Lukrecja (roślina)

Lukrecja
Ilustracja
Lukrecja gładka
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

lukrecja

Nazwa systematyczna
Glycyrrhiza L.
Sp. Pl. 741. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Glycyrrhiza glabra[3]

Synonimy
  • Liquiritia Medikus[3]

Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – rodzaj bylin z rodziny bobowatych. Obejmuje 36 gatunków[4][5]. Rośliny te występują w Europie (5 gatunków[5]) i Azji, nieliczne gatunki rosną w Australii oraz na kontynentach amerykańskich[5]. W Polsce dwa gatunki są efemerofitami – przejściowo tylko dziczeją: lukrecja gładka G. glabra i lukrecja najeżona G. echinata[6].

Lukrecje zawierają saponiny i glicyryzynę – 50 razy słodszą od cukru spożywczego, przy czym jednak o charakterystycznym, lukrecjowym smaku[5]. W Starożytnym Rzymie, na Bliskim Wschodzie i później w Europie wykorzystywana była jako roślina medyczna i spożywcza lukrecja gładka G. glabra. Zastosowanie lokalne w lecznictwie miały także G. lepidota (w Ameryce Północnej) i G. uralensis (w Chinach)[5].

Systematyka

Glycyrrhiza lepidota
Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2]. W obrębie podrodziny należy do plemienia Galegeae, podplemienia Glycyrrhizinae[7].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), rodzaj lukrecja (Glycyrrhiza L.)[8].

Wykaz gatunków[4]
  • Glycyrrhiza acanthocarpa (Lindl.) J.M.Black
  • Glycyrrhiza alalensis X.Y.Li
  • Glycyrrhiza alaschanica Grankina
  • Glycyrrhiza aspera Pall.
  • Glycyrrhiza astragalina Gillies ex Hook. & Arn.
  • Glycyrrhiza asymmetrica Hub.-Mor.
  • Glycyrrhiza bucharica Regel
  • Glycyrrhiza echinata L. – lukrecja najeżona
  • Glycyrrhiza eglandulosa X.Y.Li
  • Glycyrrhiza flavescens Boiss.
  • Glycyrrhiza foetida Desf.
  • Glycyrrhiza foetidissima Tausch
  • Glycyrrhiza glabra L. – lukrecja gładka
  • Glycyrrhiza gobica Grankina
  • Glycyrrhiza grandiflora Tausch
  • Glycyrrhiza hispida Pall.
  • Glycyrrhiza inflata Batalin
  • Glycyrrhiza krasnoborovii Grankina
  • Glycyrrhiza laxiflora X.Y.Li & D.C.Feng
  • Glycyrrhiza laxissima Vassilcz.
  • Glycyrrhiza lepidota Pursh
  • Glycyrrhiza macrophylla X.Y.Li
  • Glycyrrhiza michajloviana Grankina & E.V.Kuzmin
  • Glycyrrhiza nadezhinae Grankina
  • Glycyrrhiza orientalis Grankina & Letjaeva
  • Glycyrrhiza pallidiflora Maxim.
  • Glycyrrhiza purpureiflora X.Y.Li
  • Glycyrrhiza sergievskiana Grankina & Aralbaev
  • Glycyrrhiza shiheziensis X.Y.Li
  • Glycyrrhiza soongorica Grankina
  • Glycyrrhiza squamulosa Franch.
  • Glycyrrhiza subechinata Boza
  • Glycyrrhiza uralensis Fisch. ex DC. – lukrecja chińska

Zastosowanie

Lukrecja konfekcjonowana

Glicyryzyna, czyli jeden ze składników aktywnych roślin z tego rodzaju, sprzyja gromadzeniu wody w organizmie. Dlatego lukrecja gładka była stosowana już przez rzymskich żołnierzy do zmniejszania pragnienia. Roślina wykorzystywana była wszechstronnie jako lecznicza[5]. Współcześnie stwierdzono, że glicyryzyna hamuje replikację koronawirusów[9] i HIV[10].

Lukrecja ma też szerokie zastosowanie w kosmetyce jako jeden ze składników szamponów, kremów, toników czy żeli. Polecana także jako środek wspomagający leczenie zmian atopowych skóry oraz łuszczycy[11].

Jako środek spożywczy lukrecja stosowana jest głównie w przemyśle cukierniczym w krajach skandynawskich (zob. słona lukrecja). Cukierki produkowane z lukrecji mają charakterystyczną, ciemną lub nawet czarną barwę. Lukrecja jest również składnikiem włoskiego likieru sambuca[12]. Smak lukrecji przypomina anyż, zatem aromaty zbliżone do likieru sambuca można znaleźć także w tureckiej raki, w greckiej ouzo[13], bułgarskiej mastice (anyżowy likier) lub francuskim pastis.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2008-01-09].
  4. ↑ a b Glycyrrhiza Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-21].
  5. ↑ a b c d e f David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 394. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 90, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  8. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Glycyrrhiza (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-06-02)].
  9. ↑ Prof J Cinatl i inni, Glycyrrhizin, an active component of liquorice roots, and replication of SARS-associated coronavirus, „The Lancet”, 361 (9374), 2003, P2045-2046, DOI: 10.1016/S0140-6736(03)13615-X, PMID: 12814717.
  10. ↑ H Sasaki i inni, Effect of glycyrrhizin, an active component of licorice roots, on HIV replication in cultures of peripheral blood mononuclear cells from HIV-seropositive patients., „Pathobiology”, 70 (4), 2002–2003, s. 229-236, DOI: 10.1159/000069334, PMID: 12679601.
  11. ↑ Lukrecja – właściwości słodkiego zioła - Dbam o Zdrowie, www.doz.pl [dostęp 2017-11-25].
  12. ↑ http://www.dania.pl/przewodnik/dania-pachn%C4%85ca-lukrecj%C4%85.html-0
  13. ↑ Historia i pochodzenie ouzo - Ouzo - alkohol rodem z Grecji - Alkohole, drinki kompendium wiedzy - Open-bar.pl, open-bar.pl:80 [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-16] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Liquorice wheels.jpg
Autor: Pikaluk z UK, Licencja: CC BY 2.0
regaliz de Haribo
Glycyrrhiza lepidota Wild licorice close.jpg
Autor: Dcrjsr, Licencja: CC BY 4.0
Wild licorice (Glycyrrhiza lepidota), flower stalk and leaf stem. At 8,400 ft (2,600 m) along McGee Creek Trail at edge of John Muir Wilderness, Sierra Nevada, California.
Glycyrrhiza glabra - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-207.jpg
Süßholz. A oberer Theil der blühenden Pflanze, natürl. Grösse; 1 Blüthe, vergrössert; 2, 3, 4 Kronentheile, desgl.; 5 Staubgefässe mit dem Griffel, desgl.; 6 Stempel, desgl.; 7 Fruchtknoten im Längsschnitt, desgl.; 8 Früchte, natürl. Grösse; 9 eine Klappe der Hülse mit Samen, desgl.; 10 Same, vergrössert; 11, 12 derselbe im Längs- und Querschnitt, desgl.