Męczennicy wczesnochrześcijańscy

Obraz T.E. Breitenbacha przedstawiający św. Szczepana, Bartłomieja Apostoła i Pawła z Tarsu.

Męczennicy wczesnochrześcijańscy – święci i błogosławieni Kościoła katolickiego i prawosławnego, którzy ponieśli męczeńską śmierć ze względu na bycie chrześcijanami. Wykaz ten zawiera informacje o osobach zabitych do schizmy w 1054 roku. Dokładna ich liczba nie jest znana^[1][2], dlatego poniższa lista może być niepełna, z tym że autentyczność wielu żywotów budzi wątpliwości^[3].

W czasach cesarzy rzymskich chrześcijaństwo było religią rozwijającą się. Ze względu jednak na monoteistyczny charakter tej religii, jej dynamiczną ekspansję oraz odcinanie się od oficjalnych obrzędów^[1], niektórzy z cesarzy, zwłaszcza ci upatrujący w rzymskiej mitologii uniwersalny rdzeń jedności państwa, wydawali edykty uderzające w chrześcijan. Tak stanowione prawo spowodowało powstanie kilku okresów prześladowań, nazywanych zwyczajowo od imion cesarzy wówczas panujących. Między głównymi okresami prześladowań chrześcijanie sporadycznie ponosili śmierć na podstawie praw ustanowionych wcześniej^[1]. W czasach prześladowań rzymskich niektórzy wcześni chrześcijanie uważali za niewłaściwe ukrywanie się przed zagrożeniem; uważali, że właśnie należy ujawnić się prześladowcom^[4].

W 313 wydany został Edykt mediolański, który gwarantował w Cesarstwie tolerancję religijną, w tym dla chrześcijan. Od tej pory, z wyjątkiem czasów panowania Licyniusza (od czasu konfliktu z Konstantynem w latach 320–324) i Juliana Apostaty (361–363), męczeństwa zdarzały się przede wszystkim w działalności misyjnej.

Męczennicy opisani w Dziejach Apostolskich

Okres prześladowań rzymskich

Pochodnie Nerona – Henryk Siemiradzki, 1882

Za panowania Nerona (54–68)

Czasy apostolskie

Wg chrześcijańskiej tradycji prawie wszyscy apostołowie (oprócz Jana) i niektórzy ich bezpośredni uczniowie zginęli śmiercią męczeńską.

• Andrzej Apostoł – ok. 62–70, ukrzyżowany na krzyżu w kształcie litery X
• Archip Apostoł – zabity nożami ok. 70
• Bartłomiej Apostoł – ok. 70 w Armenii, obdarty ze skóry, ukrzyżowany lub ścięty
• Filemon i Appia – ukamienowani ok. 70
• Filip Apostoł – ukrzyżowany w Hierapolis ok. 81
• Jakub Mniejszy Apostoł
• Jakub, brat Pański – ukamienowany przez żydów w 62
• Juda Tadeusz Apostoł – pobity pałkami ok. 80
• Karp z Berei – poniósł śmierć męczeńska z rąk Żydów (nieznana jest data śmierci)
• Maciej Apostoł – ukamienowany i ścięty około roku 80
• Marek Ewangelista – pobity na śmierć około roku 68
• Mateusz Ewangelista – wg jednej z wersji zabity halabardą
• Nikodem – poniósł śmierć męczeńska z rąk żydów (nieznana jest data śmierci)
• Szymon Apostoł – według tradycji przepiłowany w Persji
• Tekla – dwukrotnie skazana na śmierć, rzekomo cudownie ocalała (nieznana jest data śmierci)
• Tomasz Apostoł – zginął w Indiach, ok. 67–72

Za panowania Domicjana (81–96)

Za panowania Trajana (98–117)

Ostatnia modlitwa męczenników – Jean-Léon Gérôme, 1883.

Za panowania Hadriana (117–138)

Za panowania Antonina Piusa (138–161)

Za panowania Marka Aureliusza (161–180)

Za panowania Septymiusza Sewera (193–211)

Za panowania Aleksandra Sewera (222–235)

Za panowania Decjusza (249–251)

Męczennicy w katakumbach (mal. J. E. Lenepveu, 1855)

Za panowania Waleriana (253–260)

Za panowania Klaudiusza II Gockiego (268–270)

Za panowania Aureliana (270–275)

Za panowania Probusa (276–282)

Za panowania Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (286–305)

Tę sekcję należy dopracować: od 2022-05 → sformatować tekst (pomoc: podział na sekcje, tabele, wzory). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Św. Antonina z Nicei – spalona w IV wieku za czasów Dioklecjana nieznana data śmierci
• Św. Maksymilian z Celei – zginął ok. 284 w Celje
• Męczennicy z Agaunum, św. Maurycy i towarzysze – ścięci 22 września ok. 286 lub ok. 290-304 w Agaunum
• Święci Kryspin i Kryspinian – straceni ok. 286
• Święci Kasjusz i Florencjusz oraz towarzysze – ścięci mieczem po 286
• Św. Teofryd z Saluzzo – stracony ok. 286 w Crissolo
• Św. Defendente z Teb ścięty ok. 286 w Agaunum lub Marsylii
• Święty Konstancjusz i towarzysze – zabici po 286
• Św. Sebastian – stracony ok. 287
• Święte Rufina i Justa – stracone ok. 287 lub 305 w Sewilli
• Św. Krystyna – najpierw topiona i palona, następnie przebita strzałami w Bolsenie ok. 287–303
• Św. Sawin z Hermopolis – utopiony w Nilu w 287
• Św. Wiktor z Agaunum – ścięty ok. 287
• Św. Dorota z Cezarei – ścięta mieczem ok. 288–300 razem ze św. Teofilem
• Święte Krystyna i Kalista – siostry spalone w beczce ze smołą w Cezarei Kapadockiej ok. 288–300 śmierć możliwa również za czasów Maksymina Dai
• Św. Wiktor – ścięty 21 lipca ok. 287–288 lub 290 w Marsylii
• Św. Bonifacy z Tarsu – ścięty mieczem 14 maja 290
• Święci Marcelin i Piotr – ścięci ok. 299 w Rzymie
• Św. Sergiusz – ścięty w Syrii ok. 290–303
• Św. Bakchus – zamęczony na śmierć ok. 290–303 w Barbalissus nad Eufratem
• Święci Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy – ścięci koło Trewiru ok. 291
• Św. Zuzanna Rzymska – ścięta ok. 295
• Święci Oktawiusz i Adwentor – ścięci ok. 297 w Turynie
• Św. Salwator – ścięty ok. 297 w Ivrei
• Św. Marceli z Tangeru – ścięty w 298 w Tangerze
• Św. Katarzyna Aleksandryjska – ścięta mieczem ok. 300 roku
• Święci Fakund i Prymityw – ścięci mieczem ok. 300–304
• Święci Feliks i Regula – ścięci ok. 300 w Zurychu
• Święci Witalis i Agrykola – straceni ok. 300 w Bolonii
• Św. Aleksandra z Galacji – poniosła śmierć ok. 300 lub 310 wraz z sześcioma innymi dziewicami (Klaudią, Eufrazją, Matroną, Julianną, Eufemią i Teodozją), utopiona w grzęzawiskach wokół swego miasta rodzinnego
• Św. Filomena – ścięta katowskim toporem ok. roku 302 (uznawana za świętą męczennicę według Vetus Ordo)
• Święci Męczennicy z Nikomedii – śmierć męczeńską ponieśli ok. 302
• Św. Jerzy – ścięty w 303
• Św. Antym z Nikomedii – ścięty w 302 lub 303
• Św. Achacy z Kapadocji – ścięty w 303 roku
• Św. Aleksander – ścięty 26 sierpnia 303 w Bergamo
• Św. Antym – najpierw topiony w Tybrze, później ścięty w 303 roku
• Św. Zofia – poniosła śmierć w Rzymie ok. 303 w grupie męczenników: Kwarta, Kwinta, Sulpicjusza i Trofima
• Święci Nabor i Feliks – ścięci ok. 303 w Laus Pompeia (Lodi Vecchio)
• Św. Wiktor (Afrykańczyk) – ścięty ok. 303 w Mediolanie
• Św. Erazm z Formii (Elmo) – stracony ok. 303
• Św. Fortunata – stracona ok. 303
• Św. Antonin z Piacenzy – ścięty ok. 303 w Travo
• Święci: Adaukt i Feliks – zginęli ok. 303 (lub 287)
• Św. Małgorzata – ścięta ok. roku 303–305
• Św. Chryzogon – ścięty ok. 303 w Akwilei
• Święci Cyrus i Jan – ścięci w 303 lub 311 w Kanopos
• Św. Afra – spalona ok. 304
• Święci Kosma i Damian – ścięci ok. 304
• Św. Kwadrat z Anatolii – stracony ok. 304
• Św. Kryspina – ścięta w 304 roku
• Św. Eufemia z Chalcedonu – rzucona na pożarcie dzikim zwierzętom 16 września ok. 304 roku
• Św. Wincenty z Saragossy – stracony ok. 304, najpierw ukrzyżowany, potem żywcem upieczony na żelaznym ruszcie
• Św. Anastazja z Dalmacji – spalona na stosie ok. 304
• Św. Florian – utopiony w rz. Enns 4 maja 304
• Św. Justyna z Padwy – ścięta ok. 304
• Św. Eulalia z Méridy – spalona w piecu ok. 304 w dzis. Méridzie
• św. Gereon i towarzysze – straceni ok. 304 lub w 2. połowie IV wieku w Kolonii
• Św. Alban (pierwszy męczennik na Wyspach Brytyjskich) – ścięty 22 czerwca ok. 304 (możliwy również rok 209 lub 254)
• Św. Pankracy – ścięty mieczem ok. 304
• Św. Agnieszka – ścięta mieczem w roku 304
• Św. Kasjan – zamordowany rylcem przez uczniów w 304 w Imoli
• Św. Eupliusz – ścięty 12 sierpnia 304
• Św. Łucja z Syrakuz – ścięta mieczem 13 grudnia 304
• Św. Feliks z Sewilli – poniósł śmierć ok. 304
• Św. Prokop – ścięty w 304
• Św. Wiktoryn z Patawii – stracony w 304
• Święci Męczennicy z Abiteny: Saturnin, Feliks, Datyw i towarzysze – zmarli z powodu ran odniesionych w czasie przesłuchań i z głodu w 304 w Karthago
• Św. Restytuta (męczennica z Bizerty) – prawdopodobnie jedna z grupy męczenników z Abiteny
• Św. Ulpian z Tyru – utopiony w 304 lub 306
• Święci January, Faust i Marcjalis (męczennicy)
• Św. Barbara – ścięta mieczem ok. 305
• Św. Cyriak Rzymianin – ścięty ok. 305
• Św. Julian z Tarsu – utopiony ok. 305
• Św. Arkadiusz z Mauretanii – ukrzyżowany 12 stycznia ok. 305
• Św. January – stracony 19 września 305 w Benewencie
• Święci Julian i Bazylissa, Kelsos i Marcjanilla, Anastazy i Antoni – ścięci mieczem ok. 302 lub 313; Bazylissa uznana za męczennicę zmarła prawdopodobnie śmiercią naturalną
• Święci Klaudiusz, Nikostrat, Kastor i Symforian – straceni w IV wieku w Panonii
• Św. Tyburcjusz – ścięty w III lub IV wieku
• Święci: Trofim i Teofil – straceni za Dioklecjana, chociaż określenie czasu śmierci jest niepewne
• Św. Sabin – biskup zamęczony w Spoleto w czasach Maksymiana
• Święci: Trofim i Talus – ukrzyżowani przed 308 w Laodycei
• Św. Urszula z Kolonii i 10 towarzyszek (m.in. św. Kordula) – zamordowane ok. 304 lub 451
• Św. Kukufas – ścięty za Dioklecjana w Barcelonie
• Święci Adrian i towarzysze – ponieśli śmierć (284-311) przez spalenie za czasów Dioklecjana, Maksymiana lub Maksymina II Dazy; św. Natalia, żona Adriana, mogła umrzeć śmiercią naturalną

Za panowania Galeriusza (305–311) i Maksymina Dai (305–313)

• Św. Edezjusz – zgładzony w 306 przez utopienie
• Św. Apphianos – zgładzony w 306 przez utopienie
• Św. Teodozja (Teodora) z Cezarei – zgładzona przez utopienie ok. 307
• Św. Eutropiusz i św. Kleonik – bracia, straceni przez ukrzyżowanie 3 marca ok. 308
• Św. Bazyliszek – ścięty mieczem 22 maja ok. 308
• Św. Pamfil i towarzysze z Cezarei – ścięci w 310
• Św. Zenobiusz z Sydonu – zamęczony ok. 310
• Św. Metody z Olimpu – ścięty mieczem ok. 311
• Św. Piotr Balsamos-Apselamos – ukrzyżowany ok. 311
• św. Piotr I Aleksandryjski – zabity mieczem 25 listopada 311
• św. Hezychiusz – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
• św. Pachomiusz – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
• św. Teodor – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
• Św. Lucjan z Antiochii – zagłodzony lub ścięty w 312 w Nikomedii
• Św. Klemens, biskup Ankary – ścięty mieczem ok. 312
• Św. Patrycja z Nikomedii – zginęła prawdopodobnie w IV wieku

Po edykcie mediolańskim

• Św. Błażej z Sebasty – ścięty mieczem ok. 316
• Świętych Czterdziestu Męczenników z Sebasty – zamrożone ciała spalono 10 marca 320
• Św. Alban – ścięty mieczem 22 czerwca ok. 324
• Św. Hipacy – miał zginąć z rąk nowacjan ok. 325 lub ok. 340-345
• Św. Grzegorz Oświeciciel – ok. 326; uznany za męczennika zmarł śmiercią naturalną
• Św. Usthazades – zginął w 341 w Persji
• Św. Gordian – ścięty mieczem w 362
• Św. Eupsychiusz z Cezarei – stracony w 362
• Święci: Ewazjusz i Projektus – ścięci przez arian ok. 362 w pobliżu Casale Monferrato
• Śwśw. Jan i Paweł – straceni 26 czerwca 362
• Św. Niketas Got (Nikita) – spalony żywcem w 372
• Św. Saba Got – stracony przez utopienie w 372
• Św. Euzebiusz z Samosaty – zginął z rąk arianki ok. 379
• Św. Wigiliusz z Trydentu (biskup) – zm. 405; według tradycji męczennik
• Św. Nikazy z Reims – ścięty w 407
• Św. Justyna z Moguncji wraz z bratem św. Aureusem – zabici podczas mszy ok. 407 lub 451
• Św. Julia z Korsyki (z Kartaginy) – zamordowana przez pogan w 440 lub 618
• Św. Woluzjan z Tours – ścięty ok. 498
• Św. Jan I, papież – zmarł w więzieniu w 526
• Św. Krystyna z Persji – stracona w Persji 13 marca 559
• Św. Abibos z Nekresi – stracony w latach 60. VI wieku przez ukamienowanie
• Św. Hermenegild – ścięty mieczem (lub zabity siekierą) w 586
• Św. Trudpert z Münstertalu – zabity toporem ok. 607
• św. Anastazy Pers – stracony przez powieszenie w 628
• Św. Edwin – król Nortumbrii, zginął za wiarę w bitwie pod Hatfield Chase w 632 lub 633
• Św. Liwin z Gent – ścięty przez pogan w Alost ok. 650
• Św. Kilian z Würzburga i towarzysze (św. Kolonat i św. Totanan) – zamordowani ok. 689 w Würzburgu
• Św. Lambert z Maastricht – zamordowany ok. 700 w Liège
• Św. Bonifacy-Winfrid – zamordowany przez pogan w 754
• Święte: Alodia i Nunilo – ścięte przez muzułmanów w 851
• święte Flora i Maria – ścięte w 851 w Kordobie
• Św. Emil – ścięty przez muzułmanów w 852 w Kordobie
• Św. Eulogiusz z Kordoby – ścięty przez muzułmanów w 859
• Św. Oliwa z Palermo – poniosła śmierć za wiarę w IX lub X wieku
• Św. Ludmiła Czeska – uduszona w 921 na zamku w Tetínie (powiat Beroun)
• Św. Edward Męczennik – zabity 18 marca 978
• Pięciu Braci Męczenników (Pięciu Świętych Braci Międzyrzeckich): Benedykt, Jan, Mateusz, Izaak i Krystyn – zamordowani w napadzie rabunkowym 10/11 listopada 1003
• Św. Gerard Sagredo – zginął przez utopienie w Dunaju w 1046

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

• HenrykH. Fros HenrykH., FranciszekF. Sowa FranciszekF., Księga imion i świętych, Kraków: WAM .
• Chronologiczny spis informacji o świętych i błogosławionych, Brewiarz .
• Żywoty Świętych. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-12)]. Na podstawie:
  • Wiesław Al.W.A. Niewęgłowski Wiesław Al.W.A., Leksykon Świętych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999 .
  • HugoH. Hoever HugoH., Żywoty Świętych Pańskich na każdy dzień według Kalendarza Rzymskiego, Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1985 .
• Kalendarium oraz święci na cerkiew.pl
• Kalendarz Liturgiczny na Rok Pański 2010 wg kalendarza gregoriańskiego .

Źródła obcojęzyczne

• Ökumenisches Heiligenlexikon  (niem.).
• Kirchenlexikon [zarchiwizowane z adresu 2013-08-02]  (niem.).
• Martyr, [w:] Catholic Encyclopedia [online] [dostęp 2010-10-29]  (ang.).
• Saints A to Z, Catholic Online  (ang.).
• Имена святых, упоминаемых в месяцеслове, Православный Церковный календарь  (ros.).