Mańki

Mańki

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Olsztynek
Wysokość	140 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	73[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-015[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0484430
Położenie na mapie gminy Olsztynek Mańki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Mańki
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Mańki
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Mańki
53°40′00″N 20°15′21″E/53,666667 20,255833

Mańki (niem. Manchengut) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Olsztynek.

W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Mańki, po jej zniesieniu w gromadzie Biesal. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś położona w lesistym i pagórkowatym krajobrazie pojeziernym, na szlaku łączącym Olsztynek z Morągiem, 8 km na północ od Olsztynka. W pobliżu wsi jest niewielkie jezioro. We wsi jest sklep, szkoła, remiza strażacka, kościół i poczta.

Historia

W czasach krzyżackich wieś pojawia się w dokumentach w roku 1344, podlegała pod komturię w Olsztynku, były to dobra krzyżackie o powierzchni 60 włók^[3]. W czasie wojny polsko-krzyżackiej, w 1410 r. uległa zniszczeniu. Wieś lokowana w 1340 roku na prawie chełmińskim, na 60 włókach, przez komtura dzierzgońskiego Aleksandra von Kornre. Nadanie otrzymali: Maneke, Nausete i Jone. Nazwa wsi wzięła się od imienia najstarszego z zasadźców. W 1344 wieś podlegała pod komturstwo w Ostródzie (wykazywano 60 łanów). W 1397 r. komtur ostródzki, Gernold Mench, odnowił przywilej lokacyjny, zakładając wieś kościelną. Na potrzeby kościoła i parafii przeznaczono 4 włóki. Kościół w 1525 r. przeszedł w ręce ewangelików.. W 1594 r. wybudowano nowy kościół. Drewniana wieża (dzwonnica) z ośmiobocznym gontowym dachem, zbudowana przez cieślę Hansa Weicherta, pochodzi z 1685 r. (Wierna kopia wieży znajduje się w skansenie w Olsztynku, przy kopii kościoła z Rychnowa). Kolejną przebudowę i odnowienie kościoła wykonano w 1770 r. (obecnie istniejący).

Szkoła państwowa w Mańkach powstała w 1880 roku. W 1939 w Mańkach mieszkało 248 ludzi. Po drugiej wojnie światowej pozostało część ludności mazurskiej, która z biegiem lat wyjeżdżała na stałe do Niemiec. Na ich miejsce osiedlono kilkanaście rodzin ukraińskich, wywiezionych z Bieszczadów w ramach akcji „Wisła”.

W roku szkolnym 1946/47 w szkole w Mańkach był tylko jeden nauczyciel, a dzieci uczyło się w tym czasie 102. Od 1954 w Mańkach znajdowała się siedziba gromady, a wieś znajdowała się w powiecie ostródzkim. W 1955 Mańki podlegały pod urząd stanu cywilnego w Biesalu. W 1960 r. zlikwidowano gromadę w Mańkach. Około 1970 roku wyremontowano i rozbudowano budynek szkolny.

W 1987 r. zmarł ostatni pastor tutejszej parafii ewangelickiej, Józef Kułak. Został pochowany na cmentarzu przykościelnym. W 1991 r. kościół przejęty przez katolików po kilkuletnim użytkowaniu przez wyznawców prawosławia, został wyremontowany w 1992 r. W 1997 roku w Mańkach mieszkały 104 osoby, w 2005 już tylko 96 osób.

Zabytki

• We wsi znajduje się kościół ewangelicki, zbudowany w roku 1685 a rozbudowany w 1770 r. wyposażenie wnętrza głównie z XVIII w. Odremontowany w 1992 roku. Obecnie kościół katolicki pw. św. Mikołaja, filia parafii z Biesala. Ołtarz kazalny amboną z 1780 r., po 1945 rozdzielone. Granitowa kropielnica z przełomu XIV i XV w. Zachowały się organy, malowidła na suficie, oraz chór z inskrypcjami upamiętniającymi parafian poległych w I wojnie światowej. Wiek W kościele znajdują się namalowane na balustradach nazwiska poległych w czasie pierwszej wojny światowej mieszkańców parafii^[4], z miejscowości: Kąpity (Kompitten), Biesal (Biessellen), Tomaszyn (Tomascheinen), Mańki (Manchengut), Mycyny (Meitzen), Zezuty (Sensutten), Gębiny (Heinrichsdorf), Makruty (Makrauten), Spoguny (Spogahnen), Guzowy Piec (Gusenofen), Witułty (Witulten), Jadaminy(Adamsgut), Samagowo (Sabangen), Śródka (Mittelgut), Zezuj (Sensujen). Z dwóch dzwonów jeden pochodzi z 1845 roku.
• Obok kościoła znajduje się stary, mazurski cmentarz z XVII wieku. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się mogiła pięciu żołnierzy armii niemieckiej, poległych w 1914 r.

Przypisy

Bibliografia

• Olsztyńska strona rowerowa, Mańki
• Bogumił Kuźniewski, Olsztynek. Miasto i gmina. Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka, Olsztynek, 2007, 223 str. ISBN 978-89151-31-5.
• Mańki, Krzysztof Miller (2011)
• Manki – Manchengut
• Ostróda. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1976, 448 str.
• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, MieczysławM. Wieliczko, BronisławB. Magdziarz (red.), JaninaJ. Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246 .
• Manchengut (poln. Manki), Kreis Osterode, Ostpreußen
• Mańki – zabytkowy kościół ewangelicki

Linki zewnętrzne

• Mańki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 99 .
• Mańki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 300 .