Maciej Nowicki (architekt)

Dorton Arena w Raleigh zaprojektowana przez Macieja Nowickiego

Zabytkowa hala sportowa przy ulicy Podskarbińskiej w Warszawie

Maciej Nowicki, Matthew Nowicki (ur. 26 czerwca 1910 w Czycie w Kraju Zabajkalskim na Syberii, zm. 31 sierpnia 1950 na Pustyni Libijskiej koło Wadi an-Natrun w Egipcie) – polski architekt i rysownik.

Autor nowatorskiej hali wystawowej, znanej w Polsce jako Paraboleum (obecnie hala widowiskowo-sportowa J.S. Dorton Arena) w Raleigh, zbudowanej po jego śmierci w 1952 roku. Kierował Wydziałem Architektury North Carolina State University.

Zginął w katastrofie lotniczej samolotu Lockheed L-749A Constellation linii lotniczych TWA (lot rejsowy nr 903) wracając z Indii, gdzie projektował nowe miasto Czandigarh.

Życiorys

Urodził się na Syberii w obecnym mieście obwodowym Czyta, jako syn szlacheckiej rodziny. Jego ojciec był konsulem II Rzeczypospolitej w Chicago w 1920 roku. Wychował się w Krakowie i Warszawie.

Razem ze swoją przyszłą żoną (ślub w 1938 roku) Stanisławą Sandecką zdobył szerokie uznanie za rysunek podczas studiów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w latach 1928–1936. Oboje byli uważani za czołowych rysowników przedwojennej Polski. Wspólnie wygrali kilka konkursów architektonicznych, odbyli staż u Le Corbusiera. Zaprojektowali i wybudowali m.in. modernistyczny Dom Wycieczkowy w Augustowie (dzisiejszy Zajazd „Hetman”)^[1].

Pierwszą jego realizacją w Warszawie była willa zaprojektowana dla rodziców, wzniesiona w latach 1931–1933 przy ul. Daniłowskiego 45^[2]. Razem ze Zbigniewem Karpińskim zaprojektował również wielofunkcyjny budynek sportowy dla Klubu Sportowego „Orzeł“ wzniesiony w latach 1938–1939 przy ul. Podskarbińskiej 11^[3].

Walczył w 1939 roku w obronie Polski i podczas okupacji w Armii Krajowej. Potajemnie wykładał architekturę i prowadził pracownię architektoniczną (m.in. ucząc Małgorzatę Handzelewicz-Wacławek).

Po wyjeździe z Polski jesienią 1945 roku (M. Nowicki jako attaché kulturalny w polskim konsulacie w Chicago), osiedlili się w Nowym Jorku. Tam podjął współpracę jako visiting critic w Pratt Institute i uczestniczył w projektowaniu powstającego nowojorskiego centrum ONZ. Tam też zetknął się ze znanym historykiem i krytykiem Lewisem Mumfordem, który polecił Polaka na stanowisko tymczasowego szefa Szkoły Projektowania (Acting Head of the School of Design) North Carolina State College w Raleigh (obecnie North Carolina State University), a jego żona, w USA znana jako Stanislawa Nowicki, została tamże assistant visiting professor (profesor wizytującą), przed podjęciem kariery naukowej, trwającej aż do emerytury na Uniwersytecie Pensylwanii w Filadelfii.

W 1949 roku poznał i zaprzyjaźnił się z Eero Saarinenem. Razem wykonali szkice projektowe kampusu Uniwersytetu Brandeisa^[4].

Po odmowie powrotu do Polski w PRL wydano na niego „wyrok cywilny”, polegający na wykreśleniu jego nazwiska z publikowanych w tym okresie w kraju historii polskiej architektury. Przywrócili pamięć o nim Rosjanie, proponując jego biografowi – Tadeuszowi Baruckiemu wydanie niewielkiej popularnej publikacji o nim, która ukazała się w ZSRR w 1975 roku^[5].

Zginął 31 sierpnia 1950 roku w katastrofie lotniczej podczas lotu rejsowego TWA nr 903 na trasie Bombaj – Kair – Rzym – Nowy Jork. Samolot L-749A rozbił się na Pustyni Libijskiej koło Wadi an-Natrun w Egipcie, podczas awaryjnego lądowania spowodowanego pożarem i odpadnięciem silnika nr 3. Było 55 ofiar (wszyscy na pokładzie: 7 członków załogi, 48 pasażerów).

Grób

Symboliczny grób na warszawskim cmentarzu Wawrzyszewskim, 1 listopada 2008

Symboliczny grób Macieja Nowickiego znajduje się na warszawskim cmentarzu Wawrzyszewskim na Bielanach. Znajduje się on w alei prowadzącej na wprost od bramy głównej przy ulicy Wólczyńskiej, 40 m od bramy, po prawej, w kwaterze 4A. Na grobie jest nieaktualny napis, że samolot, którego Nowicki był pasażerem, rozbił się w nieznanym miejscu.

Wybrany przedwojenny dorobek graficzny wspólny z żoną, Stanisławą Sandecką

plakaty

• do eksperymentalnego filmu „Bal młodej architektury” (1934)
• „Denaturat – Czystość, oszczędność” (1934)
• „Polska Państwowa Loteria Klasowa (1934)
• „Trójkąt w kole wełna to gwarancja pełna” (1934)
• „Dziesięciolecie Polskiego Związku Przeciwgruźliczego 1924–1934” (z A. Bowbelskim) (1934)
• „Polski Związek przeciwgruźliczy chroni” (1935)
• „Wszyscy do walki z gruźlicą” (1938)
• „Zlot młodzieży polskiej z zagranicy” (1935)

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Barucki: Maciej Nowicki, Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa, 1980, ISBN 83-213-2945-4. (broszura w serii Mała encyklopedia architektury)
• Tadeusz Barucki: Maciej Nowicki, Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa, 1986, ISBN 83-213-3232-3, 80 stron. (książka w serii Architektura i architekci świata współczesnego)
• Marta A. Urbańska: Maciej Nowicki, humanista i wizjoner, Kraków 2000.

Linki zewnętrzne

• „Maciej Nowicki: A Tribute to a Neglected Genius” (ang.)
• Gazeta Częstochowska na temat wystawy o Macieju Nowickim z 2001 r.. gazetacz.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)].
• „Maciej Nowicki: A Passage to India”. krakowpost.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-14)]. – Marta A. Urbańska (ang.)
• Maciej Nowicki; humanista, wizjoner i architekt, p. 70-74
• Strona o ekspozycji Architektura plakatu – graficy architekci w kręgu Politechniki Warszawskiej, Muzeum Plakatu w Wilanowie, 2005. Zawiera ilustrację plakatu autorstwa Macieja Nowickiego i Stanisławy Sandeckiej z 1934 r. pt. „Bal Młodej Architektury. 1 luty. Koszykowa 55". culture.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-30)]. (uwaga: błąd na stronie w opisie grafiki: „Sendecka” zamiast poprawnie: „Sandecka”)
• Projekty Macieja Nowickiego w Wiedniu. culture.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-28)].
• Wpis katalogowy z małą reprodukcją plakatu „Denaturat – Czystość, oszczędność” z 1934 r., autorstwa Macieja Nowickiego i Stanisławy Sandeckiej, Library of Congress, USA. (ang.)
• Web Poster Exhibition – Polish Art Deco posters in Lviv (m.in. reprodukcja plakatu „Wszyscy do walki z gruźlicą” z 1938 r. autorstwa Macieja Nowickiego i Stanisławy Sandeckiej) (ang.)