Luigi Amadeo di Savoia

Luigi Amadeo di Savoia

Luigi Amedeo Giuseppe Maria Ferdinando Francesco di Savoia
(c) Katepanomegas, CC BY-SA 3.0 Herb rodziny Sabaudzkiej-Aosta
książę Abruzji wł. duca degli Abruzzi
Dynastia	sabaudzka
Rodzina	Aosta
Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1873 Madryt
Data i miejsce śmierci	18 marca 1933 Jowhar
Ojciec	Amadeusz I Sabaudzki
Matka	Maria Wiktoria del Pozzo della Cisterna
Odznaczenia

Luigi Amedeo Giuseppe Maria Ferdinando Francesco di Savoia, książę Abruzzów (ur. 29 stycznia 1873 w Madrycie, zm. 18 marca 1933 w Jowhar niedaleko Mogadiszu w Somalii) – członek włoskiej rodziny królewskiej (dynastii sabaudzkiej), wojskowy (admirał), alpinista, podróżnik, badacz Alaski, Arktyki, Afryki i Azji o olbrzymim dorobku.

Urodził się w ostatnim roku panowania swego ojca Amadeusza I (króla Hiszpanii w okresie 1870-1873). Jego matką była królowa Maria Wiktoria. Wychował się w Turynie oraz w górzystym regionie Abruzji w środkowych Włoszech u stóp Gran Sasso (najwyższego pasma Apeninów), co miało ogromny wpływ na jego karierę alpinisty.

Wspinaczki alpejskie

W młodości wszedł na szereg szczytów alpejskich, w tym Monte Rosa, Mont Blanc, m.in. 1894 odbył wspinaczke trudną granią Zmutt (3 przejście) na Matterhorn w towarzystwie jej pierwszego zdobywcy z 1879 r., Alberta F. Mummery'ego.

Najważniejsze wyprawy

W roku 1897 dokonał swego pierwszego wielkiego wejścia, zdobywając Górę Świętego Eliasza na Alasce (5 489 m n.p.m.), czwarty co do wysokości z najwyższych szczytów w Ameryce Północnej, wyrastający niemal wprost znad morza, który odparł próby kilku wcześniejszych ekspedycji.

W okresie 1899-1900 książę Luigi Amedeo dowodził 20-osobową ekspedycją, która ówcześnie rekordowo zbliżyła się do bieguna północnego. Najpierw badacze dopłynęli na statku „Stella Polare” do Ziemi Franciszka Józefa (należącej do Rosji) i po zimowaniu na wyspie Rudolfa ruszyli ku pn. (jednak Luigi stracił w wyniku odmrożeń dwa palce u rąk i nie mógł uczestniczyć w jeździe saniami). 11 marca zaufany towarzysz Luigiego Amedea z wielu wypraw, kpt. Umberto Cagni na czele kilkuoosobowej ekipy wyruszył na zaprzężonych w psy saniach w stronę bieguna i 25 kwietnia 1900 roku dotarł do 86° 34' szer. geogr. północnej (nieco dalej ku północy niż dotychczasowy rekord Nansena z roku 1895, ok. 86° 14´ N). Grupa ta powróciła w dramatycznych okolicznościach po 104 dniach. Ekspedycja zbadała także pn. wybrzeża wyspy Rudolfa oraz dwie inne wyspy. Jedna z większych wysp archipelagu została później oficjalnie nazwana Wyspą Luigiego (ros. Ostrow Łuidży).

W roku 1906 Luigi Amedeo udał się do Afryki równikowej, gdzie zdobył – jako pierwszy – najwyższe szczyty pasma górskiego Ruwenzori^[1].

W 1909 r. podjął próbę zdobycia K2^[2] w Karakorum. Zespół włoski kierowany przez księcia Abruzzów dotarł do wysokości około 6000 m n.p.m.^[3],. Prawdopodobnie zawiniło niedocenienie przez wspinaczy potrzeby aklimatyzacji. Wyprawa księcia Abruzzów była jednak krokiem milowym w drodze na szczyt K2, wyciągnięto z niej bowiem prawidłowy wniosek – grań południowo-wschodnia stanowi najdogodniejszą drogę ataku. To właśnie tę drogę wykorzystywały potem inne wyprawy, w tym zwycięska ekspedycja włoska z 1954 roku. Drogę tę nazwano z czasem Żebrem Abruzzi (Żebrem Abruzzów, Żebrem Księcia Abruzji etc.) na cześć księcia Luigiego. Warto odnotować, także, że owocem tej wyprawy była pierwsza mapa fotogrametryczna okolic K2 w skali 1:100 000^[4].

Jako wojskowy i polityk

W czasie I wojny światowej Luigi Amedeo w stopniu admirała dowodził flotą włoską.

Po wojnie osiedlił się we wsch. Afryce, gdzie współtworzył kolonię z eksperymentalnym rolnictwem ok. 90 km na północ od Mogadiszu, nad rzeką Uebi Szebeli w dzisiejszej Somalii. Kolonię tę nazywano Villaggio Duca degli Abruzzi i okresowo stanowiła ona najbardziej wydajny rolniczo rejon w kraju (poprzednie nazwy Giohar, od 1960 Jowhar). Mimo zmian politycznych w metropolii i pogarszających się stosunków w rejonie, wyjazdu części włoskich osadników oraz podupadania na zdrowiu, pozostał tam aż do śmierci.

Pozostawiony dorobek

Pozostawił po sobie wspomnienia z wyprawy do bieguna (wyd. ang. On the „Polar Star” in the Arctic Sea, 1903; wyd. pol. „Stella Polare” na Oceanie Lodowatym Północnym, 1905) oraz bogatą dokumentację topograficzną i fotograficzną Karakorum (w tym szeroko rozpowszechniane, doskonałe technicznie zdjęcia Vittorio Selli), która okazała się niezwykle pomocna dla wielu kolejnych ekspedycji z różnych krajów, w tym dla zakończonej sukcesem wyprawy na K2 w roku 1954 – zaś Włosi na długo stali się najlepszymi ekspertami od kartografii rejonu K2 i leżącego u jego stóp lodowca Baltoro. Na jego cześć nazwano krążownik włoski „Luigi di Savoia Duca degli Abruzzi”.

Odznaczenia

• Order Annuncjaty^[5][6] w 1893^[7]
• Order Świętych Maurycego i Łazarza I klasy^[5]
• Order Korony Włoch I klasy^[5]
• Order Sabaudzki Wojskowy I, II i III klasy^[8]
• Order Sabaudzki Cywilny^[9]
• Order Królewski Serafinów (Szwecja)^[6]
• Order Czarnego Orła (Prusy)^[6]

Rodowód

Przypisy

Bibliografia

• CarlC. Waldman CarlC., Encyclopedia of Exploration, AlanA. Wexler, JonJ. Cunningham, IncI. Facts on File, New York: Facts On File, 2004, ISBN 0-8160-4678-6, OCLC 55109063 .

Linki zewnętrzne

• Luigi Amedeo of Savoy, Duke of Abruzzi, życiorys na stronie włoskich eksploratorów (ang.)
• Peter Bridges: A Prince of Climbers (ang.), Virginia Quarterly Review, Winter 2000