Ludwik Michał Pac

Ludwik Michał Pac

portret pędzla François Gérarda
Gozdawa
Rodzina	Pacowie
Data i miejsce urodzenia	19 maja 1778 Strasburg
Data i miejsce śmierci	6 VIII 1835 Smyrna
Ojciec	Michał Pac
Matka	Ludwika Tyzenhauz
Odznaczenia

Reprezentacyjny pałac Ludwika Michała Paca w Dowspudzie

Ludwik Michał Pac herbu Gozdawa (ur. prawdopodobnie 19 maja 1778 w Strasburgu we Francji, zm. 6 sierpnia 1835 w Smyrnie w Turcji), generał dywizji armii Księstwa Warszawskiego^[1], senator-wojewoda w 1831 roku^[2] i członek Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w czasie powstania listopadowego, senator-kasztelan Królestwa Kongresowego, kawaler maltański (w zakonie po 1816 roku), kawaler Honoru i Dewocji^[3].

Życiorys

Był synem Michała Paca i Ludwiki z Tyzenhauzów. W dzieciństwie pobierał nauki w szkołach we Francji i Anglii. Był absolwentem Szkoły Głównej Wileńskiej^[4]. W 1797 roku otrzymał pokaźny spadek po dalekim krewnym, gen. Józefie Pacu. Odziedziczony majątek, oprócz dóbr znajdujących się w zaborze rosyjskim, obejmował także wsie Dowspuda, Raczki i Mazurki na Suwalszczyźnie, w zaborze pruskim.

Uczestniczył w wojnach napoleońskich od 1808 r. – walczył w Hiszpanii, w 1809 roku przeciw Austrii, od 1812 r. adiutant cesarza w randze generała brygady, odbył kampanię moskiewską, saską i francuską.

We Francji otrzymał tytuł Hrabiego Cesarstwa^[5].

Po amnestii w 1815 roku wrócił na Suwalszczyznę, gdzie w swoich majątkach wprowadził wiele bardzo nowoczesnych na owe czasy metod produkcji rolnej, wzorowanych m.in. na obserwacjach poczynionych przezeń w Anglii. Sprowadził z Niemiec, Szkocji i Anglii liczne rodziny farmerskie i rzemieślnicze. Zamieszkali oni w Dowspudzie oraz we wsiach Szkocja, Linton, New York (dziś: Pruska Wielka), Bromfield (Józefowo), Longwood (Ludwinowo) i Berwick (Korytki). Farmerzy ci przekonali miejscowych chłopów m.in. do odejścia od archaicznego systemu trójpolówki na korzyść płodozmianu, upowszechnili uprawę ziemniaków i przechowywania ich w kopcach oraz hodowlę koni i owiec.

Jako hrabia został zatwierdzony w Królestwie Kongresowym w 1820^[6].

W latach 1820–1827 zbudował w Dowspudzie reprezentacyjny pałac w stylu angielskiego neogotyku, zaczęty na jego zamówienie przez Piotra Bosia, a od 1822 roku budowany według projektu Henryka Marconiego, architekta specjalnie w tym celu sprowadzonego z Włoch. W latach 1823–1824 Pac odkupił od Michała Radziwiłła i spadkobierców jego zmarłej żony barokowy pałac przy ul. Miodowej w Warszawie. Przebudowę i rozbudowę, przeprowadzoną w latach 1824–1828 w stylu klasycystycznym zlecił również Marconiemu. Pałace, niesłychanie wystawne i kosztowne, dowodziły bogactwa fundatora i przeszły do skarbnicy polskich powiedzonek w postaci: Wart Pac pałaca, a pałac Paca. Istnieje również prześmiewcza wersja interpretacji tego przysłowia, która dotyczy pałacu w Wilnie. Inną realizacją w stylu neogotyckim powstałą z jego inicjatywy była fasada kościoła w Różnance.

W 1828 roku był członkiem Sądu Sejmowego, mającego osądzić osoby oskarżone o zdradę stanu^[7].

Jako senator podpisał 25 stycznia 1831 roku akt detronizacji Mikołaja I Romanowa^[8]. Po powstaniu listopadowym, które wsparł finansowo oraz w którym wziął czynny udział (w bitwie pod Ostrołęką 26 maja 1831 r. odznaczył się odwagą, został ranny w rękę i w pierś) – wyemigrował. Wyjechał do Francji, potem do Anglii, Włoch, Grecji i Turcji. Na emigracji należał do obozu Czartoryskiego. Członek władz Związku Jedności Narodowej^[9]. Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji^[10].

Za swe zasługi otrzymał francuskie krzyże kawalerski, oficerski i komandorski orderu Legii Honorowej (1808, 1809 i 1813), krzyż komandorski orderu Virtuti Militari (1813), wielką wstęgę Orderu św. Stanisława (1813) oraz krzyż kawalerski bawarskiego Krzyża Wojskowego (1812)^[11].

Pac był wybitnym kolekcjonerem sztuki. Bardzo interesujące są dzieje jego galerii obrazów z pałacu warszawskiego. Były to głównie dzieła artystów północnych, m.in. Walka psa z czaplą A. Hondiusa (Muzeum Narodowe w Warszawie), Jakub sprzedający zboże J. de Wet (Muzeum Narodowe w Warszawie), Portret damy S. del Piombo (Muzeu d’Arte de Catalunya), Pożar miasteczka E. van der Poel (Muzeum Narodowe w Warszawie, dep. w Muzeum Narodowym w Gdańsku) oraz wiele innych obrazów przypisywanych m.in. D. Teniersowi Mł., C. Berchemowi, W. van de Velde, I. van Ostade, P. Breughelowi St. (zap. naśladownictwa P. Brueghla Mł. zw. Piekielnym) i G. Ter Borchowi. W czasie walk 1831 roku w obawie przed konfiskatą w przypadku klęski powierzył je Pac na przechowanie profesorowi malarstwa na Uniwersytecie Antoniemu Blankowi. Potem udało się je w tajemnicy wysłać przez Drezno do Francji (1833–1835). Po śmierci właściciela (w Turcji) trafiły, jako depozyt, w ręce gen. Karola Kniaziewicza, prawnego opiekuna jego córki Ludwiki i przyjaciela. Gdy z kolei zmarł on sam, Pacówna, zamężna już wówczas za księciem Ksawerym Sapiehą, zabrała obrazy do ich dóbr w Wysokiem na Litwie. Następnie w latach 60. ponownie przewieziono je do Francji, do rezydencji Sapiehów w Biarritz na południu kraju. W 1904 r. wnuk Paca, Leon Sapieha wystawił je na licytację w l’Hôtel Drouot, skąd ponad trzydzieści wykupił syn jego przyrodniej siostry Jakub Potocki z Helenowa. Ten w 1936 roku podarował je Muzeum Narodowemu w Warszawie, ale zanim doszło do realizacji zapisu, bezpośrednio przed wojną wywiózł je do swojego mieszkania paryskiego. Muzeum odebrało obrazy dopiero w 1946 roku i była to jedna z nielicznych kolekcji arystokratów, jakie w tych latach legalnie zasiliły polskie zbiory publiczne.

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Kieniewicz, Ludwik Michał Pac, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 24
• Pacowie: materyjały historyczno-genealogiczne / ułożone i wydane przez Józefa Wolffa, 1885, s. 305–311. pbc.biaman.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-03)].
• Jerzy Kaźmierczak, „Wart Pac pałaca…” Zamek w Dowspudzie – nostalgiczny pomnik dawnej Litwy złączonej z Koroną, [w:] Rocznik Historii Sztuki, t. XIX (1992)
• Tomasz F. de Rosset, Pyszna galeria obrazów hrabiego Paca, [w:] Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, t. XXXi (2000)

Linki zewnętrzne

• Pałac w Dowspudzie