Męska dominacja językowa

Męska dominacja językowa – zjawisko socjolingwistyczne polegające na uprzywilejowaniu męskiego rodzaju gramatycznego (maskulinatywów) w słownictwie, słowotwórstwie, gramatyce oraz frazeologii. Zjawisko to przejawia się w wielu językach i przybiera różny stopień nasilenia; szczególnie wyraźnie obserwowalne w języku polskim[1][2], zostało skrytykowane przez liczne organizacje międzynarodowe, m.in. przez UNESCO[3] i Radę Europy[4].

Przykłady w języku polskim

  • Zwroty adresowane do anonimowego odbiorcy – forma 2 os. lp. czasownika – przybierają zwykle rodzaj męski, na przykład: „Czy skorzystałeś już z nowej promocji?”; „Właśnie Ty możesz zostać zwycięzcą”; „Bądź szybszy od innych!”.
  • Nazwy zawodów czy członków innych grup społecznych – często są pozbawione neutralnego żeńskiego odpowiednika lub żeńskie odpowiedniki nie są przyjęte w języku jako formy standardowe[5] (np.: minister, pediatra).
  • Czasowniki w drugiej osobie liczby mnogiej w czasie przeszłym występują tylko w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym, czyli nie odzwierciedlają różnicy między grupą wyłącznie mężczyzn a grupą mieszaną mężczyzn i kobiet, na przykład „Zgromadziliśmy się tu”; „Powinniście to przemyśleć”[6].
  • Niektóre terminy odnoszące się do grupy mężczyzn i kobiet są androcentryczne, na przykład dziadkowie to dziadek i babcia.

Przykłady w języku angielskim

  • Terminy odnoszące się do całości populacji posiadają męski rdzeń. Najbardziej typowym przykładem jest tu wyraz man, znaczący człowiek lub mężczyzna (ale nie – kobieta), oraz jego pochodne np. mankind znaczący ludzkość. Innym przykładem jest wyraz guys, w liczbie mnogiej oznaczającej grupę mężczyzn i kobiet, ale w liczbie pojedynczej – tylko mężczyznę.
  • Wiele nazw zawodów albo funkcji społecznych to wyrazy kończące się na -man, np. policeman czy chairman – użycie tych terminów sugeruje, że osoba pracująca jest mężczyzną (ang. man). W niektórych przypadkach dla nazwy zawodu zakończonego -man przyjęła się analogiczna nazwa zakończona na -woman, np. businessman → businesswoman.

Jednakże samo ang. man pochodzi z pragermańskiego *man(n)ô, *manz, i na przestrzeni wieków często oznaczało „członka społeczeństwa, ludzkości”[7], nienacechowanego płciowo, więc mamy tu do czynienia z przesunięciem znaczenia (semantycznym) tego rdzenia.

Przykłady w języku hiszpańskim

Wiele terminów odnoszących się do grupy mężczyzn i kobiet jest androcentryczna, np. słowo padres, znaczące rodzice, jest formą mnogą od padre – ojciec.

Podsumowanie

Badania lingwistyczne wielu języków (w tym polskiego) wykazują, że gramatyczny rodzaj męski używany w funkcji generycznej powoduje u odbiorców skojarzenia z płcią w kierunku męskim, utrudniając skojarzenia z płcią żeńską[1][2]. W opinii części językoznawców zadaniem języka nie jest dokładne odzwierciedlanie rzeczywistości, lecz co najwyżej jej niedokładne odwzorowanie z wykorzystaniem konwencji znaków i symboli. Ci sami językoznawcy apelują, aby nie szukać w języku sprawiedliwości, lecz starać się, aby był logiczny i wygodny[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Bojarska, Katarzyna. (2011). Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią. Studia Psychologiczne, 49(2), 53–68. doi:10.2478/v10167-011-0010-y.
  2. ↑ a b Bojarska, Katarzyna (2012). Responding to lexical stimuli with gender associations: A Cognitive–Cultural Model. Journal of Language and Social Psychology. doi:10.1177/0261927X12463008.
  3. ↑ http://unesdoc.unesco.org/images/0011/001149/114950mo.pdf (ang. • fr.).
  4. ↑ Zalecenie nr R (90) 4 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich w sprawie eliminacji seksizmu z języka, przyjęte w dn. 21 lutego 1990 r.
  5. ↑ Ester Michejdová, Etykieta językowa w polskim i czeskim dyskursie, Olomouc 2017, s. 56.
  6. ↑ Gramatyka nas dyskryminuje – artykuł Anny Freczkowskiej. feminoteka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-30)]..
  7. ↑ Guus Kroonen, Etymological dictionary of Proto-Germanic, Leiden [etc.: Brill, 2013, ISBN 978-90-04-18340-7, OCLC 1014648817 [dostęp 2021-12-09].
  8. ↑ Poradnia językowa PWN. poradnia.pwn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-04)]., prof. Marek Łaziński.