MS Dzierżyński

MS Dzierżyński – polski motorowy drobnicowiec, budowany w 1939 roku w duńskiej stoczni Burmeister & Wain w Kopenhadze dla brytyjskiego armatora pod nazwą „Adelaide Star”. Dokończony przez Niemcy i wcielony do Kriegsmarine pod nazwą „Seeburg” jako okręt-baza okrętów podwodnych. Zatopiony w 1944 koło Jastarni, po wojnie wydobyty w 1954 roku i wcielony w 1957 roku do polskiej marynarki handlowej pod nazwą „Dzierżyński”. Był wówczas największym polskim statkiem handlowym. Utracony w wyniku awarii nawigacyjnej w 1963 roku.

Historia

Statek został zamówiony 22 lutego 1938 w stoczni Burmeister & Wain w Kopenhadze dla brytyjskiego armatora Blue Star Line pod nazwą „Adelaide Star”^[1]. Został wodowany 30 grudnia 1939 roku^[1]. Kadłub został przejęty i dokończony przez Niemcy po zajęciu Danii, po czym włączony 19 listopada 1940 r. do niemieckiej marynarki wojennej (Kriegsmarine) pod nazwą „Seeburg”, gdzie pełnił służbę okrętu-bazy dla 27. Flotylli Szkolnej okrętów podwodnych^[1].

Zatonął koło Jastarni 2 grudnia 1944. Według najprawdopodobniejszej wersji w wyniku wpłynięcia na dryfującą minę^[2], według innej po trafieniu torpedą wystrzeloną przez radziecki okręt podwodny Szcz-407^[1].

Wrak został odkryty przypadkowo na głębokości 47 metrów. Najbardziej podówczas doświadczeni w pracach podwodnych Duńczycy uznali jego wydobycie za niewykonalne z powodu głębokości^[1]. W 1951 roku rozpoczęto mimo to próby wydobycia statku polskimi siłami^[1]. Wydobyty 6 czerwca 1954 po dwóch latach podwodnych prac i kilku nieudanych próbach wydobycia przez Polskie Ratownictwo Okrętowe. Zważywszy na skalę trudności (do tej pory nie wydobyto tak dużego statku z takiej głębokości) i wielkość tego statku (większy od polskiego pasażera "Batory") było to duże osiągnięcie polskiego ratownictwa okrętowego przynajmniej na skalę europejską. W tym czasie wrak nosił roboczą nazwę „Jastarnia”.

Gruntownie wyremontowany w gdyńskiej Stoczni im. Komuny Paryskiej, podniósł polską banderę 29 czerwca 1957 r. jako m/s "Dzierżyński". Był podówczas największym polskim statkiem handlowym i ogólnie uznawany za najładniejszy. Pływał na liniach do Chin w czarterze Chipolbroku^[3].

17 września 1963 w rejsie do kraju stosunkowo niegroźnie zderzył się w pobliżu Brestu z greckim statkiem "Fouli", ale kontynuował rejs^[3]. Podchodząc 19 września do Antwerpii wszedł na mieliznę w ujściu Skaldy. Zdołał zejść z niej, ale przy podchodzenia do nadbrzeża w Antwerpii uderzył w nie i z zalaną maszynownią został osadzony na płyciźnie w pobliżu Lillo na zachodniej Skaldzie, gdzie 1 października przełamał się pomiędzy kominem a pomostem nawigacyjnym. Załoga i ładunek zostały uratowane, ale statek został uznany za stracony i w 1966 roku złomowany w Antwerpii^[3].

W trakcie prac wydobywczych, a dokładnie w końcowym ich etapie kiedy wypłynął na powierzchnią, został nakręcony film dokumentalny Wrak z 1954 w reżyserii Stanisława Możdżeńskiego. Na bazie tych wydarzeń powstała też powieść paradokumentalna pt. "Wraki" Janusza Meissnera, na podstawie której powstał w 1956 r. film fabularny, również pod tytułem Wraki, w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich.

Na ekspozycji stałej w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku znajduje się makieta/model "Dzierżyńskiego", pokazujący w ruchu, w akwarium, poglądowo, jak wydobywany jest statek przy pomocy stalowych pontonów.

Przypisy

Bibliografia

• Piwowoński Jan, Flota spod biało-czerwonej; wyd. "Nasza Księgarnia", Warszawa 1989, ss. 102-104 (rozdz. pt. "Wydobyty i utracony"; planik boczny, dane tech. oraz portretowa kolorowa pastela "Dzierżyńskiego" Adama Werki)
• Jerzy Miciński, Stefan Kolicki: Pod polską banderą. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1962.
• Krzysztof Stefański. Niezwykłe dzieje Dzierżyńskiego. „Morze”. Nr 9/2017 (24), 2017. Zespół Badań i Analiz Militarnych. ISSN 2543-5469. 

Linki zewnętrzne

• Polskie Linie Oceaniczne: Dzierżyński. [dostęp 2018-07-24]. (pol.).
• Wrak (film 1954) w serwisie YouTube
• Wrak (film 1954) w bazie filmpolski.pl
• Wraki (film 1956) w bazie filmpolski.pl