Lugrotrawlery typu B 11

„Cyranka”

Lugrotrawlery typu B 11 – polskie statki rybackie z serii tzw. «ptaszków» (wszystkim, także późniejszego typu B 17, nadano nazwy ptaków) budowane w latach 1951–1954 w Stoczni Północnej w Gdańsku dla PPDiUR „Gryf” w Szczecinie i PPDiUR „Odra” w Świnoujściu i w jednym przypadku dla PPD „Dalmor” w Gdyni. W sumie oddano do eksploatacji 31 sztuk[1].

Dane techniczne

Lugrotrawlery to statki do prowadzenia połowów zarówno sieciami dryfującymi (pławnicami), jak i holowanymi (włokami). Są mniejsze od trawlerów, ale mają silniejsze maszyny od lugrów[2]. Statki typu B 11 dostosowane były do solenia złowionych ryb w beczkach. Pierwsze 14 statków otrzymało silniki June Munktell, a pozostałe Buckau Wolf (po 1962 część jednostek wyposażono w nowe silniki o mocy 400 KM). Łowiły głównie na Morzu Północnym, rzadziej na Szelfie Celtyckim[1].

W latach 1955–1957 zbudowano w Stoczni Północnej drugą serię dwudziestu sześciu «ptaszków», tym razem nieco odmiennego typu B 17[3].

Historia

Lugrotrawlery typu B 11 oraz ich rozwinięcie B 17 zostały zaprojektowane jako statki rybackie mające operować na Bałtyku, ale wkrótce po rozpoczęciu produkcji okazało się, że są na Bałtyk za duże, przy tym łowiły tyle co zwykłe kutry, a tym samym okazały się zbyt drogie w eksploatacji i niewydajne[4]. Postanowiono więc skierować je na Morze Północne, gdzie jednak musiały spełniać inne warunki. Przede wszystkim musiały im towarzyszyć statki-bazy, z których można było uzupełniać paliwo, wodę, żywność, sprzęt i które mogły odbierać złowioną rybę. By jednak mogły wyjść poza Bałtyk, trzeba je było przebudować, dodając m.in. ciężki ster dziobowy[4]. W rezultacie stały się za ciężkie, a niektóre z nich miały stały kilkustopniowy przechył na jedną z burt lub przegłębienie na rufę, co zmniejszało ich stateczność[4]. Również parametry połowowe nie były zadowalające – zarówno przy połowach włokami, jak i pławnicami osiągano rezultaty niższe od jednostek przystosowanych tylko do połowów jedną z tych metod[1].

Ponadto załogi były dobierane szybko i czasem z przypadkowych protegowanych niedoświadczonych ludzi, w tym szukających okazji do nielegalnego zarobku. W efekcie, ze statkami tymi związany był szereg katastrof i incydentów. 4 listopada 1953 roku dowodzony przez mało doświadczonych ludzi, którzy pomylili światła latarń morskich, lugrotrawler „Sójka” wszedł na skały u wybrzeży Szwecji w cieśninie Kattegat i tylko dzięki alarmowej akcji holownika „Herkules” udało się, w narastającym sztormie, uratować statek i załogę[a][4].

9 maja 1955 roku zaginęła w sztormie na Morzu Północnym „Czubatka”. Po trzech dniach norweski kuter „Arnholm” wyłowił tratwę ratunkową ze zwłokami kapitana i jednego z marynarzy polskiego lugrotrawlera[b]. Statek najprawdopodobniej wywrócił się pod uderzeniem fali i zatonął. Nikt nie ocalał. 4 października 1956 roku, w bardzo podobnych okolicznościach, doszło do zatonięcia „Cyranki”. I w tym wypadku źle prowadzony statek uderzony został przez sztormową falę, przewrócił się i poszedł na dno. Zginęło 12 ludzi[5].

Po tej katastrofie ściągnięto wszystkie lugrotrawlery typów B 11 i B 17 z łowisk, wycofano z eksploatacji i skierowano do stoczni na przebudowę. Zmodernizowane i wyremontowane wróciły na morze, ale problemy nie ustawały. 26 lipca 1963 roku zatonął w sztormie na Kattegacie MT „Mazurek” (6 ofiar, 12 uratowanych), 23 listopada 1965 roku poszedł na dno przy dość wysokiej fali w Rynnie Norweskiej MT „Głuszec” (bez ofiar)[c], a 17 lutego 1969 roku MT „Gawron” (również bez ofiar w ludziach) uległ samozatopieniu przy Nabrzeżu Bułgarskim portu w Szczecinie. Wszystkie trzy były lugrotrawlerami typu B 17 i wszystkie stracono z winy ich załóg[6].

Z końcem lat sześćdziesiątych postanowiono flotyllę «ptaszków» zlikwidować. Niektóre zakupili armatorzy południowoamerykańscy i afrykańscy, część została przebudowana na statki badawcze i szkolne. MT „Cietrzew”, po dodaniu stępki balastowej i omasztowaniu stał się harcerskim jachtem szkolnym „Zawisza Czarny”[7]. Przeznaczenie zmienił również MT „Jarząbek”, którego kupił J. Seward Johnson, właściciel firmy farmaceutycznej Johnson & Johnson i przebudował w stoczni Gryfia na luksusowy jacht motorowo-żaglowy „Mazurka” dla żony Barbary Piaseckiej Johnson. Resztę skasowano i oddano na złom[8].

Lista lugrotrawlerów typu B 11
Nazwa statkuWodowanyOddany do
eksploatacji		Oznakowanie
wczesne/kolejne		Uwagi
MT „Kulik”25.06.19501.05.1951[9]Świ 105 / Szn 1poprzednie nazwy „22 lipca” i „Perkoz”; przekazany w 1961 do Gdańskiego Urzędu Morskiego[9] i przebudowany na statek hydrograficzny „Hydrograf 11”
MT „Kaczor”27.09.195011.09.1951[10]Świ 106 / Szn 2sprzedany do Gwinei 1970/72
MT „Kania”8.07.195022.07.1951[10]Świ 107 / Szn 5sprzedany do Gwinei 1970/72
MT „Kwiczoł”5.08.195030.10.1951[10]Świ 108 / Szn 4sprzedany do Gwinei 1970/72
MT „Drozd”14.04.195112.02.1952[10]Świ 97 / Szn 6sprzedany do Argentyny 1972
MT „Derkacz”14.06.195116.02.1952[10]Świ 100 / Szn 720 października 1961 uratował 14 członków załogi tonącego brytyjskiego trawlera „Arctic Viking”
sprzedany do Gwinei 1970/72
MT „Drop”11.11.195025.03.1952[10]Świ 99 / Szn 10skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Dudek”9.12.195026.04.1952[10]Świ 98 / Szn 9skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Dzięcioł”11.03.195130.06.1952[10]Świ 96 / Szn 8skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Kos”20.10.195010.03.1952[9]Świ 109 / Szn 3przekazany w 1961 do Gdańskiego Urzędu Morskiego[9] i przebudowany na statek hydrograficzny „Hydrograf 10” (1961)
MT „Czajka”16.06.195118.08.1952[10]Świ 111 / Szn 11sprzedany do Argentyny 1972
MT „Cietrzew”17.09.195117.09.1952[11]Świ 112przekazany jako statek pomocniczy dla PRO (1957)
przebudowany na żaglowiec szkolny ZHP Zawisza Czarny (1960-61)[11]
MT „Czubatka”31.07.195125.08.1952[12]Świ 110zatonął 9 maja 1955 na Morzu Północnym (na skutek wad konstrukcyjnych) z całą załogą (14 ofiar)
MT „Birkut”1.04.195230.12.1952[10]Gdy 201przekazany jako statek badawczy MIR bez zmiany nazwy (1953)
MT „Bąk”3.03.195212.12.1952[10]Świ 93 / Szn 41skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Bekas”12.03.195223.12.1952[10]Świ 92 / Szn 42skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Błotniak”31.03.195231.12.1952[10]Świ 94 / Szn 43skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Bocian”17.04.195226.01.1953[10]Świ 91 / Szn 44skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Skowronek”14.05.195231.03.1953[10]Świ 114 / Szn 33przebudowany na statek badawczy „Hydromet” (1970) [13]
MT „Sikora”26.11.195231.03.1953[10]Świ 116 / Szn 32skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Słowik”21.11.195211.04.1953[10]Świ 115 / Szn 34przebudowany na statek szkolno-badawczy Szkoły Rybołówstwa Morskiego „Azymut” (1965)
MT „Sowa”31.12.195230.04.1953[10]Świ 117 / Szn 35skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Szpak”30.11.195227.04.1953[10]Świ 118 / Szn 37skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Sójka”31.12.195229.05.1953[10]Świ 95 / Szn 36skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Cyranka”10.10.195120.09.1953[12]Świ 86zatonął 4 października 1956 w sztormie na Morzu Północnym na skutek złej stateczności (12 ofiar, 5 uratowanych)
MT „Pingwin”31.03.195331.07.1953[10]Świ 88 / Szn 30przebudowany na statek szkolny PSM w Szczecinie „Nawigator” (1964)
MT „Puchacz”25.05.195330.09.1953[10]Świ 89 / Szn 31przebudowany na statek szkolny PSM w Gdyni „Horyzont” (1962)
MT „Puszczyk”8.06.195326.11.1953[10]Świ 90 / Szn 46przebudowany na statek szkolny PSM w Gdyni „Zenit” (1963)
MT „Perkoz”4.05.195423.12.1954[10]Świ 119 / Szn 45skasowany i zezłomowany (1971)
MT „Czapla”25.08.195118.09.1952[14]Świ 113przebudowany na statek ratowniczy PRO bez zmiany nazwy (1957)
MT „Pelikan”23.02.195317.07.1953[10]Świ 87 / Szn 32

Uwagi

  1. ↑ Niekompletną. Jeden z marynarzy-rybaków poprosił w Szwecji o azyl.
  2. ↑ Zmarli z zimna i głodu, bowiem zamknięcia schowków z żywnością tratwy były zardzewiałe i nie dało się ich otworzyć.
  3. ↑ Nurek, który zszedł do wraku trzy tygodnie po katastrofie stwierdził, że luk jednej z ładowni był otwarty.

Przypisy

  1. ↑ a b c Izabella Dunin-Kwinta, Badania mocy łowczej polskich statków rybackich, Akademia Rolnicza w Szczecinie, Szczecin, 1973, s. 22–24.
  2. ↑ Furmaga i Wójcicki 1993 ↓, s. 122.
  3. ↑ Piwowoński 1989 ↓, s. 218.
  4. ↑ a b c d Piwowoński 1989 ↓, s. 217.
  5. ↑ Piwowoński 1989 ↓, s. 218–219.
  6. ↑ Piwowoński 1989 ↓, s. 219.
  7. ↑ Zawisza Czarny – Polski Związek Żeglarski [dostęp 2021-06-20].
  8. ↑ Piwowoński 1989 ↓, s. 221.
  9. ↑ a b c d Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 105.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 68.
  11. ↑ a b Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 115.
  12. ↑ a b Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 171.
  13. ↑ Jarek, Statek badawczy HYDROMET – Nautologia 2017 | Rocznik Gdyński, 12 grudnia 2021 [dostęp 2022-10-16] (pol.).
  14. ↑ Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 100.

Bibliografia

  • Lesław Furmaga, Józef Wójcicki: Mały słownik morski. Gdynia: Mitel International Ltd, 1993. ISBN 83-85413-73-1.
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Jerzy Miciński, Stefan Kolicki: Pod polską banderą. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1962.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

MT Cyranka.jpg
Lugrotrawler "Cyranka"