Mały Książę

Mały Książę (fr. Le Petit Prince) – powiastka filozoficzna autorstwa Antoine’a de Saint-Exupéry’ego, wydana w 1943 w Nowym Jorku w wydawnictwie „Reynal & Hitchcock”; przetłumaczona na ponad 300 języków bądź dialektów, sprzedana w ponad 140 milionach egzemplarzy, należy do klasyki światowej literatury.

Mały Książę jest pozycją szczególną również w twórczości Exupéry’ego. To jedyna książka, której nadał formę baśni i którą sam zilustrował.

Wyjątkowość tego utworu należy rozpatrywać w szerszym kontekście: tylko pozornie jest to lektura przeznaczona dla dzieci. Pod warstwą baśniowej fabuły pełnej wieloznaczności, znajduje się też wątek realistyczny i psychologiczny.

Od początku zamiarem autora było adresowanie książki do dorosłego czytelnika, dlatego zadedykował ją Léonowi Werthowi, dopisując:

Przepraszam wszystkie dzieci za poświęcenie tej książki dorosłemu. Mam ważne ku temu powody: ten dorosły jest moim najlepszym przyjacielem na świecie. Drugi powód: ten dorosły potrafi zrozumieć wszystko, nawet książki dla dzieci...
(przekład: Jan Szwykowski)

Powstanie książki

Przypuszcza się, że zamiar napisania Małego Księcia powstał latem 1941 roku, kiedy pisarz przebywał w szpitalu w Los Angeles. Problemy zdrowotne pogłębione były przez osobiste kłopoty: Saint-Exupéry przeżywał rozterki związane z opuszczeniem ojczyzny (po inwazji niemieckiej na Francję), rozstanie z najważniejszą w jego życiu osobą – matką oraz labilność emocjonalną jego związku z żoną Consuelą.

Będąc w szpitalu, czytywał baśnie Andersena.

Przyjazd Consuelo z Francji zmobilizował Exupéry’ego do ukończenia Małego Księcia. Pisarz rozszerzył wówczas wątek róży, której pierwowzorem była postać żony.

Pisał o tym w liście do niej, wyrzucając przy tym sobie, podobnie jak to czynił Mały Książę w stosunku do róży: Ale ja chyba nie zawsze wiedziałem, jak troszczyć się o Ciebie. Żałował też później, że Werthowi, a nie Consuelo zadedykował swe dzieło.

Niedługo po ukazaniu się książki drukiem Exupéry wyjechał do francuskiej bazy lotniczej w Afryce Północnej.

Treść

Mały Książę jest książką opowiadającą o dorastaniu do wiernej miłości, do prawdziwej przyjaźni i odpowiedzialności za drugiego człowieka. Stawia pytania o hierarchię wartości czy sens więzi między ludźmi.

Za postacią głównego bohatera skrył się sam Exupéry. W dzieciństwie nawet nazywany był przez rodzeństwo królem-słońcem, co miało też związek z arystokratycznym pochodzeniem. Spotkanie Małego Księcia z pilotem jest rozmową pisarza z samym sobą, powrotem do tematów, które zawsze dla niego były istotne, szukaniem odpowiedzi na wiele pytań.

Rękopis

Dwa pierwsze wydania Małego Księcia (po lewej u dołu po francusku, po prawej u góry po angielsku) na stałej wystawie poświęconej Antoine de Saint-Exupéry’emu we francuskim Muzeum Lotnictwa i Astronautyki Le Bourget.

Oryginalny manuskrypt z odręcznymi notatkami i podpisem autora Małego Księcia, jak również różne projekty i rysunki próbne zostały nabyte w 1968 roku przez Pierpont Morgan Library (obecnie Morgan Library & Museum) w Manhattanie w Nowym Jorku. Rękopis ten zawiera skreślone treści, które ostatecznie nie zostały opublikowane w ramach edycji książki. Muzeum, oprócz rękopisu, posiada także kilka akwarel autorstwa Antoine de Saint-Exupery’ego, które także nie znalazły się w książce. W kwietniu 2012 paryski dom aukcyjny ogłosił odkrycie dwóch nieznanych wcześniej stron rękopisu „Małego Księcia”, na których znalazła się nieznana dotąd wersja jednego z rozdziałów. Jest to opis pierwszego spotkania Księcia z Ziemianinem, którego nazywa „ambasadorem ludzkiego ducha”. Jest on jednak zbyt zajęty, aby rozmawiać, mówiąc, że szuka zaginionego sześcioliterowego słowa zaczynającego się na literę „G” oznaczającego „płukanie gardła” (fr. se gargariser, w języku potocznym znaczy również „być dumnym i zadowolonym z czegoś”). W znalezionym rękopisie nie pada to szukane słowo, ale mając na uwadze czas powstania dzieła i zaangażowanie pisarza przeciwko wojnie można się domyślać, że chodzi o słowo „wojna” (fr. guerre)^[2].

Mały Książę w Polsce

Mały Książę wzbudził wyjątkowe zainteresowanie polskich czytelników. Dowodem na to jest nie tylko fakt, że przekładu tekstu z francuskiego na język polski podjęło się aż 18 różnych tłumaczy^[3]. Mało znanym faktem jest to, że język polski jest pierwszym językiem na świecie, na który przełożono Małego Księcia (nie licząc oczywiście języka angielskiego, w którym książka ukazała się jeszcze na kilka dni przed wydaniem francuskim). Książka ukazała się nakładem Spółdzielni Wydawniczej Płomienie w tłumaczeniu Marty Malickiej już dwa lata po zakończeniu wojny (Warszawa, 1947). Na kolejne tłumaczenia: na język niemiecki i włoski, trzeba było czekać kolejne dwa lata^[4].

W Polsce^[5] Małego Księcia wydano także w języku łemkowskim^[6] – Малий Прінц (ISBN 978-83-936592-0-3) i pruskim^[7] – Līkuts Princis (ISBN 978-83-65053-00-8). W 2015 Juliusz Kubel przełożył utwór na gwarę poznańską, nadając mu tytuł Książę Szaranek^[8]. Rok później książkę Książę Szaranek wydało wydawnictwo Media Rodzina (ISBN 978-83-8008-291-5). W 2018 roku wydano przekład na język kaszubski^[9][10]. Tłumaczenia z oryginału dokonał Maciej Bandur, nadając kaszubskiej wersji tytuł Môłi princ^[9][11]. Mały Książę został również przełożony na etnolekt śląski^[12] i gwarę mazurską^[13][14].

W 2021 roku Fundacja Nowoczesna Polska, prowadząca bibliotekę internetową Wolne Lektury, wydała pierwsze polskie tłumaczenie książki na wolnej licencji (Licencji Wolnej Sztuki 1.3.)^[15]. Autorką tłumaczenia jest Agata Kozak.

Zobacz też

• 100 książek XX wieku według „Le Monde”
• Kanon na koniec wieku „Rzeczpospolitej”

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zobacz tekst oryginalny powieści Le Petit Prince w języku francuskim w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)
• Okładki wydań i fragmenty Małego Księcia w 381 językach
• Okładki wydań polskich Małego Księcia
• Mały Książę w tłumaczeniu Agaty Kozak w bibliotece Wolne Lektury (tłumaczenie udostępnione na wolnej licencji)