MV Montevideo Maru

MV Montevideo Maru

Bandera	Japonia
Armator	Ōsaka Shōsen Kaisha
Dane podstawowe
Typ	statek pasażerski
Historia
Stocznia	Mitsubishi Zōsen Kakōki Kaisha, Nagasaki
Data oddania do eksploatacji	1926
Data zatonięcia	1 lipca 1942
Dane techniczne
Liczba pasażerów	ok. 730
Długość całkowita (L)	131 m
Szerokość (B)	17 m
Zanurzenie (D)	11 m
Pojemność	7267 RT
Napęd mechaniczny
Silnik	2 x Mitsubishi-Sulzer 6ST60
Moc silnika	4600 KM
Liczba śrub napędowych	2
Prędkość maks.	14,5 w.

MV „Montevideo Maru” – japoński motorowiec pasażerski, należący do linii żeglugowej Ōsaka Shōsen Kaisha, oddany do służby w 1926 roku.

W okresie międzywojennym jednostka kursowała na trasach łączących Japonię z portami Ameryki Południowej. W 1941 roku została przejęta przez Cesarską Marynarkę Wojenną i była wykorzystywana jako statek transportowy. 1 lipca 1942 roku „Montevideo Maru” został zatopiony u wybrzeży Luzonu przez amerykański okręt podwodny USS „Sturgeon”. Statek przewoził wtedy ponad tysiąc alianckich jeńców wojennych i internowanych cywilów, głównie Australijczyków, spośród których nikt nie ocalał.

„Montevideo Maru” jest zaliczany do tzw. japońskich „piekielnych statków”. Jego zatonięcie było największą katastrofą morską w historii Australii.

Dane techniczne

„Montevideo Maru” był motorowym statkiem pasażerskim o długości 131 metrów, szerokości 17 metrów i zanurzeniu 11 metrów. Pojemność wynosiła 7267 BRT^[1].

Podstawowy napęd stanowiły dwa silniki dieslowskie^[2] Sulzer 6ST60 o łącznej mocy 4600 KM, oba wyprodukowane w zakładach Mitsubishi w Nagasaki^[1]. Jednostka miała także cztery silniki pomocnicze o łącznej mocy 810 KM. Była wyposażona w dwie śruby. Jej prędkość wynosiła 14,5 węzła^[1].

Statek był w stanie pomieścić ponad 730 pasażerów: trzydziestu ośmiu w kajutach pierwszej klasy, ponad sześciuset w kajutach drugiej klasy oraz dziewięćdziesięciu czterech w kajutach trzeciej klasy^[3].

Historia

Okres międzywojenny

Plakat zachęcający do emigracji (rodzin minimum trzyosobowych) do Ameryki Południowej (ze wskazaniem Brazylii). Emigranci stanowili w okresie międzywojennym większość pasażerów „Montevideo Maru”

Podobnie jak dwie bliźniacze jednostki^[a] został zbudowany w stoczni Mitsubishi Zōsen Kakōki Kaisha w Nagasaki na zamówienie linii żeglugowych Ōsaka Shōsen Kaisha (OSK). Do służby wszedł w 1926 roku^[1].

„Montevideo Maru” i dwa pozostałe motorowce pasażerskie należące do OSK obsługiwały trasy żeglugowe z portów japońskich do Ameryki Południowej. W latach 1926–1941 jednostka odbyła liczne rejsy na ten kontynent: zarówno trasą zachodnią (przez Singapur i Ocean Indyjski), jak i trasą wschodnią (przez Kanał Panamski). Jej portami docelowymi były m.in. Montevideo w Urugwaju i Buenos Aires w Argentynie^[1].

Pasażerami statków OSK byli zazwyczaj Japończycy udający się na emigrację do Ameryki Południowej. W styczniu 1941 roku na pokładzie „Montevideo Maru” podróżowała do Brazylii oficjalna delegacja japońskiego Ministerstwa Handlu i Przemysłu^[1].

II wojna światowa

W 1941 roku, w związku z przygotowaniami do wojny z mocarstwami zachodnimi, „Montevideo Maru” został przejęty przez Cesarską Marynarkę Wojenną. Jednostkę oddano do dyspozycji okręgu morskiego w Kure. Była odtąd wykorzystywana do transportu żołnierzy i wyposażenia^[3].

W lutym 1942 roku „Montevideo Maru” wziął udział w zajęciu Makasaru na Celebesie. Na początku marca tegoż roku powrócił na Wyspy Japońskie i przez kolejne dwa miesiące pływał na trasach między portami Kure, Yokosuka i Sasebo. Następnie jednostkę ponownie skierowano do okupowanych Holenderskich Indii Wschodnich^[3].

Zatopienie

Przebieg katastrofy

USS „Sturgeon”

28 maja 1942 roku „Montevideo Maru” wypłynął z Surabaji na Jawie, by 9 czerwca zacumować w Rabaulu^[1]. Trzynaście dni później na statek załadowano ponad tysiąc żołnierzy i cywilów, których Japończycy wzięli do niewoli po zdobyciu Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Niemal wszyscy byli Australijczykami^[4]. Mimo że „Montevideo Maru” przewoził jeńców i internowanych, Japończycy nie wystąpili do aliantów o zagwarantowanie jednostce bezpiecznego przejścia, nie zapewnili jej także eskorty^[2], ani stosownych oznaczeń^[5].

Po wyjściu z Rabaulu „Montevideo Maru” minął od wschodu Archipelag Filipiński. 30 czerwca, już po zapadnięciu zmroku, jednostka przepłynęła między wyspami Babuyan a północnym wybrzeżem Luzonu, po czym obrała kurs na wyspę Hajnan^[6]. Tego samego dnia, o godzinie 22:16, zygzakujący i zaciemniony statek został dostrzeżony przez amerykański okręt podwodny USS „Sturgeon”. Przez półtorej godziny amerykańska jednostka nie była w stanie dogonić szybko płynącego statku, jednakże w pewnym momencie „Montevideo Maru” zwolnił do około 12 węzłów, dzięki czemu „Sturgeon” mógł nadrobić dystans i ustawić się w pozycji do ataku^[7]. Ostatecznie 1 lipca o godzinie 2:25 okręt podwodny odpalił cztery torpedy w kierunku japońskiego statku. Cztery minuty później odnotowano bezpośrednie trafienie^[8]. W dzienniku bojowym „Sturgeona” zapisano, że nieprzyjacielski statek został trafiony jedną torpedą. Źródła japońskie mówią z kolei o uderzeniu dwóch torped. Bruce Gamble przypuszcza jednak, że tym, co wzięto za drugie trafienie, była w rzeczywistości eksplozja zbiornika paliwa na rufie^[9].

Statek zatonął w ciągu jedenastu minut. Japońska załoga zdołała opuścić tylko trzy szalupy ratunkowe. Nie ocalał żaden z australijskich jeńców i internowanych, którym japońska załoga najprawdopodobniej nawet nie próbowała udzielić pomocy^[10]. Yoshiaki Yamaji, japoński marynarz, który ocalał z katastrofy, w wywiadzie dla australijskiej telewizji ABC udzielonym w 2003 roku, wspominał, że unoszący się na falach Australijczycy do końca zachowali ducha, śpiewając Auld Lang Syne tonącym w ładowniach kolegom. Gamble kwestionuje jednak wiarygodność jego relacji^[11]. Jego zdaniem nie jest nawet pewne, czy po uderzeniu torped Japończycy otworzyli włazy do ładowni, w których trzymano jeńców i internowanych^[12].

Ofiary

Yamaji twierdził, powołując się na informacje uzyskane z drugiej ręki, że niektórzy Australijczycy zostali uratowani przez japoński okręt wojenny. Również i w tym wypadku wiarygodność jego relacji jest jednak podawana w wątpliwość. Wersji o uratowaniu niektórych więźniów nie potwierdzają bowiem żadne dokumenty archiwalne, ani zeznania innych świadków. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa wszyscy zatonęli wraz z „Montevideo Maru”^[13].

Spośród japońskich marynarzy i strażników, którzy przebywali na pokładzie „Montevideo Maru”, część zginęła na morzu, a wielu innych – w tym kapitan jednostki – zostało zabitych przez filipińskich partyzantów już po dopłynięciu do wybrzeży Luzonu^[14]. Według informacji zamieszczonych na stronie internetowej Australian War Memorial na „Montevideo Maru” znajdowało się 88 marynarzy i strażników, z czego siedemnastu przeżyło zatonięcie jednostki i późniejszy marsz przez filipińską dżunglę^[2]. Bruce Gamble podaje z kolei, że na statku znajdowało się 88 marynarzy i 64 strażników, z czego trzydziestu dwóch ocalało^[14].

Rząd Japonii nie poinformował rządu Australii o śmierci jeńców i internowanych. Na wielokrotne zapytania o los Australijczyków zaginionych po upadku Nowej Brytanii, przekazane za pośrednictwem neutralnej Szwajcarii, Tokio odpowiedziało, że żadna z tych osób nie znajduje się w japońskich rękach. Prawda o losie pasażerów „Montevideo Maru” wyszła na światło dzienne dopiero po kapitulacji Japonii w 1945 roku^[1].

Po zakończeniu wojny australijski śledczy, mjr Harold S. Williams, odnalazł i przetłumaczył na język angielski zapisaną w katakanie listę pasażerów „Montevideo Maru”, którą Cesarska Marynarka Wojenna przekazała 6 stycznia 1943 roku Biuru ds. jeńców wojennych przy japońskim Ministerstwie Wojny. Z raportu, który Williams przesłał do Australii, wynikało, że na pokładzie statku znajdowało się 845 australijskich jeńców (178 podoficerów i 667 szeregowców)^[b] oraz 208 cywilów – łącznie 1053 osoby. W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat liczba ta była wielokrotnie przywoływana w publikacjach poświęconych losom statku i przewożonych nim jeńców. Z dokładnej analizy oryginalnych dokumentów, które rząd Japonii przekazał do Australii w 2012 roku, wynika jednak, że japońska lista zawierała dane 209 cywilów, co oznaczałoby, że na statek zaokrętowano w rzeczywistości 1054 osób^[15]. Zarówno liczba, jak i personalia pasażerów wciąż nie mogą być jednak uznane za ostatecznie potwierdzone^[2][15]. Wiadomo, że w gronie ofiar znalazło się m.in. kilku wysokich rangą urzędników administracji terytorium mandatowego Nowa Gwinea Australijska, wśród nich Harold Page – p.o. głównego administratora, szesnastu misjonarzy, w większości metodystów, 31 norweskich marynarzy ze statku MV „Herstein”^[16].

Zatopienie „Montevideo Maru” jest uznawane za największą katastrofę morską w historii Australii^[1][17][18].

„Montevideo Maru” zaliczany jest do grona tzw. piekielnych statków (ang. Hellships), tj. japońskich jednostek służących do transportu jeńców wojennych^[19], na których w czasie wojny na Pacyfiku zginęło około 10,8 tys. alianckich żołnierzy^[20].

Pamięć

Rzeźba upamiętniająca obrońców Rabaulu i ofiary zatonięcia „Montevideo Maru”. Australian War Memorial

W 1945 roku w Bita Paka na Nowej Brytanii utworzono cmentarz wojenny, na którym spoczęły szczątki żołnierzy alianckich poległych na wyspie w czasie II wojny światowej. Znajduje się tam wykonana z brązu tablica, na której wyryto nazwiska tych żołnierzy, których zwłok nie udało się odnaleźć, w tym jeńców, którzy zatonęli wraz z „Montevideo Maru”^[21].

W lutym 2004 roku na terenie kompleksu ogrodów botanicznych w Ballarat odsłonięto pomnik upamiętniający Australijczyków, którzy w czasie II wojny światowej przebywali w niewoli państw Osi. Jednym z jego elementów jest obelisk-tablica, poświęcony jeńcom, którzy zginęli na „Montevideo Maru”^[22].

W Simpson Harbour pod Rabaulem znajduje się pamiątkowy głaz z tablicą, upamiętniający fakt, iż z tego portu „Montevideo Maru” wraz z australijskimi jeńcami wypłynął w ostatni rejs^[23].

W lipcu 2012 roku na terenie Australian War Memorial w Canberze odsłonięto wykonaną z nierdzewnej stali rzeźbę dłuta Jamesa Parretta, upamiętniającą Australijczyków, którzy zginęli w czasie obrony Rabaulu i na pokładzie „Montevideo Maru”^[24].

Do tragedii „Montevideo Maru” nawiązuje australijski zespół rockowy Midnight Oil w swym utworze In the Valley^[25].

Zobacz też

• Masakra na plantacjach Tol i Waitavalo

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Gavan Daws: Prisoners of the Japanese. POWs of World War II in the Pacific. New York: William Morrow&Company, Inc., 1994. ISBN 0-688-14370-9. (ang.)
• Bruce Gamble: Invasion Rabaul: The Epic Story of Lark Force, the Forgotten Garrison, January–July 1942. Minneapolis: Zenith Press, 2014. ISBN 978-0-7603-4591-7. (ang.)