greene: The 48 Laws of Power. New York: 2000.
• F.B. Hough: History of Lewis County. New York: 1860.
• R. Kincel: Kłopotliwy książę Sułkowski. Katowice, 1984.
• Grzegorz Madej: Luiza, księżna Sułkowska z domu Larisch-Nimsdorf (1790–1848). W: Jej ślad w historii – kobiety w województwie śląskim na przestrzeni wieków. W cieniu Beskidów. red. A. Muszyńska, A. Skiendziel, A. Skrzypietz. Katowice: 2015.
• Grzegorz Madej. Książę Ludwik Sułkowski (1814–1879), rewolucjonista, emigrant i ostatni budowniczy bielskiego zamku. „Zeszyty Sułkowskich”. Nr 3, 2015. ISSN 2299-582X. 
• Dariusz Nawrot: Powstanie na Nowym Śląsku w 1806 i 1807 roku. U źródeł Zagłębia Dąbrowskiego. Czeladź: 2016.
• B. Seymour: Lola Montez: A Life. Yale: 1996.
• Świadek epoki: listy Elizy z Branickich Krasińskiej z lat 1835–1876. T. 4. Warszawa: 1995.
• Zapomniani książęta? Sułowscy w XVIII-XX wieku. red. Grzegorz Madej, Dariusz Nawrot. Katowice: 2016.