Ludwik Jaxa-Bykowski

Ludwik Jaxa-Bykowski

Data i miejsce urodzenia	19 stycznia 1881 Zagwoźdź
Data śmierci	28 czerwca 1948
Profesor nauk zoologii
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1904
Habilitacja	1926 Uniwersytet Poznański
Profesura	1927
Nauczyciel akademicki
uczelnia	Uniwersytet Poznański
Okres zatrudn.	od 1926 do 1945
Rektor
Uczelnia	Uniwersytet Ziem Zachodnich
Okres spraw.	1940–1943
Poprzednik	Bronisław Niklewski
Następca	Roman Pollak

Ludwik Jaxa-Bykowski (ur. 19 stycznia 1881 w Zagwoździu^[1], zm. 28 czerwca 1948) – polski biolog, psycholog i pedagog, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, rektor konspiracyjnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich.

Życiorys

Urodził się w folwarku Zagwoźdź na Podolu, którego dzierżawcą był jego ojciec Stanisław Jakub Jaxa-Bykowski herbu Gryf, a matką Joanna z Dobrowolskich^[2]. Wywodził się ze starego, szlacheckiego rodu o dużych tradycjach patriotycznych.

W Stanisławowie w 1899 ukończył gimnazjum klasyczne, a w latach następnych studiował na Uniwersytecie Lwowskim u profesora filozofii Kazimierza Twardowskiego nauki przyrodnicze, filozofię i pedagogikę, uzyskując dyplom dra filozofii w 1904^[2]. Był członkiem Ligi Narodowej przed 1905 rokiem^[3]. W Paryżu, Marburgu, w stacjach zoologicznych w Trieście i Banyulssur–Mer oraz na Wydziale Lekarskim uniwersytetu we Lwowie pogłębiał swoje wykształcenie. Na uniwersytecie pracował również jako demonstrator przy Katedrze Botaniki. Dyrektor VIII Gimnazjum we Lwowie w latach 1917–1918. W 1921 został prof. zoologii w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, a kierownikiem Departamentu Nauki i Szkół Wyższych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1923. Habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim w 1926 roku, a w następnym roku został prof. zwyczajnym^[2]. Od 1927 stał na czele katedry pedagogiki na Uniwersytecie Poznańskim. Dziekan Wydziału Humanistycznego UP w 1932, a w 1933 po likwidacji Katedry dalej wykładał na UP^[2].

Filister honorowy i kurator Korporacji Masovia oraz (od 1931) Korporacji Chrobria^[2].

Był związany ze Stronnictwem Narodowym, w ramach którego sympatyzował z grupą tzw. młodych skupionych wokół Kazimierza Kowalskiego i Jędrzeja Giertycha. Po klęsce kampanii wrześniowej, pod koniec września 1939 współtworzył Narodowo-Ludową Organizację Wojskową. W 1940 roku wystąpił z inicjatywą uruchomienia tajnych kursów nauk humanistycznych i prawno – politycznych. Z drugą inicjatywą wystąpiła tajna organizacja konspiracyjna „Ojczyzna”. Jej członek, ks. Maksymilian Rode nawiązał kontakt z profesorami UP, w tym z Ludwikiem Jaxą – Bykowskim, celem uruchomienia konspiracyjnej uczelni wyższej. Ta inicjatywa zakończyła się sukcesem. W latach 1941–1943 był pierwszym rektorem, a prorektorem w latach 1943–1944 podziemnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich z siedzibą w Warszawie^[2]. Funkcję tę pełnił do 1943 roku pod pseudonimem „Kulczycki”. Jak wspomina jeden ze studentów, „był on w poczuciu współpracowników duszą i sercem UZZ”. Prorektorem był u jego boku prof. Roman Pollak. Następnie w latach 1943/44 pełnił funkcję prorektora UZZ (przy rektorze Romanie Pollaku). W maju 1944 roku został wybrany dziekanem Wydziału Humanistycznego UZZ. Poza tą pracą we władzach uczelni prowadził też wykłady dla studentów. W Warszawie wykładał pedagogikę ogólną na Wydziale Humanistycznym oraz filozofię polityki na Wydziale Prawa i Ekonomicznym UZZ. Po upadku powstania warszawskiego wykładał w filii UZZ w Kielcach i Jędrzejowie na kompletach filozofii, germanistyki, historii. W semestrze 1944/45 wykładał tam psychologię eksperymentalną i wychowawczą oraz pedagogikę i dydaktykę. W czasie wojny pracował również w tajnym szkolnictwie średnim.^[4]

W okresie jego kadencji rozbudowano stopniowo strukturę organizacyjną UZZ; z dwóch wydziałów w 1940 do sześciu w 1943. UZZ tworzyli głównie przebywający w stolicy pracownicy naukowi Uniwersytetu Poznańskiego. Następnie został członkiem Służby Cywilnej Narodu, sprawując stanowisko kierownika Grupy Wychowania Narodowego. W latach 1943–1945 był członkiem Zarządu Głównego SN.

Śmierć

8 października 1947 został aresztowany przez UB, a następnie skazany na 6 lat więzienia. Zwolniony ze względu na zły stan zdrowia w marcu 1948 r., zmarł trzy miesiące później 28 czerwca 1948 na zapalenie płuc. Został pochowany na cmentarzu jeżyckim w Poznaniu^[5] (kw.L, rząd 20, grób 31).

Grób prof. Ludwika Jaxa-Bykowskiego na cmentarzu Jeżyckim w Poznaniu

Przypisy

Bibliografia

• Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski [red.]: Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 88. ISBN 83-01-02722-3.
• Wanda Bobrowska-Nowak: Bykowski-Jaxa (Jaksa) Ludwik. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 41-42.
• Grzegorz Łukomski, Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich 1940-1945, 2018 [dostęp 2018-12-12]

Linki zewnętrzne

• Poczet Rektorów UAM: Ludwik Jaxa-Bykowski. amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
• Ludwik Jaxa-Bykowski - publikacje w serwisie Polona