M. Agiejew
M. Agiejew (ros. М. Агеев) – pseudonim literacki, pod którym ukazała się drukiem jedna powieść, Romans z kokainą (1934, Роман с кокаином).
Autor naprawdę nazywał się najprawdopodobniej Mark Łazariewicz Lewi (Марк Лазаревич Леви) i urodził się około 1900 w Rosji, zapewne w Moskwie, skąd wyemigrował początkowo do Niemiec, a potem do Turcji. Rękopis powieści przesłano w 1933 lub 1934 z Istambułu. Utwór wydrukowało w odcinkach pismo "Ilustrirowannaja żyzń", a jeden z rozdziałów ukazał się w piśmie "Czisła" (1934, nr 6). Później (prawdopodobnie w 1936, daty publikacji nie podano) powieść ukazała się w Paryżu jako książka. Dalsze losy Marka Lewiego nie są całkowicie pewne, prawdopodobnie wrócił on do ZSRR i zmarł 5 VIII 1973 w Erywaniu. Paryska poetka emigracyjna Lidia Czerwinska, która znała Lewiego, potwierdziła, że M. Agiejew to jego pseudonim, miała się też dowiedzieć, że wrócił on do ZSRR. Jak wynika z dokumentów ambasady radzieckiej w Ankarze, a konkretnie ze znajdującego się w nich własnego życiorysu Marka Lewiego, opuścił on ZSRR i wyjechał do Niemiec w 1925, legalnie, z radzieckim paszportem, możliwe, że był współpracownikiem GPU. Mieszkał w Berlinie i Lipsku, w 1930 przeniósł się do Istambułu, gdzie od 1933 pracował w miejscowym oddziale francuskiego wydawnictwa "Hachette". Lewi wspomina o powieści Romans z kokainą, zaznaczając, że nie była ona w najmniejszym stopniu antyradziecka i że napisał ją i opublikował w emigracyjnym wydawnictwie jedynie w celach zarobkowych. Życiorys dołączony był do prośby o pozwolenie na powrót do ZSRR. W 1939 Lewi pozwolenia takiego nie otrzymał, ale w maju 1942 władze tureckie nakazały mu opuszczenie terytorium kraju. Jak wynika z innych dokumentów, w ZSRR nie zezwolono mu na osiedlenie się w Moskwie, osiadł więc Erywaniu, gdzie uczył niemieckiego w Instytucie Języków Obcych Akademii Nauk Armeńskiej Republiki Radzieckiej. Nie opublikował w ZSRR żadnego utworu literackiego.
Powieść Romans z kokainą opowiada w pierwszej osobie losy młodego człowieka, Wadima Maslennikowa, który uzależnia się od narkotyku. Akcja obejmuje lata 1914-1919.
Rosyjski krytyk emigracyjny Nikita Struve przy okazji wznowienia utworu (1983) wysunął przypuszczenie, że autorem Romansu z kokainą jest Vladimir Nabokov, a Lewi jedynie pomógł w przeprowadzeniu mistyfikacji, wywożąc rękopis do Stambułu i wysyłając go stamtąd do Paryża. Rodzina Nabokova hipotezę tę stanowczo odrzuciła, Struve jednak się przy niej upierał. Szwajcarski tłumacz i literaturoznawca Felix Philipp Ingold wysunął przypuszczenie, że utwór jest owocem współpracy Lewiego i Nabokova. Pierwszy miał dostarczyć ogólnych zarysów fabuły, drugi zaś nadać całości kształt literacki. Otwarcie radzieckich archiwów w okresie pieriestrojki pozwoliło dowieść, że powieść odwołuje się do życia Lewiego, przedstawiona jest w niej m.in. moskiewska szkoła, do której Lewi uczęszczał, a imiona dwu jego kolegów z klasy są takie same jak imiona dwu postaci powieści. Ingold stwierdza jednak, że to bynajmniej nie przeczy jego tezie. Również Struve twierdzi, że Nabokov mógł w taki czy inny sposób poznać losy Lewiego i wykorzystać je w swojej prozie, uważa przy tym za znaczący fakt, że Lewi nie napisał już później żadnej innej powieści. Polski tłumacz Romansu z kokainą, Leszek Engelking, przyznaje, że da się dostrzec wyraźne podobieństwa stylistyczno-językowe między książką wydaną pod nazwiskiem Agiejewa a prozą autora Obrony Łuzyna, kładzie je jednak na karb zafascynowania młodego twórcy z Istambułu dziełem słynnego już wtedy w środowiskach rosyjskiej emigracji Nabokova.
Po przypomnieniu powieści w 1983 pojawiło się wiele jej przekładów na języki obce, m.in. francuski i angielski. Pieriestrojka pozwoliła na publikację dzieła w ZSRR. Na polski utwór przełożył Leszek Engelking. Tłumaczenie to ukazało się w 1997 nakładem Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik.
Bibliografia
- L. Engelking, Posłowie [do:] M. Agiejew, Romans z kokainą, Warszawa 1997 ISBN 83-07-02435-8
- W. Kasack, Leksykon literatury rosyjskiej XX wieku, przeł. B. Kodzis, Wrocław 1996 (hasło Agiejew M.) ISBN 83-04-04285-1.
- A. Garric, Roman avec Nabokov. "Libération", nr z 26. 12. 1985
- F. P. Ingold, Ein Autor wird gesucht. Über den rätselhaften M. Agejew uns seinen 'Roman mit Kokain'. "Die Zeit", nr z 15.08. 1986
- М. Ю. Сорокина, Г. Г.Суперфин «Был такой писатель Агеев…»: версия судьбы или о пользе наивного биографизма. (W:) Минувшее: Исторический альманах. Вып. 16.Феникс-Атенеум, Sankt-Pietierburg 1994, s. 265-289
- T. Urban. VN, Agheyev and the 'Novel with Cocaine'. "The Nabokovian" 1997, nr 38
- T. Urban, Vladimir Nabokov - Blaue Abende in Berlin, Berlin 2004, rozdz. ósmy
- А. И.Серков, «Сорбоннисты» и «архивисты», или Ещё раз об авторстве «Романа с кокаином». "Новое литературное обозрение" 1997, nr 24, s. 260—266
- Никита Струве, Роман-загадка. (W:) М. Агеев, Роман с кокаином, Moskwa 1990 ISBN 5-280-01865-1