Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Məmmədəmin Rəsulzadə (ok. 1918)
Data i miejsce urodzenia	31 stycznia 1884 Novxani
Data i miejsce śmierci	6 marca 1955 Ankara
Przewodniczący Narodowej Rady Azerbejdżanu
Okres	od 27 maja 1918 do 7 grudnia 1918
Przynależność polityczna	Musawat
Poprzednik	powstanie urzędu
Następca	powstanie Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, /mæmˈmæd æˈmin ɾæsulzɑːˈdæ/, tur. Mehmed Emin Resulzade (ur. 31 stycznia 1884 w Novxanı, zm. 6 marca 1955 w Ankarze) – azerski i muzułmański publicysta, pisarz i działacz narodowy.

Życiorys

Ukończył rosyjsko-tatarską szkołę średnią, a następnie politechnikę w Baku. W 1902 roku w czasie studiów współtworzył muzułmańską organizację młodzieżową Musawat, pierwszą tajną organizację w historii azerskiej, działającą w Azerbejdżanie rosyjskim. W 1903 roku napisał swój pierwszy artykuł o czystości języka azerskiego. W 1904 roku współorganizował muzułmańską organizację socjal-demokratyczną Hümmət. Był głównym redaktorem partyjnych gazet „Hümmət”, „Təkamül”, „Yoldaş”. Publikował też w oficjalnych gazetach „Həyat”, „Füyuzat” i „İrşad”. W czasie rewolucji 1905 roku współpracował aktywnie z kaukaskimi bolszewikami, w tym Józefem W. Stalinem. Przez cały czas znajdował się pod obserwacją rosyjskiej policji. Oprócz prowadzenia działalności rewolucyjnej pisał wiersze i sztuki teatralne. W 1908 roku był wystawiona w Baku jego sztuka. W 1909 roku Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, tropiony przez carskie służby bezpieczeństwa, wyjechał do Persji, gdzie także uczestniczył w rewolucyjnych wystąpieniach. Był jednym z założycieli Nowej Irańskiej Partii Demokratycznej i redagował jej organ prasowy „Iran-e Nou”. W 1911 roku opublikował książkę pt. „Sa’adat-e baszar”. Po upadku irańskiej rewolucji w wyniku interwencji wojsk rosyjskich i brytyjskich był zmuszony wyjechać do Turcji. Znalazł pracę w redakcji gazety „Türk yurdu” w Stambule. Po ogłoszeniu amnestii w Rosji w 1913 roku, powrócił do Baku. Opuścił szeregi Hümmətu i podjął tajną działalność w partii Musawat, propagującej idei panislamskie, pantureckie i socjalistyczne. W 1915 roku zaczął wydawać pismo „Açıq Söz”, które faktycznie stało się organem partyjnym musawatystów. Występował w nim za przyznaniem pełni praw i swobód narodowi azerbejdżańskiemu. Po rewolucji lutowej 1917 roku, brał udział w kwietniu w Baku w zjeździe kaukaskich działaczy muzułmańskich, legalizującym ich działalność, a następnie w maju w Moskwie we wszechrosyjskim zjeździe muzułmańskim. Pod koniec października 1917 roku uczestniczył w 1 zjeździe partii Musawat. Został wybrany do jej komitetu centralnego. W styczniu 1918 roku brał udział jako szef frakcji muzułmańskiej w pracach Sejmu Zakaukaskiego, który doprowadził w lutym do powstania Zakaukaskiej Demokratycznej Republiki Federacyjnej. Rəsulzadə stanął na czele Narodowej Rady Azerbejdżańskiej. Konflikty pomiędzy Gruzinami, Ormianami i Azerami w Zakaukaskiej Republice doprowadziły w maju i czerwcu 1918 roku do utworzenia narodowych państw. Demokratyczna Republika Azerbejdżanu powstała 28 maja 1918 roku Rəsulzadə był aktywnym członkiem azerskiego parlamentu Milli Szury, stając się jednym z głównych ideologów młodego państwa. W 1919 roku był jednym z założycieli uniwersytetu państwowego w Baku, wykładając na nim literaturę turecką. Po obaleniu Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu przez wojska bolszewickie pod koniec kwietnia 1920 roku, Rəsulzadə zbiegł z Baku do górskiej wioski. Schwytany i aresztowany w sierpniu przez CzeKa, został osadzony w więzieniu w Baku. Dzięki wstawiennictwu Stalina został jednak wypuszczony na wolność. Przyjechał do Moskwy, gdzie podjął pracę w narkomacie ds. narodowości jako przedstawiciel prasowy. W 1922 roku wyjechał do Leningradu, skąd uciekł do Finlandii, a stamtąd wyjechał do Turcji. Wydawał tam gazetę i działał w emigracyjnych środowiskach musawatystów. W wyniku narastających konfliktów z władzami tureckimi i częściowo nacisku Sowietów w 1931 roku przeniósł się do Polski. Ożenił się z bratanicą marszałka Józefa Piłsudskiego Wandą (córką Adama). Był członkiem warszawskiego klubu „Prometeusz”. W 1940 roku wyjechał do Rumunii. Po przyjeździe do Berlina podjął kolaborację z Niemcami. Współuczestniczył w formowaniu ochotniczych formacji zbrojnych spośród azerskich muzułmanów-obywateli ZSRR. Na bliższą współpracę nie wyraził jednak zgody. Po zakończeniu wojny powrócił w 1947 roku do Ankary, gdzie uczestniczył w działalności coraz bardziej marginalnych organizacji pantureckich. W 1953 roku wygłosił w radiu Voice of America apel do narodu azerbejdżańskiego z nadzieją na przyszłe odzyskanie niepodległości. Zmarł w 1955 roku i został pochowany na cmentarzu Cebeci Asri w Ankarze. Gdy umierał ostatnimi jego słowami były Azərbaycan… Azərbaycan… Azərbaycan…

Jego powiedzenie Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz! (Flaga raz podniesiona do góry, nigdy nie upadnie!) stało się mottem niepodległego Azerbejdżanu.

Twórczość literacka

• „Tanghid-e ferghe-je etedalijjun” (1910 Teheran)
• „Sa’adat-e baszar” (1911 Ardabil)
• „Acı bir həyat” (1912 Baku)
• „Şekli-İdare Hakkında İki Bakış” (1917 Moskwa)
• „Bizə hansı hökümət yararlıdır” (1917 Baku)
• „Azərbaycan Cumhuriyeti Keyfiyet-i Teşekkülü ve İndiki Veziyyeti” (1923 Stambuł)
• „Esrimizin Siyavuşu” (1925 Stambuł)
• „İstiqlal Mefkuresi ve Gençlik” (1925)
• „Azərbaycan Misak-ı Millisi” (1927)
• „Kafkasya Türkleri” (1928 Stambuł)
• „Milliyetçilik ve Bolşevizm” (1928)
• „O panturanizmie w swazi s kawkazskoj problemoj” (1930 Paryż)
• „Das Problem Aserbeidschan” (1938 Berlin)
• „Azerbajdżan w walce o niepodległość” (1938 Warszawa)
• „Azerbaycan'ın Kültür Gelenekleri” (1949 Ankara)
• „Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı” (1950 Ankara)
• „Çağdaş Azerbaycan Tarihi” (1951 Ankara)
• „Azərbaycan şairi Nizami” (1951 Ankara)

Linki zewnętrzne

• Biografie Məhəmməd Əmina Rəsulzadə (jęz. rosyjski). azeri.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-02)].