Maciej Szarek

Maciej Szarek
Data i miejsce urodzenia4 lutego 1826
Brzegi
Data i miejsce śmierci4 stycznia 1905
Brzegi
Narodowośćpolska
Ważne dzieła

Bieg mego życia

Maciej Szarek (ur. 4 lutego 1826 w Brzegach, zm. 4 stycznia 1905 tamże) – polski działacz ludowy działający w Galicji, jeden z pierwszych polskich pisarzy i poetów ludowych[1].

Życiorys

Pochodził z biednej rodziny chłopskiej. W dzieciństwie mimo konieczności ciężkiej pracy zdołał – w większości samodzielnie – nauczyć się czytać i pisać. W wieku dziewiętnastu lat stracił ojca, ożenił się i objął gospodarstwo. Od 1847 odbywał przez trzy lata służbę w armii austriackiej. Po powrocie do Brzegów zajął się gospodarką, dorabiał przewożąc ludzi przez Wisłę, jednak wciąż nie ustawał w staraniach poszerzania swojej wiedzy[2][3].

Dzięki szczęśliwym zbiegom okoliczności zaczął zdobywać przyjaciół i patronów. Wśród nich wymienić można m.in. Franciszka Matejkę (poznanego podczas pierwszej wizyty w księgarni), Władysława Anczyca (poznanego w księgarni w Warszawie), a także Józefa Ignacego Kraszewskiego, z którym Szarek prowadził bogatą korespondencję[4][5]. Właśnie pod wpływem Kraszewskiego Szarek podjął pierwsze próby publicystyczne i literackie. Jego listy opisujące życie chłopów są były publikowane w prasie od 1869, głównie w wydawanych w Galicji gazetkach ludowych. Z czasem zaczął pisać i publikować także wiersze i opowiadania (m.in. w „Wieńcu” i „Pszczółce”)[6][7].

Niezmiernie wyczulony na oświatę ludową, był aktywnym działaczem w tej mierze na lokalnym gruncie. Udało mu się doprowadzić w 1869 do powstania czytelni w Grabiu, do której przekazywał zbierane przez siebie książki[8][9]. Dzięki staraniom Szarka o fundusze, w 1898 wzniesiono w Grabiu budynek szkoły[10]. Był patriotą, działającym na rzecz budzenia świadomości narodowej wśród miejscowych chłopów. Podczas powstania styczniowego przewoził ochotników przez Wisłę na ziemie zaboru rosyjskiego, pomógł też przedostać się do Galicji żołnierzom z oddziału pułkownika Langiewicza[11][12].

Początkowo działał na rzecz poprawy losu chłopów, odwołując się do wartości narodowych i nawołując do współpracy różnych warstw społecznych. Współpracował przez pewien czas z ks. Stanisławem Stojałowskim[13][14]. Z czasem jednak coraz częściej w swoich wystąpieniach (publikowanych w najrozmaitszych gazetach i czasopismach, nie tylko galicyjskich, głównie przeznaczonych dla chłopów) krytykował panujące stosunki społeczne akcentując złe położenie i biedotę chłopów; w ostatnim okresie życia blisko współpracował z działaczami ludowymi Bolesławem i Marią Wysłouchami i działał w Stronnictwie Ludowym. Na łamach organu partii, „Przyjaciela Ludu”, opublikował od 1889 do 1904 kilkadziesiąt tekstów[15][9][16].

Twórczość literacka Szarka to głównie wiersze (rymowane i rytmiczne, często nawiązujące do rytmu krakowiaka). Pisane gwarą, często mają charakter patriotyczny i dydaktyczny. Oprócz wierszy Szarek był też autorem powiastek i gawęd. W tych ostatnich bardzo często Szarek opisuje sceny z życia codziennego w Brzegach. Szczególny charakter ma krótka autobiografia Bieg mojego życia, w której koncentruje się na swojej edukacji i działalności, pomijając życie prywatne[17].

Nagrobek Macieja Szarka na cmentarzu w Grabiu

Pod koniec życia Szarek żył w coraz większej biedzie. W 1903 stracił podczas powodzi dom. Zmarł w 1905, pochowany został na cmentarzu parafialnym w Grabiu[18][19][20]. Jego imię od 1999 nosi szkoła podstawowa w Grabiu[21].

Dorobek

Jego twórczość (w tym autobiografię Bieg mojego życia, która pierwotnie ukazała się na łamach czasopisma „Przyjaciel Ludu” w kilku częściach w latach 1895–1896) zebrano i opublikowano w tomie Wiersze i proza w 1956. Fragmenty autobiografii oraz kilka wierszy i opowiadań znalazło się w pracy Brzegi i Grabie pod Niepołomicami, Siercza 2007. Obszerny wybór listów Szarka do znanych postaci jego czasów opublikowali Janusz Albin i Józef Ryszard Szaflik w 39. zeszycie półrocznika „Ze Skarbca Kultury” (1984).

Przypisy

Bibliografia

  • Jan Bolesław Ożóg: Wstęp. W: Maciej Szarek: Maciej Szarek. Włościanin z Brzegów. Wiersze i proza. opr. Jan Bolesław Ożóg. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1956, s. 5–48.
  • Janusz Albin, Józef Ryszard Szaflik. Listy Macieja Szarka z lat 1861–1904. Wstęp. „Ze Skarbca Kultury. Półrocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich”. Zeszyt 39, s. 64–78, 1984. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Polska Akademia Nauk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Biblioteka. ISSN 0084-5221. 
  • Bogusław Krasnowolski: Brzegi i Grabie. Małe ojczyzny. W: Brzegi i Grabie pod Niepołomicami. Historia, zwyczaje, pisarstwo, dzieje jednej rodziny. red. Wiesław Żyznowski. Siercza: Wiesław Żyznowski, 2007, s. 17–155. ISBN 83-922716-1-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Nagrobek Macieja Szarka.JPG
Autor: Grzegorz B., Licencja: CC BY-SA 3.0
Gravestone of Maciej Szarek, Grabie, powiat wielicki, Poland