M-11 Sztorm

M-11 Sztorm
Informacje podstawowe
Inne nazwy

NATO: SA-N-3 Goblet

Rodzaj systemu

przeciwlotniczy morski

Zwalczane cele

statki powietrzne, cele nawodne

Platforma systemu

okręty projektów: 1123, 1134A, 1134B, 1143

Państwo

 ZSRR

Wejście do służby

1969

Wycofanie ze służby

2014

Pociski
Pociski

W-611

Naprowadzanie

radiokomendowe

Rodzaje głowic

odłamkowa 126 kg

Zasięg

3[1] – 35 km[2]

Pułap plot.

0,1 – 25 km[1]

System
Wyrzutnia

B-187, B-192

Liczba pocisków

2

Radary
Nazwa / model

4R60 Grom

Śledzone cele

1

Jednocześnie napr. pociski

2

Użytkownicy
ZSRR / Rosja

M-11 Sztorm – radziecki morski kompleks kierowanych przeciwlotniczych pocisków rakietowych (klasy woda-powietrze), średniego zasięgu (oznaczenie w kodzie NATO: SA-N-3 Goblet). Znajdował się w służbie od 1969 do 2014 roku, używany tylko na dużych okrętach marynarki ZSRR, od wielkości krążowników. Nie posiadał odpowiednika wśród systemów przeciwlotniczych bazowania naziemnego.

Historia

Prace nad kompleksem rakietowym M-11 rozpoczęły się jeszcze przed wdrożeniem do produkcji pierwszego radzieckiego kompleksu okrętowych rakiet przeciwlotniczych M-1 Wołna, na podstawie postanowienia Rady Ministrów ZSRR z 25 lipca 1959 roku. Wiodącym biurem konstrukcyjnym był instytut badawczy NII-10 (późniejszy Altair), który opracował też system M-1[3]. Celem było przede wszystkim zwiększenie zasięgu i odporności na zakłócenia. Początkowo nowy system miał mieć wiele wspólnego z M-1, w tym zmodyfikowany radar Jatagan, lecz w toku rozwoju wszystkie komponenty opracowano na nowo[3]. Samą rakietę opracowywało biuro OKB-2, wyrzutnię biuro CKB-34, a inne elementy inne biura[3]. W 1962 roku zmieniono konfigurację i gabaryty pocisku W-611, co wymagało przeprojektowania wyrzutni, magazynu pocisków i urządzeń naprowadzania[3]. W toku prac rozważano kilka konstrukcji wyrzutni, jedno– i dwuprowadnicowych, ze składowaniem pocisków poziomym lub pionowym (oznaczenia SM-102, SM-136)[4]. Dla prób systemu, w 1964 roku przebudowano stary krążownik „Woroszyłow” projektu 26 na okręt doświadczalny OS-24. Pierwsze odpalenie pocisku W-611 z OS-24 miało miejsce w grudniu 1964 roku[4]. Dalsze próby prowadzono także na lądzie, głównie na poligonie koło Teodozji[4].

Ostatecznie dla systemu opracowano dwuprowadnicowe wyrzutnie, ładowane w pozycji pionowej[4]. Pociski składowane były pod wyrzutnią w pozycji pionowej. Istnieją jednak rozbieżności w publikacjach w zakresie oznaczeń konkretnych wzorów wyrzutni, różniących się pojemnością i konfiguracją magazynów pocisków pod wyrzutnią. W pierwszym wariancie B-187, wprowadzonym na krążownikach śmigłowcowych projektu 1123, pod wyrzutnią znajdował się dwupiętrowy magazyn, z czterema bębnami na piętrze, z których każdy miał sześć pocisków (łącznie 48 pocisków na wyrzutnię)[5][a]. Bębnom odpowiadały cztery luki załadowcze[4]. Dla mniejszych krążowników projektu 1134A opracowano wariant B-187A z jednokondygnacyjnym magazynem z czterema bębnami (24 pociski na wyrzutnię)[6][b]. Dla krążowników projektu 1134B opracowano nowy wariant B-192 z większym magazynem taśmowym[6]. Mieścił on 36 pocisków oraz dodatkowe 4 na stelażach[4]. Niejasne jest natomiast, jakie wyrzutnie i zapas pocisków miały projektu 1143[c]. Ogółem powstały 44 wyrzutnie dla 22 okrętów[7].

W 1962 roku przewidywano, że nowy system zostanie zainstalowany po raz pierwszy na krążownikach rakietowych projektu 1134, lecz nie był gotowy i wyposażono je ostatecznie w kompleks M-1. W 1967 roku pierwsze wyrzutnie przekazano do zamontowania na pierwszym krążowniku śmigłowcowym proj. 1123 „Moskwa”[4], który wszedł do służby jeszcze w tym roku. Oficjalnie kompleks M-11 Sztorm przyjęto na uzbrojenie w 1969 roku[8]. W kodzie NATO system otrzymał oznaczenie SA-N-3 Goblet, a jego radar naprowadzania: Head Lights[9].

Kompleks Sztorm pozostał jedynym radzieckim systemem przeciwlotniczym istniejącym tylko w wersji okrętowej, bez odpowiednika lądowego[8]. Planowano na jego bazie opracować rakietę dla kompleksu Krug, lecz ostatecznie wybrano dla niego inny pocisk[7]. Pocisk W-611 leżał jednak u podstaw rozwoju pocisku ziemia-ziemia Toczka[7]. Wadą była duża masa elementów systemu, zwłaszcza stacji naprowadzania, uniemożliwiająca stosowanie go na okrętach poniżej 5000 t wyporności[8]. Uważany był za system uniwersalny – dzięki sporej masie głowicy, był skuteczny także przeciwko okrętom[7].

W 1972 roku wdrożono zmodyfikowaną wersję Sztorm-M, przystosowaną do zwalczania celów niskolecących, manewrujących i oddalających się[2]. W latach 80. wdrożono modernizację do standardu Sztorm-N, przystosowaną także do zwalczania pocisków przeciwokrętowych[8]. Według innych źródeł, Sztorm-M wprowadzono w 1969 roku, a różnił się on głównie stacją naprowadzania Grom-M, przeznaczoną także dla rakietotorped Mietiel, natomiast Sztorm-N z 1986 roku był przystosowany do zwalczania celów niskolecących[7]. W latach 70. pracowano także nad zasadniczą modernizacją systemu i zwiększeniem zasięgu do 50 km, lecz prace te zarzucono, skupiając się na rozwoju nowego systemu S-300F Fort[7].

Ostatnim okrętem pozostającym w służbie uzbrojonym w kompleks Sztorm był „Kercz” proj. 1134B, pozostający od 2014 roku w rezerwie[10].

Opis

Pocisk W-611

Rakiety W-611 (4K60) są jednostopniowe, na paliwo stałe[3]. Mają masę 1836 kg, w tym 126 kg części bojowej[1]. Długość pocisku wynosi 615,6 cm, średnica kadłuba 60 cm, a rozpiętość stateczników 170 cm[1]. Pocisk rozwija maksymalną prędkość ok. 1200 m/s, a w pobliżu celu średnio 650–800 m/s[3]. Mogą zwalczać cele lecące z prędkością do 700 m/s[3]. Zapalnik zbliżeniowy zapewnia zniszczenie celu przy odległości 40 metrów[2]. System nadaje się także do zwalczania celów nawodnych[11].

Wyrzutnia Sztorm na zachowanym krążowniku lotniczym „Minsk” proj. 1143 – po lewej widoczna stacja radiolokacyjna Grom

Stacja naprowadzania 4R60 Grom miała masywny blok antenowy, z dwoma dużymi antenami parabolicznymi do śledzenia celu, dwoma mniejszymi powyżej do śledzenia pocisków oraz tubową anteną wysyłania sygnałów kierowania pomiędzy antenami śledzenia pocisków[3]. W celu zmniejszenia ryzyka zakłócenia systemu, wszystkie anteny działają na różnych częstotliwościach, co jest przyczyną zdublowania anten[2].

Czas przygotowania kompleksu do akcji wynosi 3 minuty 40 sekund[11]. Odstęp między odpaleniami obu pocisków wynosi 40 sekund[11] lub 30 sekund[2]. Czas potrzebny na przeładowanie wynosił 7,5 minuty[5].

Zastosowanie

  • 2 krążowniki śmigłowcowe projektu 1123 (ozn. NATO Moskva) (2 wyrzutnie B-187, 96 pocisków)[12][a]
  • 10 krążowników rakietowych proj. 1134A (ozn. NATO Kresta II) (2 wyrzutnie B-187A, 48 pocisków)[6][b]
  • 7 krążowników rakietowych proj. 1134B (ozn. NATO Kara) (2 wyrzutnie B-192, 80 pocisków)[13][6]
  • 3 krążowniki lotnicze projektu 1143 (ozn. NATO Kiev) (2 wyrzutnie B-192, 96 pocisków[14], wg innych źródeł B-189, 96 pocisków[2] lub B-192A z nieznanym zapasem[15][c])

Zobacz też

  • RIM-2 Terrier – amerykański system średniego zasięgu
  • Masurca – francuski system średniego zasięgu

Uwagi

  1. ↑ a b Oznaczenie B-187 dla wariantu z dwupoziomowym magazynem potwierdza również Apalkow 2005 ↓, s. 10, natomiast Bałakin 2007 ↓, s. 22-23 podaje B-189 (również 48 pocisków na wyrzutnię).
  2. ↑ a b Apalkow 2005 ↓, s. 39 podaje oznaczenie B-187 (również 24 pociski na wyrzutnię).
  3. ↑ a b Na przekrojach w Apalkow 2010 ↓, s. 8, 18 widoczne są wyrzutnie z magazynem jednokondygnacyjnym i składowaniem taśmowym, a nie bębnowym, co podważa wersję o zabieranych 96 pociskach i powoduje, że prawdopodobne jest oznaczenie B-192A (Angielski i Korowin 2013 ↓, s. 25), jako wersji wyrzutni B-192 zastosowanej na okrętach proj. 1134B.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Szulc 2002b ↓, s. 64.
  2. ↑ a b c d e f Bałakin 2007 ↓, s. 82-83.
  3. ↑ a b c d e f g h Szulc 2002a ↓, s. 53.
  4. ↑ a b c d e f g Szulc 2002a ↓, s. 54.
  5. ↑ a b Angielski i Korowin 2013 ↓, s. 24.
  6. ↑ a b c d Angielski i Korowin 2013 ↓, s. 26.
  7. ↑ a b c d e f Angielski i Korowin 2013 ↓, s. 27.
  8. ↑ a b c d Szulc 2002a ↓, s. 55.
  9. ↑ Robert Gardiner (red.), Stephen Chumbley: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Annapolis: Naval Institute Press, 1996, s. 350.
  10. ↑ A. Car′kow: Rossijskij Wojenno-Morskoj Fłot 2016 g. 2015, s. 13, seria: Morskaja Kollekcyja. nr 12(193)/2015. (ros.).
  11. ↑ a b c Bałakin 2007 ↓, s. 22-23.
  12. ↑ Apalkow 2005 ↓, s. 10.
  13. ↑ Apalkow 2005 ↓, s. 43.
  14. ↑ Apalkow 2010 ↓, s. 5, 14-15.
  15. ↑ Angielski i Korowin 2013 ↓, s. 25.

Bibliografia

  • Tomasz Szulc. Okrętowe, przeciwlotnicze kompleksy rakietowe Rosji. Cz. II. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 6/2002, czerwiec 2002. 
  • Tomasz Szulc. Okrętowe, przeciwlotnicze kompleksy rakietowe Rosji. Cz. III. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 8/2002, sierpień 2002. 
  • Jurij Apalkow: Korabli WMF SSSR. Tom III. Protiwołodocznyje korabli. Czast 1. Bolszyje protiwołodocznyje i storożewyje korabli. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2005. ISBN 5-8172-0094-5. (ros.).
  • Jurij Apalkow: Udarnyje korabli. Moskwa: Morkniga, 2010. ISBN 978-5-903080-40-3. (ros.).
  • Siergiej Bałakin, Władimir Zabłocki: Sowietskije awianoscy. Awianiesuszczije kriejsiera admirała Gorszkowa. Moskwa: Jauza – Kollekcija – Eksmo, 2007. ISBN 978-5-699-20954-5. (ros.).
  • Rostisław Angielski, Władimir Korowin. Zienitnyj rakietnyj kompleks M-11 «Sztorm». „Tiechnika i Woorużenije”. Nr 12/2013, grudzień 2013. (ros.). 

Media użyte na tej stronie

Minsk carrier island port side 4.JPG
Autor: BrokenSphere, Licencja: CC BY-SA 3.0
The island of the former Soviet aircraft carrier Minsk moored in Shenzhen, China. The Minsk is the centerpiece of the Minsk World military theme park.
4K60 surface-to-air missile at Park Patriot 01crop.jpg
Autor: Vitaly V. Kuzmin, Licencja: CC BY-SA 4.0
Morski pocisk przeciwlotniczy W-611 (4K60) kompleksu Sztorm.
SA-N-3 Minsk.jpg
(c) Chenfengdicka, CC BY-SA 3.0
M-11 Shtorm (SA-N-3) launcher with dummy missiles on Minsk exhibit cruiser