Mściwój Semerau-Siemianowski

Mściwój Semerau-Siemianowski
Data i miejsce urodzenia

19 maja 1885
Ruszczuk

Data i miejsce śmierci

20 czerwca 1953
Warszawa

profesor nauk medycznych
Specjalność: kardiologia
Alma Mater

Université de Strasbourg I

Doktorat

1911

Habilitacja

1922

Profesura

1929

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Université de Strasbourg I,
Uniwersytet Warszawski,
Uniwersytet Ziem Zachodnich
Uniwersytet Łódzki,
Akademia Lekarska w Gdańsku

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi

Mściwój Semerau-Siemianowski, Mściwój Maria Tadeusz Semerau-Siemianowski (ur. 19 maja 1885 w Ruse, Bułgaria, wówczas Ruszczuk, zm. 20 czerwca 1953 w Warszawie) – polski[a] internista, kardiolog, jeden z pionierów zastosowań elektrokardiografii do badań klinicznych, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Ziem Zachodnich, Uniwersytetu Łódzkiego, Akademii Lekarskiej w Gdańsku; inicjator utworzenia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i wydawania czasopisma Kardiologia Polska.

Życiorys

Okres zaborów

Był synem Władysława Semerau-Siemianowskiego (lekarz, numizmatyk; 1849–1937) i Józefy z domu Rojewskiej (1860–1891)[1][2]. Chodził do szkół w Salonikach i Poznaniu, a następnie – do matury w roku 1904 – w Saverne (Alzacja). Podjął studia na Königliche Technische Hochschule w Charlottenburgu (zob. historia Berlińskiego Uniwersytetu Technicznego), ale po roku przeniósł się na studia medyczne[b]. Konieczność ponownej zmiany uczelni była prawdopodobnie związana z jego przynależnością do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i z działalnością oświatową w środowisku polonijnym[1] (zob. Polacy w Niemczech w okresie zaborów). Od kwietnia 1908 studiował na Uniwersytecie w Strasburgu, uzyskując dyplom lekarza w grudniu 1910. W latach 1908–1911 przygotował rozprawę pt. Pathologisch-anatomische Befunde bei puerperalen Infektionen i otrzymał stopień doktora medycyny[1].

„Periodyka Wenckebacha” na elektrokardiogramie w zawale ściany dolnej serca

W latach 1911–1912 odbył staż w klinice chorób wewnętrznych, pod kierownictwem Karela F. Wenckebacha, a następnie otrzymał stanowisko jego asystenta, które zajmował od stycznia 1912 do końca lipca 1918 roku[1].

II Rzeczpospolita

Szpital św. Ducha (Warszawa 1908)

Od początku roku akademickiego 1918/1919 pracował w II Klinice Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Warszawskiego, zorganizowanej w Szpitalu św. Ducha przy ul. Elektoralnej[3]. Uczestniczył w jej organizacji jako adiunkt prof. Kazimierza Rzętkowskiego (1870–1924), wybitnego klinicysty, zainteresowanego elektrokardiografią (EKG) od roku 1909, gdy zetknął się z nią po raz pierwszy w Zakładzie Fizjologii UJ u Napoleona Cybulskiego. Kazimierz Rzętkowski stworzył szkołę naukową, do której należeli, poza Semerau-Siemianowskim: Klemens Gerner, Marceli Landsberg, Jan Roguski, Janina Misiewicz, Klementyna Rachoniowa i inni[3].

Mściwój Semerau-Siemianowski rozwijał w warszawskiej klinice metody czynnościowych badań patologii narządów i układu krążenia. Przyczynił się do włączenia EKG do badań klinicznych. Od roku 1920 prowadził (na zlecenie) wykłady nt. fizykalnych badań pacjentów interny[1].

W roku 1922 opublikował rozprawę nt.[4]O czynności samoistnie bijących komór sercowych u człowieka :
studjum farmakologiczne i patologiczno-fizjologiczne która stała się podstawą habilitacji. Po habilitacji prowadził wykłady z diagnostyki i terapii chorób układu krążenia[1].

Od początku września 1924 roku pracował jako organizator i ordynator Oddziału Chorób Wewnętrznych, tworzonego w Szpitalu św. Łazarza[5] na ul. Książęcej[c], który stał się największym w Warszawie i pierwszym w Polsce oddziałem kardiologicznym, równocześnie pełniącym funkcje ośrodka naukowo-badawczego i leczniczego[1]. Utworzył pracownię analityczną, radiologiczną, elektrograficzną, hematologiczną, badań spoczynkowej przemiany materii[d] oraz pokój do badań doświadczalnych na zwierzętach[1]. Pracownie wyposażał częściowo własnym kosztem[7]. Jego uczniem był Zdzisław Askanas[8].

W Uniwersytecie Warszawskim prowadził – od roku 1929 jako profesor tytularny – wykłady terapii ogólnej (1924–1927), klinikę propedeutyczną (1927–1929), klinikę diagnostyczną (1929–1932) i klinikę terapeutyczną (1932–1935)[1]. W roku 1935 wycofał się z zajęć dydaktycznych i poświęcił kardiologii i kształceniu podyplomowemu (w latach 1936–1938 prowadził dwutygodniowe jesienne ogólnopolskie kursy kardiologiczne dla lekarzy)[1].

W roku 1936 uczestniczył w jubileuszowym zjeździe Związku Młodzieży Polskiej w Warszawie[1].

II wojna światowa

W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie. Początkowo był nadal ordynatorem Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Św. Łazarza. W lutym 1940 roku został zawieszony w swoich czynnościach z powodu odmowy podpisania Reichslisty (zob. Volkslista, Volksdeutsche) i do roku 1942 utrzymywał rodzinę z lekarskiej praktyki prywatnej. W latach 1942–1944 ponownie został ordynatorem Oddziału w Szpitalu św. Łazarza, który działał wówczas przy ul. Leszno[1][e]. Na Oddziale prowadził zajęcia dydaktyczne ze studentami tajnych uniwersytetów – UW i Uniwersytetu Ziem Zachodnich, ukrywał osoby poszukiwane przez gestapo. Udzielał medycznej pomocy Żydom w getcie, przedostając się do chorych ukrytymi przejściami[1]. Mieszkał w willi na Ochocie, przy ul. Krzywickiego (wówczas ul. Sucha). Córka uczęszczała do szkoły Cecylii Plater-Zyberkówny[10], synowie[10][11][12] – do Szkoły Wawelberga. Wszyscy byli czynni w konspiracji. W domu spotykała się grupa łączniczek–sanitariuszek AK oraz pluton batalionu pancernego „Golski”, do którego należeli synowie [11][12] – willę wybrano na punkt zborny plutonu[13]. Skrytki na strychu były konspiracyjnymi magazynami (m.in. broni)[10]. W pierwszym dniu powstania nie otrzymano oczekiwanej dostawy broni[10].

Wysiedlona Warszawianka z dzieckiem i siostrą PCK w drodze do Dulag 121 Pruszków

W drugim dniu dom otoczyli Niemcy (Waffen SS). Dwaj młodsi synowie prof. Semerau-Siemianowskiego, którzy podjęli próby przedostania się do walczących powstańców, ponieśli śmierć. W domu pozostało ponad 20 żołnierzy AK, przez ok. 10 dni skutecznie ukrywanych przed niemieckimi patrolami (stopniowo wydostawali się z okrążenia)[1][10]. W tych dniach Mściwój Semerau-Siemianowski i trzeci syn, Zbigniew, pełnili służbę medyczną w szpitalu polowym przy ul. Koszykowej[14].

Około 20 sierpnia rodzina została eksmitowana z domu i skierowana do obozu w Pruszkowie[10].

Wszyscy uciekli z pociągu, wyskakując na stacji Ursus. Mściwój Semerau-Siemianowski podjął pracę jako jedyny polski lekarz w obozie przejściowym „Ursus” – filii obozu Pruszkowskiego (córka pracowała jako pielęgniarka[10]). W październiku 1944, na prośbę Rady Głównej Opiekuńczej, zajął stanowisko naczelnego lekarza obozu[1], a wkrótce potem wyjechał do Zakopanego. Od 10 września pracował w zakopiańskiej przychodni Polskiego Czerwonego Krzyża[1][10].

Po II wojnie światowej

W roku 1945 został przewodniczącym Łódzkiego Naukowego Towarzystwa Lekarskiego. W kolejnych latach był, jako profesor zwyczajny, kierownikiem II Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Łódzkiego (1945–1946) i kierownikiem II Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Gdańsku (1946–1948).

Do Warszawy wrócił w roku 1948. Objął kierownictwo II Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Warszawskiego, które zajmował do roku 1953)[7]. Uruchomił pracownie naukowe, w których stosowano i rozwijano nowoczesne metody badawcze (np. flebografia, kapilaroskopia, sfigmografia, fonokardiografia; zob polikardiografia). Klinika zyskała uznanie w Polsce i Europie. Wyniki prowadzonych badań miały wpływ na kierunki dalszych prac naukowych, w tym na rozwój kardiologii nieinwazyjnej[7].

W 1952 r. został członkiem tytularnym PAN[15].

Dorobek naukowy

Mściwój Semerau-Siemianowski opublikował 116 prac naukowych, przede wszystkim w dziedzinie kardiologii (w katalogu WorldCat znajduje się ok. 30 pozycji[16]). Za najbardziej istotne są uważane[7]:

  • 1913 – O badaniu czynnościowym serca (1913)
  • 1919 – O niemiarowości ciągłej tętna jako głównym objawie migotania przedsionków
  • 1919 – Die Flimmerarrhythmie
  • 1919 – Kliniczne znaczenie migotania przedsionków
  • 1946 – Leczenie naparstnicą i pochodnymi tej grupy
  • 1951–1952 – Choroby wewnętrzne (2 tomy)
  • 1953 – Postępy w dziedzinie leczenia farmakologicznego chorób układu krążenia (współautor: I. Krzemińska-Ławkowicz)

Pozycja w środowisku naukowym

Niektóre z pełnionych funkcji[7]:

  • 1945 – przewodniczący Łódzkiego Naukowego Towarzystwa Lekarskiego
  • 1946 – kierownik Rady Klinicystów i przewodniczący Gdańskiego Naukowego Towarzystwa Lekarskiego
  • 1948 – przewodniczący Warszawskiego Towarzystwa Internistów Polskich (TIP)
  • później – prezes Zarządu Głównego TIP, założyciel Sekcji Kardiologicznej TIP (przekształconej wkrótce w Polskie Towarzystwo Kardiologiczne), inicjator periodycznego wydawania czasopisma „Postępy Kardiologii” (zastąpionego przez „Kardiologię Polską”)[13]

Odznaczenia

Otrzymał m.in.[1]:

Upamiętnienie

W latach 1955–2013 ukazały się m.in. publikacje[16]:

  • E. Zera, Moje wspomnienia o Mściwoju Semerau-Siemianowskim, Kardiologia polska, 1955; 1(3–4): 13–17
  • Mściwój Semerau-Siemianowski w: „Album lekarzy i farmaceutów polskich”; Archiwum historii medycyny, Tom 48, zesz. 2 (1985)
  • I. Krzemińska-Ławkowiczowa, Wspomnienia ostatnich lat współpracy z profesorem Mściwojem Semerau-Siemianowskim, Kardiologia polska, 1955; 1(3-4): 17-21
  • Eugene J. Kucharz, Marc A. Shampo, Robert A. Kyle, Semerau-Siemianowski : Polish cardiologist, Mayo Clinic proceedings, Vol. 66, no. 10 (Oct. 1991) p. 1046
  • Eugene J. Kucharz, Profesor Mściwój Semerau-Siemianowski : życie i działalność członka honorowego Towarzystwa Internistow Polskich, Polskie archiwum medycyny wewnętrznej, Vol. 94, no. 3 (Sep. 1995) p. 283–286
  • Jerzy Supady, Distinguished Polish internists: Witold E. Orlowski and Msciwoj M. Semerau-Siemianowski, Polskie archiwum medycyny wewnętrznej. Archives Polonaises de médecine interne. Polish archives of internal medicine. 123, Part 7/8 (2013): 347–349, Warszawa, PZWL

W roku 2007, w artykule pt. „Złoty Jubileusz Kardiologii Polskiej” (pierwszy numer KP ukazał się w 1957 roku) prof. Leszek Ceremużyński napisał m.in.[13]:

W Polsce opiekunem, a właściwie ojcem raczkującej kardiologii był prof. Mściwój Semerau-Siemianowski (1885–1953), czołowy internista europejski … inicjator pierwszego jej pisma … Choć położył fundamenty pod KP, nie dane mu było cieszyć się z jej narodzin. Udręczony przez wojenne przeżycia, a potem prześladowany przez Urząd Bezpieczeństwa zmarł po kolejnym zawale serca.

Życie rodzinne

Ożenił się w roku 1912 z Antoniną Hulewicz h. Nowina (1890–1978). Małżeństwo miało pięcioro dzieci[2]:

Bożena (ur. 1914, zm. 1919) – zmarła w dzieciństwie,
Zbigniew (ur. 1915, zm. 1990) – lekarz powstania, późniejszy profesor medycyny[f]
Janusz (ur. 1919; zm. 1 sierpnia 1944[g]) – student architektury, uczestnik powstania warszawskiego ps. „Nowina”[11][1],
Leszek (ur. 1921, zm. 3 sierpnia 1944[h] – student elektrotechniki, uczestnik powstania warszawskiego, ps. „Sawicki”[1][12].
Bogna (ur. 1924, zm. 2015) – zamężna Osińska, łączniczka i sanitariuszka w powstaniu warszawskim ps. „Grzymała”, później lekarz chirurg[10][1].

Uprawiał turystykę górską i alpinizm[1].

Zmarł 20 czerwca 1953 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 221/3/13)[1].

Uwagi

  1. ↑ W roku 1924 zrzekł się obywatelstwa niemieckiego (akt uznania za obywatela polskiego wydał Komisariat Rządu m.st. Warszawy 21 lutego 1924). W latach ok. 1908–1924 używał w publikacjach tylko pierwszego członu nazwiska – Semerau[1].
  2. ↑ Prawdopodobnie wydział lekarski Friedrich-Wilhelms-Universität
  3. ↑ Neorenesansowe zabudowania szpitala, zaprojektowane przez Henryka Marconiego (1792–1863), były położone na terenie byłego ogrodu książęcego Kazimierza Poniatowskiego. Zostały zniszczone w czasie II wojny światowej.
  4. ↑ „Spoczynkowa przemiana materii” (SPM) ma wartość zbliżoną do „podstawowej przemiany materii” (PPM); więcej: rozdział Podstawowa (PPM) i spoczynkowa (SPM) przemiana materii w książce Andrzeja W. Ziemby „Czynniki kształtujące tolerancję glukozy i jej ciepłotwórcze działanie” (2005)[6].
  5. ↑ Szpital Św. Łazarza, mieszczący się pierwotnie przy ul. Książęcej 2, przeniesiono na Wolę w roku 1941. Zajął budynek przy skrzyżowaniu ulic Leszno i Karolkowej, w którym wcześniej znajdował się Zakład dla Dzieci i Starców Żydowskich, przeniesiony do getta[9] (zob. też Szpital św. Łazarza w czasie powstania warszawskiego).
  6. ↑ Dyplom lekarza otrzymał 6 maja 1940 roku. W latach 1941–1944 pracował na Oddziale Chorób Wewnętrznych w Szpitalu św. Łazarza, a w czasie powstania – lekarzem w tzw. Szkole Pielęgniarek (szpital powstańczy przy ul. Koszykowej 48, w którym pracował również jego ojciec)[14] Po wojnie – naukowiec, zajmujący się fizjopatologią serca i układu krwionośnego[18].
  7. ↑ Według innych źródeł 2 sierpnia 1944[2]
  8. ↑ Według innych źródeł 4 sierpnia 1944[2].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Teresa Ostrowska: Mściwój Maria Tadeusz Semerau-Siemianowski. [w:] i PSB [on-line]. Instytut Historii PAN, Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2017-02-18].
  2. ↑ a b c d Marek Jerzy Minakowski: Mściwój Maria Tadeusz Semerau-Siemianowski. [w:] Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl) [on-line]. Dr Minakowski Publikacje Elektroniczne, 19.02.2017. [dostęp 2017-02-19].
  3. ↑ a b Teresa Ostrowska: Kazimierz Rzętkowski (1870–1924). [w:] Polski Słownik Biograficzny, iPSB [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2017-02-19].
  4. ↑ Mściwój Semerau-Siemianowski: O czynności samoistnie bijących komór sercowych u człowieka : studjum farmakologiczne i patologiczno-fizjologiczne. [w:] Informacje bibliograficzne na WorldCat [on-line]. www.worldcat.org, 1922, 1923. [dostęp 2017-02-21].
  5. ↑ Szpital św. Łazarza. [w:] Warszawikia; Wszystko o Warszawie [on-line]. [dostęp 2017-02-20].
  6. ↑ Andrzej W. Ziemba: Czynniki kształtujące tolerancję glukozy i jej ciepłotwórcze działanie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN, 2005, s. 24–25. ISBN 83-908527-6-4.
  7. ↑ a b c d e Jerzy Kuch: Sylwetka Prof. Mściwoja Semerau-Siemianowskiego – współtwórcy Kliniki Kardiologii. [w:] Witryna internetowa Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego [on-line]. PTK. [dostęp 2017-02-20]. kopia na www.kardiologia.umed.pl
  8. ↑ Jerzy Kuch: Sylwetki wybitnych polskich kardiologów - Zdzisław Askanas (1910-1974). ptkardio.pl, 8 grudnia 2004. [dostęp 2018-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-18)].
  9. ↑ Szpital Św. Łazarza. [w:] Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-21].
  10. ↑ a b c d e f g h i Bogna Semerau-Siemianowska. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-19].
  11. ↑ a b c Janusz Semerau-Siemianowski. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-19].
  12. ↑ a b c Leszek Semerau-Siemianowski. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-19].
  13. ↑ a b c prof. dr hab.n.med. Leszek Ceremużyński: Złoty Jubileusz Kardiologii Polskiej. [w:] Tekst artykułu w: Kardiologia Polska 2007; 65: 8 p. 1025 - 1028 [on-line]. [dostęp 2017-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-13)].
  14. ↑ a b Szpital polowy Koszykowa 78. [w:] Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-23].
  15. ↑ Semerau-Siemianowski, Mściwoj, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-10-12].
  16. ↑ a b Mściwój Semerau-Siemianowski. [w:] Online Computer Library Center, Inc. [on-line]. [dostęp 2017-02-22].
  17. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 maja 1952 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1952 r. nr 57, poz. 876).
  18. ↑ Krystyna Cedro-Ceremużyńska: Zbigniew Semerau-Siemianowski (1915–1990). [w:] iPSB [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny. [dostęp 2017-02-23].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Szpital św. Ducha w Warszawie ul. Elektoralna 1908.jpg
Szpital św. Ducha przy ul. Elektoralnej w Warszawie
Type I A-V block 5-to-4 Wenckebach periods.png
Autor: Jer5150, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sinus rhythm with acute inferior infarction complicated by Type II A-V block manifest in the form of 5:4 Wenckebach periods; R-P/P-R reciprocity.
Pruszkow Transit Camp Red Cross Nurse.jpg
Niemiecki obóz przejściowy (Dulag 121) w Pruszkowie. Kobieta z dzieckiem sfotografowana wraz z siostrą Polskiego Czerwonego Krzyża.