Makak (rodzaj ssaka)

Makak
Macaca[1]
Lacépède, 1799[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – makak czubaty (M. nigra)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Papionini

Rodzaj

makak

Typ nomenklatoryczny

Simia inuus Linnaeus, 1766 (= Simia sylvanus Linnaeus, 1758)

Gatunki

28 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Makak[28] (Macaca) – rodzaj ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w rodzinie koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące od Afryki Północnej po Japonię. Kolonia makaków berberyjskich (M. sylvanus) żyje na skałach Gibraltaru[29][30][31].

Charakterystyka

Długość ciała (bez ogona) 31,5–73,8 cm, długość ogona 0,4–71,5 cm; masa ciała 2–18,5 kg; samice są mniejsze i lżejsze od samców[31]. Makaki charakteryzują się wydłużonym pyskiem i krótkim lub całkowicie zredukowanym ogonem. Są używane do badań biomedycznych. W trakcie takich badań po raz pierwszy wykryto układ grupowy Rh (zobacz: grupy krwi).

Systematyka

Nazewnictwo

  • Simia: łac. simia „małpa”[32]. Gatunek typowy: Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
  • Pithecus: gr. πιθηκος pithēkos „małpa”[33]. Gatunek typowy: Geoffroy Saint-Hillaire i Cuvier wymienili 5 gatunków nie określając gatunki typowego.
  • Macaca (Macaco, Macacus): port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongo makaka i zaadoptowaną przez Buffona w 1766 roku[34].
  • Inuus: w mitologii rzymskiej Inuus był bogiem opiekuńczym lasów i pól, utożsamainym z Panem[35]. Gatunek typowy: Inuus ecaudatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia sylvanus Linnaeus, 1758).
  • Sylvanus: w mitologii rzymskiej Sylvanus lub Silvanus był bogiem lasu, utożsamainym z Panem[36].
  • Silenus: w mitologii greckiej Silenus (gr. Σειλήνος Seilēnos) był przywódcą satyrów[37]. Gatunek typowy: Simia silenus Linnaeus, 1758.
  • Magotus: fr. Magot, stara nazwa małpy, zaadaptowana przez Buffona w 1766 roku[38]. Gatunek typowy: „Les Magots” z Cuviera.
  • Magus: gr. μαγος magos „kapłan, mędrzec perski, mag”[38]. Gatunek typowy: Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
  • Pithes: gr. πιθηξ pithex „małpa”[39]. Gatunek typowy: Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
  • Cynopithecus: gr. κυων kuōn, κυνος kunos „pies”; πιθηκος píithēkos „małpa”[40]. Gatunek typowy: Cynocephalus niger Desmarest, 1822.
  • Maimon: fr. nazwa Maimonet nadana przez Buffona w 1766 roku dla krótkoogoniastych małp[38]. Gatunek typowy: Simia silenus Linnaeus, 1758.
  • Ouanderou: fr. nazwa ouanderou nadana przez Buffona w 1766 roku makakowi lwiemu[41]. Gatunek typowy: Simia silenus Linnaeus, 1758.
  • Rhesus: w mitologii greckiej Rhesus (gr. Ῥησος Rhēsos) był księciem Troi[42]. Gatunek typowy: Cercopithecus mulatta Zimmermann, 1780.
  • Salmacis: w mitologii greckiej Salmakis (gr. Σαλμακίς Salmakis) była najadą z jeziora w Karii (tj. słaba, zniewieściała osoba)[43].
  • Pithex: gr. πιθηξ pithex „małpa”[39]. Gatunek typowy: Hodgson wymienił 2 gatunki nie określając gatunku typowego (Macacus (Pithex) oinops Hodgson, 1840 (= Cercopithecus mulatta E.A.W. Zimmermann, 1780) i Macacus (Pithex) nipalensis Hodgson, 1840 (= Cercopithecus mulatta E.A.W. Zimmermann, 1780)).
  • Lyssodes: gr. λυσσα lussa „wściekłość, furia”, od λυσσοω lussoō „wściekać się”; ειδος eidos „portret, twarz, gatunek, kształt, postać”, od ειδω eidō „być podobnym”[44]. Gatunek typowy: Macacus arctoides I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1831.
  • Nemestrinus: w mitologii rzymskiej Nemestrinus był bogiem gajów[45]. Gatunek typowy: Simia nemestrina Linnaeus, 1758.
  • Vetulus: łac. vetulus „staruszek”, od vetus, veteris „stary, starożytny”; przyrostek zdrabniający -ulus[46].
  • Zati: nazwa Zati ze wschodnich Indii dla makaka czepkowego[47]. Gatunek typowy: Macaca radiata É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812.
  • Cynamolgus: gr. κυναμολγος kunamolgos „pies-dojarz”, od κυων kuōn, κυνος kunos „pies”; μολγος molgos „miech ze skóry, skóra”[48]. Gatunek typowy: Macacus irus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1826 (= Simia fascicularis Raffles, 1821).
  • Gymnopyga: gr. γυμνος gumnos „nagi, goły”; πυγη pugē „zad”[49]. Gatunek typowy: Macacus inornatus J.E. Gray, 1866 (= Macacus maurus Schinz, 1825)
  • Aulaxinus: gr. αυλαξ aulax, αυλακος aulakos „bruzda”; rodzaj Innus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[50]. Gatunek typowy: †Aulaxinus florentinus Cocchi, 1872.
  • Cynomacaca: rg. κυων kuōn, κυνος kunos „pies”; rodzaj Macaca Lacépède, 1799[26]. Gatunek typowy: Papio ochreatus Ogilby, 1841.
  • Szechuanopithecus: Syczuan, Chińska Republika Ludowa; πιθηκος pithēkos „małpa”[27]. Gatunek typowy: †Szechuanopithecus yangtzensis Yang & Liu, 1950 (= †Macacus anderssoni Schlosser, 1924).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki[29][28]:

Opisano również gatunki wymarłe:

  • Macaca anderssoni (Schlosser, 1924)[51] (Azja; plejstocen).
  • Macaca libyca (Stromer, 1920)[52] (Afryka; miocen).
  • Macaca majori (Azzaroli, 1946)[53] (Europa; plejstocen).
  • Macaca jiangchuanensis Pan, Peng & Zhang, 1992[54] (Azja; plejstocen).
  • Macaca palaeindica (Lydekker, 1884)[55] (Azja; miocen–plejstocen).

Uwagi

  1. ↑ a b Nazwa stłumiona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN[3].
  2. ↑ Nowa nazwa dla Innus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812; młodszy homonim Sylvanus Rafinesque, 1815 (Cebidae).
  3. ↑ Wariant pisownii Macaca Lacépède, 1799.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Macaca Lacépède, 1799.
  5. ↑ Nowa nazwa dla Macaca Lacépède, 1799.
  6. ↑ Młodszy homonim Nemestrinus Latreille, 1802 (Diptera).
  7. ↑ Nowa nazwa dla Silenus Lesson, 1840 ponieważ Reichenbach sądził że nazwa ta jest zajęta przez Silenus Latreille, 1834 (Coleoptera) (obie nazwy są młodszymi homonimami Silenus Goldfuss, 1820).

Przypisy

  1. ↑ Macaca, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 4. (fr.).
  3. ↑ Anonim. Opinions rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature. Opinions 105 to 114. Opinion 114. Under suspension Simia, Simia satyrus and Pithecus are suppressed. „Smithsonian miscellaneous collections”. 73 (6), s. 25–26, 1929. (ang.). 
  4. ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 25. (łac.).
  5. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier. Mammalogie. Histoire naturelles des Orangs-Outangs. „Magasin Encyclopédique”. Année 1. 3, s. 462, 1795. (fr.). 
  6. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 100, 1812. (fr.). 
  7. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3: Zoologie. Cz. 2: Fleischthiere. Jena: A. Schmid, 1816, s. 1223. (niem.).
  8. ↑ L. Oken. [Bez tytułu&#93. „Isis, oder, Encyclopädische Zeitung von Oken”. 1, s. 1185, 1817. (niem.). 
  9. ↑ G.A. Goldfuss: Handbuch der Zoologie. T. 2. Nürnberg: Johann Leonhard Schrag, 1820, s. 479. (niem.).
  10. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 63, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  11. ↑ F. von Ritgen: Natürliche Eintheilung der Säugthiere. Gießen: E.G. Müller, 1824, s. 33. (niem.).
  12. ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 43. (ang.).
  13. ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Manupeda, or Apes and their Allies; being the arrangement of the Quadrumana or Anthropomorphous Beasts indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 24, s. 307, 1828. (ang.). 
  14. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire: P. Gervais (red.): Résumé des leçons de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes: professées au muséum de Paris, pendant l’année 1835. Paris: Imprimerie de Decourchant, 1835, s. 16. (fr.).
  15. ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: die Affen und Fleberthiere. Erlangen: Expedition des Schreber'schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. iv, 141. (niem.).
  16. ↑ Lesson 1840 ↓, s. 93.
  17. ↑ Lesson 1840 ↓, s. 95.
  18. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. xxvii, 35. (niem.).
  19. ↑ B.H. Hodgson. Three new Species of Monkey; with Remarks on the genera Semnopithecus et Macacus. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 9 (2), s. 1212, 1840. (ang.). 
  20. ↑ J.von N.F.X. Gistel: Naturgeschichte des Thierreichs für höhere Schulen. Stuttgart: Hoffmann, 1848, s. ix. (niem.).
  21. ↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 139.
  22. ↑ Reichenbach 1862 ↓, s. 125.
  23. ↑ a b Reichenbach 1862 ↓, s. 130.
  24. ↑ J.E. Gray. Notice of an Ape (Macacus inornatus) and a Bushbock (Cephalophus breviceps) in the Gardens of the Society. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 202, 1866. (ang.). 
  25. ↑ I. Cocchi. Su di due Scimmie fossili italiane. „Bollettino del Reale Comitato geologico d’Italia”. 3, s. 68, 1872. (wł.). 
  26. ↑ a b H. Khajuria. Taxonomic Status of the Celebes Ashyblack Monkey-A Remarkable Case of Convergence. „Records of the Indian Museum”. 50, s. 303, 1953. (ang.). 
  27. ↑ a b Z.-j. Yangc& P.T. Liu. On the mammalian fauna at Koloshan near Chungking, Szechuan. „Bulletin of the Geological Society of China”. 30 (1), s. 52, 1951. DOI: 10.1111/j.1755-6724.1950.mp30001006.x. (ang.). 
  28. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47–48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  29. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220–226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  30. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Macaca. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
  31. ↑ a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 629–648. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 632.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 539.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 351.
  36. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 654.
  37. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 631.
  38. ↑ a b c Palmer 1904 ↓, s. 396.
  39. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 540.
  40. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 212.
  41. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 152.
  42. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 604.
  43. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 617.
  44. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 390.
  45. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 451.
  46. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 706.
  47. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 713.
  48. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 209.
  49. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 304.
  50. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 129.
  51. ↑ M. Schlosser. Tertiary Vertebrates from Mongolia. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 1 (1), s. 1–132, 1924. (ang.). 
  52. ↑ E. Stromer. Mitteilungen über Wirbeltierreste aus dem Mittel-pliocän des Natrontales (Ägypten). 5. Nachtrag zu 1. Affen. „Sitzungsberichte der Mathematisch-Physikalischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München”. 1920 (2), s. 345, 1920. (niem.). 
  53. ↑ A. Azzaroli. La scimmia fossile della Sardegna. „Rivista di Scienze Preistoriche”. 1, s. 68-76, 1946. (wł.). 
  54. ↑ 潘悦容, 彭燕章 & 潘汝亮 / Y.-r. Pan, Y.-z. Peng & X.-y. Zhang. 云南发现的猴类化石及其地层意义——附一新种 Macaca jiangchuanensis sp. nov. 记述. „人类学学报 / Acta Anthropologica Sinica”. 11 (4), s. 303–311, 1992. (chiń.). 
  55. ↑ R. Lydekker: Synopsis of Mammalia. W: Geological Survey of India: Indian Tertiary and post Tertiary Vertebrata. T. 3. Cz. 1. Calcutta: Geological Survey Office, 1878, s. 123, seria: Memoirs of the Geological Survey of India, Palaeontologia Indica. (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Crested Macaque Macaca nigra (7911466406).jpg
Autor: Bernard DUPONT from FRANCE, Licencja: CC BY-SA 2.0
Tangkoko NP, Sulawesi INDONESIA