Ludy północnohalmaherskie

Ludy północnohalmaherskie

Meczet na wyspie Tidore lub Ternate
Populacja

550 tys.

Miejsce zamieszkania

Indonezja (Moluki Północne)

Język

języki północnohalmaherskie, malajski (lokalny), indonezyjski

Religia

islam, chrześcijaństwo, wierzenia tradycyjne

Grupa

Molukańczycy, Indonezyjczycy

Pokrewne

(językowo) Papuasi

Ludy północnohalmaherskie – grupy etniczne zamieszkujące północną część archipelagu Moluków we wschodniej Indonezji (prowincja Moluki Północne).

Dokładniej, zamieszkują północną część wyspy Halmahera oraz wyspy Morotai, Ternate, Tidore i zachodnią część Makian. Ich liczebność wynosi ok. 550 tys. osób[1]. W większości są muzułmanami wyznania sunnickiego, choć są wśród nich również chrześcijanie[2]. Niektórzy zachowują wierzenia tradycyjne[3].

Posługują się językami północnohalmaherskimi, zaliczanymi do rodziny zachodniopapuaskiej. Współcześnie ich rodzime języki są wypierane przez regionalną odmianę języka malajskiego[4], a w powszechnym użyciu na terenie prowincji jest także język indonezyjski[5]. Pomimo pokrewieństwa językowego z Papuasami ludy te nie wyróżniają się na tle pobliskich ludów austronezyjskich, zarówno pod względem kulturowo-gospodarczym, jak i fizycznym[2]. W czasach starożytnych ludność ta była zaangażowana w system handlu międzynarodowego łączący region śródziemnomorski z Azją Południowo-Wschodnią[2].

Podział etniczny

Muzułmanie z ludu Galela

Wśród głównych ludów północnej Halmahery można wymienić: Galela, Isam, Kau, Loda, Makian Luar, Modole, Sahu, Waioli, Tabaru, Ternate, Tidore, Tobelo i Togutil[2]. Ternate i Tidore zamieszkują wyspy o tych samych nazwach[6], a Makian Luar to odrębna językowo ludność zachodniej części wyspy Makian[7]. Lud Isam jest też zwany Pagu, a Waioli to podgrupa Sahu[3]. Togutil (Tugutil) to nazwa nomadycznej grupy Tobelo, precyzyjniej określanej jako Forest Tobelo. W szerszym ujęciu chodzi ogólnie o izolowane grupy tubylczej ludności[8].

Z perspektywy lingwistycznej ich dalekimi krewnymi są grupy zamieszkujące zachodnią część półwyspu Ptasia Głowa w północno-zachodniej Nowej Gwinei[9]. Ethnologue (wyd. 25) podaje, że rodzina języków północnohalmaherskich obejmuje następujące języki: galela, loloda, laba, modole, pagu, tabaru, tobelo, togutil (tugutil), ternate, tidore, makian luar (makian zachodni), sahu, gamkonora, ibu, waioli, kao[10].

Gospodarka i społeczeństwo

Yangere – tradycyjny instrument muzyczny

Głównym zajęciem tej ludności jest produkcja roślin uprawnych, przede wszystkim kopry (grupy Tidore, Ternate i Makian Luar). Wśród innych ludów (Tobelo, Galela, Ibu, Loda, Sahu) dominuje rolnictwo ręczne, uprawa roślin korzeniowych i bulwiastych (pochrzyn, kolokazja jadalna itd.), bananów oraz w mniejszym stopniu ryżu i prosa. Lud Togutil zajmuje się wydobywaniem sago, łowiectwem i zbieractwem[2].

Struktura społeczna jest zróżnicowana. Istnieją zarówno rozwinięte społeczeństwa klasowe (Ternate, Makian Luar), jak i grupy ludów zbierackich (np. Togutil). Podstawę organizacji społecznej tworzy społeczność wiejska[2]. Równoległe z wpływami islamu i chrześcijaństwa zakorzenione są tradycyjne praktyki i wierzenia (np. wiara w czary i duchy, instytucja szamanów)[11][12][13]. Panuje wiara w istnienie Moro, czyli niewidzialnych istot ludzkich na Halmaherze i Morotai, które mają swoje własne społeczeństwo, wsie i miasta (niezależne od państwa indonezyjskiego) i potrafią komunikować się przez sny[14].

Lud Togutil (Forest Tobelo, Tobelo Dalam) jest społecznością izolowaną[15]. Zamieszkuje lasy Totoduku, Tukur-Tukur, Lolobata, Kobekulo i Buli, na terenie Parku Narodowego Aketajawe-Lolobata(ang.)[16].

Antropologia fizyczna

Wbrew klasyfikacji lingwistycznej reprezentują zasadniczo typ mongoloidalny[17]. Silnie przypominają mieszkańców regionów Indonezji na zachód od Halmahery, a w dodatku kultura Ternate i Tidore jest ściśle związana z kulturą zachodniej Indonezji[18]. Badania genetyczne wykazały, że ludy Ternate i Galela są bliżej spokrewnione z większością grup austronezyjskich, choć nie odpowiada to ich przynależności językowej[19]. P. Bellwood (1998) sugeruje, że obecność azjatyckich cech antropologicznych musi wynikać z wielowiekowych małżeństw mieszanych[18].

Encyklopedia Narody mira podaje, że grupa ta powstała wskutek wymieszania się autochtonicznej ludności regionu z przybyszami z Azji Południowo-Wschodniej[1].

R. Blust (2013) zauważa, że papuaskie cechy fizyczne w większej mierze wykazują lokalne ludy austronezyjskie, zamieszkujące obszar południowej Halmahery. Badacz tłumaczy ten paradoks złożoną historią osadnictwa na północnych Molukach oraz dawną zamianą językową wśród obu grup etnolingwistycznych[20].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Lew Mironowicz Minc: Narody mira. Encykłopiedija. Moskwa: OŁMA Miedia Grupp, 2007, s. 462. ISBN 978-5-373-01057-3. OCLC 750975372. [dostęp 2022-09-12]. (ros.).
  2. ↑ a b c d e f Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 5-85270-155-6. OCLC 40821169. (ros.).
  3. ↑ a b Masinambow 1972 ↓, s. 119.
  4. ↑ John Bowden. Local languages, local Malay, and Bahasa Indonesia: A case study from North Maluku. „Wacana”. 14 (2), s. 313–332, 2012. ISSN 1411-2272. (ang.). 
  5. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Malay, North Moluccan, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2016-08-14] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-14] (ang.).
  6. ↑ Masinambow 1972 ↓, s. 120.
  7. ↑ Mark Taber (red.): Atlas bahasa tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura, 1996, s. 8. ISBN 978-979-8132-90-2. OCLC 40713056. (indonez.).
  8. ↑ Christopher R. Duncan. Social Change and the Reformulation of Identity Among the Forest Tobelo of Halmahera Tengah. „Cakalele”. 8, s. 79–90, 1997. The Center for Southeast Asian Studies. OCLC 650910680. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z adresu 2018-10-08]. (ang.). 
  9. ↑ Leontine E. Visser: Foreign Textiles in Sahu Culture. W: Mattiebelle Gittinger (red.): To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles. Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 81–90. ISBN 978-0-930741-17-4. OCLC 20970370. (ang.).
  10. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), North Halmahera, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 25, Dallas: SIL International, 2022 [dostęp 2022-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-16] (ang.).
  11. ↑ John Bowden: Taba (Makian Dalam): Description of an Austronesian language from Eastern Indonesia. Department of Linguistics and Applied Linguistics, The University of Melbourne, 1997, s. 10. OCLC 222104670. (ang.).
  12. ↑ Ch. F. van Fraassen: Ternatan/Tidorese. [w:] Encyclopedia of World Cultures [on-line]. Encyclopedia.com. [dostęp 2020-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-19)]. (ang.).
  13. ↑ Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 1–187, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
  14. ↑ Naomichi Ishige. The Traditional Spirit World. „Senri Ethnological Studies”. 7, s. 401–447, 1980. DOI: 10.15021/00003423. [dostęp 2022-09-29]. [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29]. (ang.). 
  15. ↑ Edom Bayau, Agustinus Kastanya, Piter Pelupessy, Potret Kehidupan Suku Togutil dan Kearifan Lokal Khususnya Obat-Obatan Tradisional dari Hutan, „MAKILA: Jurnal Penelitian Kehutanan”, 13 (1), 2019, s. 67–84, DOI: 10.30598/makila.v13i1.2322, ISSN 2746-7155 [dostęp 2021-08-15] (indonez.).
  16. ↑ Yuyus Kardiman, Yasnita Yasin, Aslidar, Windi Marathun Sholiha: Masyarakat Indonesia: teropong antropologi budaya Indonesia. Jakarta: Laboratorium Sosial Politik Press, Program Studi Pendidikan Pancasila dan Kewarganegaraan, Jurusan Ilmu Sosial Politik, Fakultas Ilmu Sosial, Universitas Negeri Jakarta, 2010, s. 217. ISBN 978-602-8768-09-2. OCLC 864391577. [dostęp 2021-08-15]. (indonez.).
  17. ↑ Masinambow 1972 ↓, s. 119. The interior tribes of North Halmahera are generally of Mongoloid (Malay or “Indonesian”) physical type, whereas those of the south tend to be more “Papuan” or “Melanesoid” in appearance.
  18. ↑ a b Peter Bellwood: The archaeology of Papuan and Austronesian prehistory in the Northern Moluccas, Eastern Indonesia. W: Roger Blench, Matthew Spriggs (red.): Archaeology and Language: Correlating archaeological and linguistic hypotheses. London–New York: Routledge, 1998, s. 128–140. ISBN 978-0-415-11761-6. OCLC 252876928. [dostęp 2022-07-16]. (ang.).
  19. ↑ Kuldeep Bhatia, Simon Easteal, Robert L. Kirk, A Study of Genetic Distance and the Austronesian/Non-Austronesian Dichotomy, [w:] Peter Bellwood, James J. Fox, Darrell Tryon (red.), The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives, Canberra: ANU E Press, 2006, s. 195–206, ISBN 978-1-920942-85-4, OCLC 225298720, JSTOR: j.ctt2jbjx1.13 [dostęp 2022-12-03] (ang.).
  20. ↑ Robert Blust, The Austronesian languages, Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 9, ISBN 978-1-922185-07-5, OCLC 851066712 (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Ludy północnohalmaherskie
  • Galela
  • Isam (Pagu)
  • Kau (Kao)
  • Loloda (Loda)
  • Modole (Madole)
  • Sahu
  • Waioli
  • Tabaru (Tobaru)
  • Tobelo
  • Togutil (Tugutil, Tobelo Dalam)
  • Ternate
  • Tidore
  • Makian Luar

Media użyte na tej stronie

Yangere.jpg
Autor: kemdikbud, Licencja: CC BY-SA 4.0
Yandere is a traditional musical instrument in North Halmahera Regency, North Maluku, Indonesia.