Mózg Józefa Piłsudskiego
Mózg Józefa Piłsudskiego (fr. Le cerveau de Joseph Pilsudski) – opublikowana w 1938 roku monografia, opracowana pod redakcją prof. Maksymiliana Rosego w Polskim Instytucie Badań Mózgu w Wilnie, podsumowująca pierwszy etap prac neuroanatomicznych nad morfologią i cytoarchitektoniką zmarłego w 1935 roku marszałka Józefa Piłsudskiego. Praca wydana została w Wilnie nakładem drukarni Józefa Zawadzkiego w ograniczonym nakładzie. Do dziś zachowało się kilka egzemplarzy tego dzieła. Śmierć prof. Rosego i wybuch II wojny światowej uniemożliwiły opracowanie i publikację planowanych dalszych części.
Historia badań
W okresie międzywojennym europejscy neuroanatomowie poświęcili wiele uwagi badaniom mózgów osób o wyjątkowych uzdolnieniach. Powstawały Instytuty Badań Mózgu: jednymi z pierwszych były instytuty w Berlinie (Kaiser-Wilhelm-Institut für Hirnforschung), Moskwie (Institut Mozga) i Madrycie (Instituto Cajal). Polski Instytut Badań Mózgu powstał w 1928 roku, a jego pierwszym dyrektorem został mianowany Maksymilian Rose (1883–1937)[1].
Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku w Warszawie. Niezwłocznie po śmierci marszałka, w nocy z 12 na 13 maja 1935 roku mjr dr Wiktor Kaliciński i dr Józef Laskowski wyjęli i zabezpieczyli mózg[2] (obaj wyjęli także serce, wykonali sekcję zwłok i pracowali nad jego konserwacją i balsamowaniem (mumifikacją)[2][3][4][5]). 21 maja 1935 preparat został w Pałacu Belwederskim w Warszawie przekazany Rosemu przez rotmistrza Aleksandra Hrynkiewicza, po czym wysłano go do Wilna i zdeponowano w Polskim Instytucie Badań Mózgu w specjalnie przeznaczonym do tego budynku.
Część prac mieli prowadzić także prof. Kazimierz Orzechowski i prof. Stefan Pieńkowski.
W pracy prof. Rosemu prawdopodobnie pomagali jego asystenci: Zofia Bojarczyk-Czyżewska, Jerzy Borysowicz, Jerzy Olszewski, Jerzy Rose i (prawdopodobnie) Zygmunt Kanigowski[6][7] oraz żona Stella[8]. Dr Stanisław Witek miał podobno tłumaczyć tekst publikacji na francuski[9]. Jednak nikt z tych współpracowników nie został wymieniony wśród autorów dzieła, podpisany jest jedynie prof. Rose.
W badaniach makroskopowych mózgowia Piłsudskiego posłużono się wykonanymi metodą Pollera-Economo odlewami[10].
Profesor Rose zmarł niespodziewanie 30 listopada 1937. Po jego śmierci nie kontynuowano tych prac, a losy mózgu Piłsudskiego są nieznane. Istnieje na ten temat kilka hipotez:
- preparaty zostały przekazane do dalszego opracowania prof. Oskarowi Vogtowi do Berlina[6][8];
- preparaty zostały wysłane do Warszawy do Instytutu im. Nenckiego, i uległy zniszczeniu podczas wojny;
- preparaty zostały zabrane przez rosyjskich neuropatologów do Moskwy[11];
- pojemnik z mózgiem został ukryty na terenie wokół PIBM przez kilku profesorów uniwersytetu w 1939[6].
Zaginął nie tylko preparat mózgu Piłsudskiego, ale też wszystkie odlewy i oryginalne klisze zdjęciowe, a także wszystkie inne preparaty z PIBM[7].
Recenzja pracy Rosego autorstwa szwajcarskiego neuroanatoma Mieczysława Minkowskiego ukazała się na łamach Schweizer Archiv für Neurologie und Psychiatrie[12].
Na początku marca 1938 informowano, że przerwane wskutek śmierci prof. Rosego badania nad mózgiem Józefa Piłsudskiego wznowiono i zostały powierzone prof. Kornelowi Michejdzie, prof. Hillerowi, prof. Stefanowi Mozołowskiemu (był on przy śmierci Marszałka), a z ramienia wojskowości płk. Kiaksta[13].
W 1939 badania nad mózgiem marszałka miał kontynuować dr Włodzimierz Godłowski[14].
Publikacja
I tom pracy Mózg Józefa Piłsudskiego zawiera szczegółowy opis techniki przygotowania preparatów neuroanatomicznych i konserwacji mózgowia Piłsudskiego, w języku polskim (stronice prawe) i francuskim (stronice lewe); łącznie 211 kart in 8vo (240 × 170 mm). Poprzedzony jest wstępem autorstwa doktora Stanisława Roupperta, Szefa Wojskowej Służby Zdrowia. Koszt książki wynosił 300 złotych.
Monografii towarzyszył atlas z 36 kolorowymi tablicami fotograficznymi preparatów o wymiarach 475 × 335 mm. Plansze umieszczone były w skórzanej granatowej teczce, a ta w ozdobnym płóciennym etui o wzorze wileńskim, zamykanym na klamry w kształcie orłów polskich[6][7].
Nakład pracy nie jest znany, podobno wydano kilkanaście-kilkadziesiąt egzemplarzy[6]. Zachowane egzemplarze dzieła znajdują się w:
- Bibliotece Jagiellońskiej (2 egzemplarze)[15]
- Bibliotece Narodowej[16]
- Głównej Bibliotece Lekarskiej[17]
- Uniwersytecie Wileńskim
- Hauptbibliothek Universität Zürich (2 egzemplarze)[18]
- Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf[19]
- Bibliotece Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce[20]
- Bibliotece Narodowej im. Martynasa Mažvydasa na Litwie[21]
- Instytucie im. Marszałka Piłsudskiego w Londynie (egzemplarz dr. Jerzego Borysowicza)
- Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi
- Muzeum Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (egzemplarz należący wcześniej do prof. Stanisława Hillera)[22]
- National Library of Medicine[23]
- Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach
- Książnicy Cieszyńskiej (egzemplarz wcześniej należący do Kornela Michejdy)[24]
Zaginęły lub uległy zniszczeniu w czasie wojny egzemplarze należące do Włodzimierza Brühla i Stanisława Witka[7].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Polski Słownik Biograficzny Tom XXXII z. 1 s. 49–50.
- ↑ a b Wacław Jędrzejewicz: Kronika życia Józefa Piłsudskiego, 1867-1935. T. t. 2. Polska Fundacja Kulturalna, 1977, s. 520.
- ↑ Bogusław Kwiatkowski: Fragment książki „Mumie. Władcy, święci, tyrani”. polityka.pl, 19 listopada 2009. [dostęp 2014-07-12].
- ↑ Zygmunt Wiśniewski: Lekarzy losy wojenne (10) – Droga do Katynia. oil.org.pl. [dostęp 2014-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 lipca 2014)].
- ↑ Jan Bohdan Gliński: Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej. T. I-III. Warszawa: Naczelna Izba Lekarska, 1997, 1999, 2003. ISBN 83-85842-22-5, ISBN 83-903219-3-9, ISBN 83-879444-89-0.
- ↑ a b c d e Sopek M, Szkudlarek M. Polski Instytut Badań Mózgu w Wilnie w latach 1931–1938. Medyk Białostocki 34 s. 26–29 (listopad 2005) PDF.
- ↑ a b c d Bożena Borysowicz. Badanie mózgu Marszałka Piłsudskiego. Nasz Czas 7/2004 (632).
- ↑ a b Irena Mikulewicz. Mózg wielkiego Polaka – niezgłębiona tajemnica historii.
- ↑ Bożena Borysowicz Dr Stanisław Witek: „Pamiętnik starego lekarza” Nasz Czas 4/2004 (629).
- ↑ Rose M. Mózg Józefa Piłsudskiego (Le cerveau de Joseph Pilsudski). Cz. 1. Wilno, 1938 s. 10–11.
- ↑ Gdzie jest mózg Marszałka Józefa Piłsudskiego mp3 (19,42 MB) Audycja PR1 z 23 maja 2009.
- ↑ Minkowski M. Maksymilian Rose: Mózg Józefa Piłsudskiego. I. Le cerveau de Joseph Pilsudski. Premiere partie. Wilno, 1938. „Schweizer Archiv für Neurologie und Psychiatrie”. 44 (2), s. 406–409, 1939.
- ↑ Wznowienie badać nad mózgiem Józefa Piłsudskiego. „Dzień dobry”. Nr 62, s. 2, 3 marca 1938.
- ↑ Agnieszka Maj: Całe życie czekała na męża, który zginął w Katyniu. dziennikpolski24.pl, 14 kwietnia 2010. [dostęp 2014-07-13].
- ↑ Sygn. 334533 i 219905 Biblioteka Jagiellońska – Katalog Podstawowy.
- ↑ Sygn. III 620.685 i III 620.800 A Katalog Biblioteki Narodowej.
- ↑ Wejscie do systemu bibliotecznego OpacWWW, opac.gbl.waw.pl [dostęp 2019-09-19].
- ↑ Sign.: 46 R797:1/46 R797:2 i Sign.: 46 R797.
- ↑ Sign. dn/1397 Online Katalog der ULB Düsseldorf.
- ↑ Polish American Libraries catalog › Details for: Mózg Józefa Piłsudskiego.
- ↑ Request Rejected, www.libis.lt [dostęp 2018-02-07].
- ↑ Redakcja KNM. Album zdjęć mózgu Józefa Piłsudskiego Józef Piłsudski >> Komendant, Naczelnik, Marszałek. Józef Piłsudski i jego czasy.
- ↑ ID 41930210R Collections of the National Library of Medicine.
- ↑ Małgorzata Szelong: De Cerebri Humani Mysterio. [dostęp 2011-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
Linki zewnętrzne
- http://www.thehumanbrain.info/brain/pilsudski.php Zdjęcia z Atlasu PDF Tekst publikacji (zeskanowano jedynie strony w języku francuskim)
- http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=19490 [1] Reprodukcja cyfrowa w CBN Polona
| Rodzina |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Wydarzenia | |||||
| Organizacje |
| ||||
| Spuścizna piśmiennicza | |||||
| Inne |
| ||||
