Mącznica

Mącznica
Ilustracja
Mącznica lekarska
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wrzosowate

Rodzaj

mącznica

Nazwa systematyczna
Arctostaphylos Adanson
Fam. 2: 165. Jul-Aug 1763 (nom. cons.)[3]
Typ nomenklatoryczny

A. uva-ursi (Linnaeus) K. P. J. Sprengel[3]

Mącznica (Arctostaphylos) – rodzaj roślin należących do rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Należy tu 50–70 gatunków występujących głównie w Ameryce Północnej, z jednym przedstawicielem w Europie[4][5] – mącznicą lekarską (A. uva-ursi) występującą także w Polsce[6]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej[2]. Liczne gatunki to pirofity[7].

Szereg gatunków kalifornijskich jest uprawianych, aczkolwiek rzadko poza południowo-zachodnią częścią USA[5]. A. pingens dostarcza także cenionego, zdobnego drewna. Mącznica lekarska wykorzystywana jest jako roślina lecznicza, garbarska, jej liście służyły do zaparzania naparów i wchodziły w skład mieszanek do palenia[7].

Morfologia

Arctostaphylos confertiflora
Arctostaphylos franciscana
Arctostaphylos glauca
Pokrój
Zawsze zielone krzewinki, krzewy, nawet małe drzewa[4] osiągające do 6 m wysokości[5]. Część gatunków to pirofity o węzłowato zgrubiałych pędach okrytych grubą korą, łatwo regenerujące po przejściu ognia.
Łodyga
Płożąca lub prosto się wznosząca. U gatunków pirofitycznych kora gruba, szorstka, szara, u innych zwykle cienka, czerwonawa. Gałązki nagie lub omszone, rzadko gruczołowate.
Liście
Twarde, całobrzegie (drobnoząbkowane tylko u A. pacifica), o blaszce liściowej eliptycznej lub jajowatej, zwykle płaskiej lub podwiniętej na brzegach, ogonek liściowy jest krótki lub brak go zupełnie.
Kwiaty
Zebrane w liczbie od 5 do 20 w groniaste kwiatostany. Kwiaty za młodu bywają wzniesione, ale podczas kwitnienia zawsze są zwieszone. Przysadki są trwałe, łuskowate lub liściokształtne. Kwiaty są 5-krotne (4-krotne u A. nummularia i A. sensitiva). Płatki korony całobrzegie, białe lub różowe. Pręcików zwykle 10 (rzadko 8) z ciemnoczerwonymi pylnikami, u nasady zwykle owłosione. Zalążnia z 2–10 zalążkami. Znamię główkowate.
Owoce
Kuliste, czerwone lub brązowe pestkowce z grubym, rzadko cienkim egzokarpem, mezokarp zwykle suchy, mączysty, endokarp wielonasienny (1–10 nasion)[8].

Systematyka

Synonimy taksonomiczne

Mairania Desvaux, J. Bot. Agric. 1: 36. Jan 1813, Uva-Ursi Duhamel du Monceau, Traité Arbres Arbust. 2: 371. 1755[3].

Pozycja systematyczna

W zależności od ujęcia systematycznego albo jedyny, albo jeden z sześciu rodzajów z podrodziny Arbutoideae Niedenzu w obrębie rodziny wrzosowatych (Ericaceae) z rzędu wrzosowców (Ericales)[2].

Wykaz gatunków[9]
  • Arctostaphylos acutifolia Eastw.
  • Arctostaphylos andersonii A.Gray
  • Arctostaphylos auriculata Eastw.
  • Arctostaphylos australis Eastw.
  • Arctostaphylos bakeri Eastw.
  • Arctostaphylos × benitoensis Roof
  • Arctostaphylos bolensis P.V.Wells
  • Arctostaphylos canescens Eastw.
  • Arctostaphylos catalinae P.V.Wells
  • Arctostaphylos caucasica Lipsch.
  • Arctostaphylos × cinerea Howell
  • Arctostaphylos columbiana Piper
  • Arctostaphylos confertiflora Eastw.
  • Arctostaphylos cruzensis Roof
  • Arctostaphylos densiflora M.S.Baker
  • Arctostaphylos edmundsii J.T.Howell
  • Arctostaphylos gabilanensis V.T.Parker & M.C.Vasey
  • Arctostaphylos glandulosa Eastw.
  • Arctostaphylos glauca Lindl.
  • Arctostaphylos glutinosa B.Schreib.
  • Arctostaphylos × helleri Eastw.
  • Arctostaphylos hispidula Howell
  • Arctostaphylos hookeri G.Don
  • Arctostaphylos hooveri P.V.Wells
  • Arctostaphylos imbricata Eastw.
  • Arctostaphylos incognita J.E.Keeley & al.
  • Arctostaphylos insularis Greene & Parry
  • Arctostaphylos × jepsonii Eastw.
  • Arctostaphylos klamathensi s S.W.Edwards, Keeler-Wolf & W.Knight
  • Arctostaphylos × laxiflora A.Heller ex Eastw.
  • Arctostaphylos luciana P.V.Wells
  • Arctostaphylos malloryi (W.Knight & Gankin) P.V.Wells
  • Arctostaphylos manzanita Parry
  • Arctostaphylos × media Greene
  • Arctostaphylos mendocinoensis P.V.Wells
  • Arctostaphylos mewukka Merriam
  • Arctostaphylos montereyensis Hoover
  • Arctostaphylos moranii P.V.Wells
  • Arctostaphylos morroensis Wiesl. & B.Schreib.
  • Arctostaphylos myrtifolia Parry
  • Arctostaphylos nevadensis A.Gray – mącznica newadyjska
  • Arctostaphylos nissenana Merriam
  • Arctostaphylos nortensis (P.V.Wells) P.V.Wells
  • Arctostaphylos novoleontis Rehder
  • Arctostaphylos nummularia A.Gray
  • Arctostaphylos obispoensis Eastw.
  • Arctostaphylos oblongifolia Howell
  • Arctostaphylos ohloneana M.C.Vasey & V.T.Parker
  • Arctostaphylos osoensis P.V.Wells
  • Arctostaphylos otayensis Wiesl. & B.Schreib.
  • Arctostaphylos × pacifica Roof
  • Arctostaphylos pajaroensis J.E.Adams
  • Arctostaphylos pallida Eastw.
  • Arctostaphylos parryana Lemmon
  • Arctostaphylos × parvifolia Howell
  • Arctostaphylos patula Greene
  • Arctostaphylos pechoensis (Abrams) Dudley ex Abrams
  • Arctostaphylos peninsularis P.V.Wells
  • Arctostaphylos pilosula Jeps. & Wiesl.
  • Arctostaphylos pringlei Parry
  • Arctostaphylos pumila Nutt.
  • Arctostaphylos pungens Kunth
  • Arctostaphylos purissima P.V.Wells
  • Arctostaphylos refugioensis Gankin
  • Arctostaphylos regismontana Eastw.
  • Arctostaphylos × repens (Howell) P.V.Wells
  • Arctostaphylos rudis Jeps. & Wiesl.
  • Arctostaphylos silvicola Jeps. & Wiesl.
  • Arctostaphylos stanfordiana Parry
  • Arctostaphylos tomentosa (Pursh) Lindl.
  • Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. – mącznica lekarska
  • Arctostaphylos virgata Eastw.
  • Arctostaphylos viridissima (Eastw.) McMinn
  • Arctostaphylos viscida Parry
  • Arctostaphylos wellsii W.Knight

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-07] (ang.).
  3. ↑ a b c Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2010-08-07].
  4. ↑ a b Mieczysław Czekalski: Wrzosy, Wrzośce i inne rośliny wrzosowate. Poznań: PWRiL, 2008, s. 159-160. ISBN 978-83-09-01032-6.
  5. ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 205. ISBN 0-333-73003-8.
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 35, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 69. ISBN 978-1-107-11502-6.
  8. ↑ Arctostaphylos (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-08-09].
  9. ↑ Arctostaphylos. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-12-16].

Media użyte na tej stronie