Lugano

Lugano
Herb	Flaga
Państwo	Szwajcaria
Kanton	Ticino
SFOS	5192
Burmistrz	Marco Borradori (od 14.04.2013)
Powierzchnia	32 km²
Wysokość	273 m n.p.m.
Populacja (2013); • liczba ludności; • gęstość	; 61 837; 813,9 os./km²
Nr kierunkowy	091
Kod pocztowy	6900
Tablice rejestracyjne	TI
	Położenie na mapie Ticino Lugano
	Położenie na mapie Szwajcarii (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Lugano
	46°00′37″N 8°57′45″E/46,010278 8,962500
	Strona internetowa

Lugano (lomb. Lügan, niem. Lauis, ret. Ligiaun) – największe miasto we włoskojęzycznym (a faktycznie w większości lombardzkojęzycznym) kantonie Ticino, graniczącym z Włochami, w południowo-wschodniej Szwajcarii.

Informacje ogólne

Niegdyś z rolnictwa i rybołówstwa utrzymujące się miasto po przyłączeniu do Szwajcarii stało się ważnym centrum handlowym. Dziś tradycję tę podtrzymują przedsiębiorstwa handlujące surowcami (np. Duferco, Filofibra und Interbulk Trading) oraz banki (np. BSI SA, Banca Arner, Banca Commerciale Lugano, Banca del Ceresio, Banca del Sempione Cornèr Bank, Banca del Gottardo oraz wielkie banki szwajcarskie, jak UBS czy Credit Suisse). Dzięki nim Lugano jest obecnie największym centrum bankowości w Szwajcarii po Zurychu i Genewie. Ze względu na malowniczy krajobraz i łagodny klimat Lugano jest od dawna znanym kurortem oraz ważnym ośrodkiem turystycznym, a tutejsze kasyno posiada, jako jedno z siedmiu w Szwajcarii, koncesję klasy A. W sumie około połowa miejsc pracy (ok. 27 000 z 58 000) miasta przypada na turystykę, bankowość i handel.

Jako największe włoskojęzyczne miasto Szwajcarii, Lugano jest centrum oświaty, kultury i nauki tej grupy językowej.

Położenie

Miasto Lugano jest malowniczo położone na południu od głównego grzebienia Alp Szwajcarskich u ujścia strumienia Casserate do jeziora Lugano (wł. Lago di Lugano), na jego zachodnim brzegu. Miasto i jezioro leżą w niecce między masywami trzech gór: Monte Brè (925 m n.p.m.) na wschodzie, Monte San Salvatore (912 m n.p.m.) na południu oraz Monte Sighignola (1.314 m n.p.m.), którego szczyt Balcone d’Italia znajduje się na włoskim terytorium, na południowym wschodzie, na przeciwległym brzegu jeziora. Na wschód od Lugano znajduje się Lago di Como a na zachodzie Lago Maggiore. W ten sposób Lugano znajduje się w południowej części kantonu Ticino zwanej Sottoceneri, która to wcina się głęboko w północne Włochy. To zaś uzasadnia dobre połączenia komunikacyjne z leżącym ok. 70 km na południe Mediolanem, stolicą Lombardii.

Historia

Nazwa miasta

Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od łacińskiego Lucus oznaczającego (święty) las. Wedle innej interpretacji nazwa wywodzi się od celtyckiego bóstwa Lugh – patrona wód.

Herb

Herb miasta Lugano pokazuje na czerwonym tle srebrzysty krzyż dzielący go na cztery pola. W nich widnieją cztery pierwsze litery nazwy miasta. Najstarszy zachowany herb tej formy pochodzi z 1588 roku i znajduje się na dokumencie wystawionym przez starostę Lugano, Sebastiana von Beroldingen, pochodzącego pierwotnie z kantonu Uri. Dokument ten można obejrzeć w muzeum w Altdorfie.

Oficjalnie uznanej interpretacji herbu nie ma, aczkolwiek chętnie interpretuje się użycie łacińskiego V zamiast U jako poszlakę insynuującą siedzibę rzymskiego legionu („Legio V (quinta) Gaunica Auxiliares”). Wedle innej interpretacji akronim LVGA znaczy w tłumaczeniu „prawdziwa sprawiedliwość”.

Aktualnie używana przez zarząd miasta forma herbu wywodzi się pierwotnie od dokumentów kościelnych, datowanych z lat 1208 i 1209, które zachowały się tylko w formie późniejszych odpisów, z których wynika, iż LVGA jest jedynie skrótem nazwy miasta Lugano.

Historia Lugano

Najstarsze historyczne wzmianki o istnieniu Lugano pochodzą z lat 815 i 875, z których zachowanych odpisów wynika, że w roku 724 n.e. król Liutprand (król Longobardów) darował wówczas Lugano kościołowi San Carpoforo w Como. Znaleziska archeologiczne^[2] dowodzą jednak, iż już 1000 lat p.n.e. mieszkali na tym terenie Lepontyjczycy, będący ludem kultury etruskiej, który później zmieszał się z Celtami, zanim tereny te dostały się pod kontrolę Rzymian. Po rozpadzie Imperium Rzymskiego osiedlały się tu plemiona germańskie.

W średniowieczu tereny wokół Lugano ucierpiały będąc areną starć między Mediolanem i Como, aż w drugiej połowie XIV wieku zostały opanowane przez władców Mediolanu, z rodu Viscontich. Jednak po wygaśnięciu ich głównej linii w Lugano zapanowali Francuzi. Ale w 28 stycznia 1513 roku przepędzili ich Szwajcarzy, którzy zawładnęli tym skrawkiem ziemi jako zdobyczą z wojen włoskich na prawie 300 lat, podczas gdy Mediolan utracił suwerenność.

Właśnie pod władzą tzw. Starej Konfederacji Szwajcarskiej (1525-1798) Lugano - dotychczas miasteczko rolników i rybaków - zaczęło się rozwijać dzięki targom jesiennym stając się jednym z najważniejszych punktów handlowych między Italią i północną Europą. W tym czasie pokoju i dostatku powstało tu wiele reprezentacyjnych budowli, kościołów, pałaców i ogrodów. Prestiżu przysporzyła miastu również powstała tu w XVIII wieku drukarnia, szczególnie kiedy po rewolucji francuskiej Lombardia została zajęta przez wojska napoleońskie.

Następną cezurę przyniosła inwazja francuska. Pod przymusem Konfederacja Szwajcarska stała się republiką, a Lugano mało wejść w skład Republiki Cisalpejskiej, co wywołało dezaprobatę mieszkańców. Jednakże 15 lutego 1798 wybuchło powstanie patriotów pod hasłem „frei und Schweizer” (pol.: wolni i Szwajcarzy). Jeszcze tego samego dnia lokalni partyzanci zmusili przedstawicieli Republiki Cisalpejskiej do ucieczki i jednocześnie poprosili o przyjęcie miasta i okolic na prawach Kantonu w skład Republiki Helweckiej. 12 starych kantonów uznało w Zurychu niepodległość kantonu Ticino, następnego dnia, a w pobliskim Locarno obywatele posadzili drzewko wolności na Wielkim Placu (Piazza Grande). Potyczki i pertraktacje z ościennymi mocarstwami o właściwy status i konstytucję trwały aż do 19 lutego 1803 roku, kiedy to na skutek Aktu Mediacyjnego w skład nowo proklamowanej przez Napoleona Republiki Helweckiej wszedł również kanton Ticino (wraz z Lugano) jako formalnie suwerenna i niezależna republika i jeden z 19 równoprawnych kantonów. Po upadku Napoleona Kongres wiedeński uznał przynależność regionu do Szwajcarii oddając jej również poprzednio odebrane kantony. Do roku 1878 status stolicy kantonu przechodził co 6 lat między miastami Bellinzona, Locarno i Lugano.

W XIX wieku miasto odkryli dla siebie pierwsi turyści oraz kuracjusze, a także uchodźcy polityczni. Pojawiły się secesyjne hotele, kliniki i sanatoria. Natomiast istniejące tu od 1805 roku kasyno przyciąga do dziś graczy-hazardzistów. Dalszy rozwój miasta spotęgował Tunel kolejowy Świętego Gotarda, zbudowany w latach 1871-1881, który do dziś jest stale rozbudowywany i udoskonalany. A w międzyczasie powstał dodatkowo tunel drogowy w latach 1970-1980.

Rozwój miasta

W wyniku gospodarczego rozwoju i wzrostu populacji w roku 1972 przyłączono do miasta sąsiadujące z nim wioski Brè-Aldesago oraz Castagnola. Następna fuzja nastąpiła w 2004 roku, w wyniku której nowymi dzielnicami stało się osiem następnych wiosek: Breganzona, Cureggia, Davesco-Soragno, Gandria, Pambio-Noranco, Pazzallo, Pregassona und Viganello. w ten sposób miasto urosło nie tylko przestrzennie, ale i przybyło mu sporo mieszkańców.

30 września 2007 roku uprawnieni mieszkańcy Lugano oraz wsi Barbengo, Carabbia i Villa Luganese zadecydowali w plebiscycie o przyłączeniu do Lugano. Jednakże z powodu braku zgody mieszkańców wioski Cadro, Villa Luganese została eksklawą poza terytorium miasta. Administracyjnie wynik plebiscytu został zrealizowany 20 kwietnia 2008 roku.

Ostatnie rozszerzenie granic miasta miało miejsce w 14 kwietnia 2013 roku, kiedy to przyłączono wsie Bogno, Cadro, Carona, Certara, Cimadera, Sonvico i Val Colla, co przyniosło Lugano 3400 dodatkowych obywateli. Z końcem 2014 roku liczba mieszkańców Lugano po ostatnim rozszerzeniu granic osiągnęła 68 473^[3].

Z powodu braku wolnego miejsca między jeziorem i otaczającymi go górami, rozwój gospodarczy miasta ma miejsce przede wszystkim poza jego granicami, w dolinie Vedaggio.

Sport

FC Lugano – klub piłkarski
HC Lugano – klub hokejowy

Zobacz też

Katedra Świętego Wawrzyńca w Lugano
Gminy kantonu Ticino

Osoby związane z Lugano

Mario Agliati, pisarz, dziennikarz i historyk szwajcarski urodzony w Lugano
Franco Ambrosetti, trębacz i kompozytor szwajcarski
Romano Amerio, filozof i teolog katolicki, honorowy obywatel Lugano od 1977
Michaił Bakunin, anarchistyczny rewolucjonista rosyjski, spędził swe ostatnie lata w Lugano
Pietro Balestra (1935-2005), ekonomista szwajcarski urodzony w Lugano
Valeska hrabina Bethusy-Huc, pisarka śląsko-niemiecka, zmarła w Lugano
Giovanni Cantoni, fizyk włoski, rektor liceum w Lugano w latach 1852-1855
Rudolf Caracciola, niemiecki pilot rajdowy, żył w Lugano
Giovanni Castioni, poeta i malarz włoski, uczył w Lugano, gdzie zmarł
Carlo Cattaneo, filozof i patriota włoski, pierwszy rektor liceum w Lugano, zmarł w Lugano w 1869
Francesco Chiesa, pisarz i poeta lokalny, rektor liceum w Lugano między 1914 i 1943
Luca Antonio Colomba (1674-1737), szwajcarski malarz barokowy, urodzony w Lugano
Nicole Cooke, kolarka walijska, mieszka w Lugano
Carla Del Ponte, urzędniczka szwajcarska, wykładowczyni prawa w Lugano
Pio Filippani Ronconi, orientalista włoski, wiceprezydent Istituto ticinese di alti studi, w Lugano-Castagnola
Lodovico Frapolli, patriota włoski, Gran maestro del Grande Oriente d’Italia, korzystał z prawa azylu w Lugano w latach 1849-1853
Vittore Frigerio, pisarz i dziennikarz lokalny, dyrektor gazety Corriere del Ticino w latach 1912-1957
Christian Giordano, antropolog i socjolog, urodzony w Lugano
Julian Godlewski (1903-1983), polski prawnik, oficer, mecenas sztuki polskiej, filantrop; mieszkał w Lugano, przez prawie 30 lat wynajmując apartament w Hotel Splendide Royal Lugano
Hermann Hesse, pisarz, poeta, aforysta, filozof i malarz niemiecki, przyjął obywatelstwo szwajcarskie osiedliwszy się w Lugano, noblista z dziedziny literatury w roku 1946
Loris Kessel szwajcarski pilot rajdowy, urodzony w Lugano
Hardy Krüger junior, aktor niemiecki, urodzony w Lugano 1968
Luigi Lavizzari, polityk (radca stanu kantonu Ticino) geolog szwajcarski, fundator Museo cantonale di storia naturale di Lugano, zmarł w Lugano
Pierre Lepori, tłumacz, pisarz i dziennikarz, urodzony w Lugano
Giuseppe Mazzini patriota, polityk, filozof i dziennikarz włoski
Karl Alexander Müller, fizyk szwajcarski, noblista z dziedziny fizyki w 1987, spędził dzieciństwo w Lugano
Mina, piosenkarka włoska, przyjęła obywatelstwo szwajcarskie, żyje w Lugano
Romolo Nottaris, alpinista, podróżnik i dokumentalista szwajcarski, urodzony w Lugano
Giovanni Orelli, pisarz szwajcarski, uczęszczał do liceum w Lugano
Behgjet Pacolli, polityk kosowski, prezydent Republiki Kosowo.
Robert Palmer, brytyjski piosenkarz, żył w Lugano
Ivo Pogorelić, pianista chorwacki, mieszka w Lugano
Boris de Rachewiltz, egiptolog i archeolog włoski, prezydent Istituto ticinese di alti studi w Lugano-Castagnola
Domenico Reina (1796-1843), kompozytor operowy, urodzony w Lugano
Jean Soldini, filozof i historyk sztuki, urodzony w Lugano
Alberto Vigevani, pisarz włoski, izraelita, antyfaszysta, korzystał z prawa azylu w Lugano
Elémire Zolla, włoski filozof i historyk, dyrektor Istituto ticinese di alti studi w Lugano-Castagnola

Galeria

Lugano. Widok na jezioro Lugano.
Fotografia Lugano między 1905 a 1910 Prokudina-Gorskiego
Lugano. Widok na miasto z północnego brzegu jeziora.
Lugano. Palazzo Civico (ratusz) przy Piazza Riforma
Lugano. Piazza della Riforma, 1906
Lugano. Via Pessina
Lugano. Via Pessina
Lugano. Arkady w centrum
Lugano. Park miejski
Lugano. Centrum miasta
Lugano. Centrum miasta
Lugano. Rzeźba Igora Mitoraja w parku
Lugano. Centrum kultury i sztuki LAC
Lugano. Liceum kantonalne
Luano. Grotto Morchino - pałac uwieczniony w opowieści Hermanna Hesse Klingsors letzter Sommer z 1919 r.
Lugano. Katedra San Lorenzo, wspomniana już w 875 r.
Lugano. Kościół Santa Maria degli Angioli z bogatymi freskami
Lugano. Kościół Santa Maria degli Angioli, fresk «Ukrzyżowanie Chrystusa»
Panorama Lugano, widok od strony Lugano Paradiso