Maciej z Krajny

Maciej z Krajny
Data urodzeniaok. 1480
Data śmierciok. 1546
Zawód, zajęcielekarz, filozof

Maciej z Krajny (Mathiae de Crayna/Busuny, Maciej z Nakła, Maciej z Buzun), zw. Lisem lub Doktorem (ur. na przełomie lat 70. i 80. XV w.[1], prawd. w Nakle[2] lub w okolicy, w Krajnie, zm. ok. 1546) – polski doktor nauk medycznych, filozof, bibliofil, nadworny lekarz króla Zygmunta I Starego.

Życiorys

Urodził się na przełomie lat 70.i 80. XV wieku w Nakle lub okolicy (Krajna)[1], w rodzinie mieszczańskiej, jako syn Stanisława[2]. W księdze przyjęć na Uniwersytet Krakowski zachowane są dwa wpisy, które mogą go dotyczyć. W 1496 na Uniwersytet wpisał się Maciej z Nakła, a w 1500 Maciej, syn Stanisława z Nakła. Został bakałarzem w 1501 (błędnie wpisany do Liber Promotionum jako Mathias de Trayna), a magistrem w 1505. W 1506 nauczał na Wydziale Sztuk Wyzwolonych filozofię (na podstawie Piotra Hiszpana) i przedmioty astronomiczno-astrologiczne (Astrologia Alkabicjusza, Centiloquium pseudo-Ptolemeusza). Niektóre z tych wykładów zachowały się w rękopisie jego studentów. Ponadto wykładał, prawdopodobnie prywatnie, traktat astrologiczno-lekarski Ganiveta Amicu Medicorum[3].

W 1506 udał się na Uniwersytet Padewski studiować medycynę i prawdopodobnie tam uzyskał doktorat z medycyny (1508, jako Mathias de Polonia). W czasie studiów słuchał wykładów wybitnego filozofa renesansowego i anatoma, awerroisty Alessandra Achilliniego[3].

Wrócił do kraju i został królewskim lekarzem Zygmunta I Starego. W 1513 uzyskał od monarchy nobilitację i adopcję przez Tęczyńskich do herbu Topór[4]. Cieszył się zaufaniem nie tylko króla, ale i królowej Bony. Mogło to być źródłem plotek, zgodnie z którymi Maciej z Krajny miał przygotować na polecenie Bony truciznę, którą miano otruć Barbarę Radziwiłłównę. Informacje te są z pewnością nieprawdziwe. Barbara zmarła w 1551, kiedy od kilku lat medyk już nie żył[5].

Maciej z Krajny leczył również księcia mazowieckiego Stanisława, za co otrzymał 6 włók lasu w Postoliskach[6]. W 1519 przebywał na zamku w Goniądzu, należącym do kanclerza wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła. W 1519 Maciej uzyskał od króla nadanie wsi Buzuny[7], natomiast w 1520 i 1524 otrzymał z woli monarchy (jako służby) kolejne posiadłości w okolicach Mulawicz nad Narwią, w starostwie suraskim (pod nazwami Szamolky i Sczochlowsczyca) oraz (prawdopodobnie) dzisiejsze Warpechy Stare. Jako siedzibę swych posiadłości, Maciej obrał Strablę[3][8]. Dzięki tym nadaniom, uzyskał znaczny majątek, który w 1528 obejmował 1600 poddanych, 30,5 włók i był zobowiązany do wystawienia 20 koni na pospolite ruszenie[9]. W 1524 osiadł na krótko w Krakowie, gdzie próbował podjąć wykłady na Uniwersytecie. Około 1530 ożenił się z nieznaną bliżej szlachcianką Eufemią, z którą miał córkę Barbarę, wydaną w 1554 za mąż za wojskiego bielskiego Mikołaja Arciechowskiego[10]. W 1533 Maciej uzyskał od władz Suraża wieczyste użytkowanie wsi Kowale[7].

Jest znanych kilka jego donacji na rzecz Kościoła, m.in. krucyfiks, ornat, kielich i księgi na rzecz klasztoru bernardynów w Tykocinie[11].

Zmarł około 1546 (data wnioskowana z zapisków w księgach przekazanych Uniwersytetowi Krakowskiemu)[5].

Biblioteka

Maciej z Krajny był bibliofilem, właścicielem jednej z największych w Polsce pierwszej połowy XVI w. bibliotek prywatnych. Jego zainteresowania były charakterystyczne dla uczonych renesansu, obejmując filozofię, teksty autorów starożytnych, oraz traktaty naukowe (astronomiczne, astrologiczne, medyczne). Znał łacinę i grekę. Jego zbiór obejmował 273 tomy i zawierał teksty autorów klasycznych i renesansowych, m.in. 3 egzemplarze Iliady i Odysei, komentarze i wydania krytyczne Erazma z Rotterdamu czy Alda Manucjusza, traktaty medyczne i astrologiczne (De orbibus Alessandra Achilliniego, Commentum in Theoricas planetarum Georgii Purbachii Wojciecha Brudzewskiego, De medicina Celsusa), gramatyczne (m.in. Teodora Gazy, Niccola Perottiego). W 1546 biblioteka została przekazana bibliotece Collegium Minus Uniwersytetu Krakowskiego[3][12].

Dzieła

  • (1506) Tractatulus ex intentione sapientum in scienda siderali de electionibus − rękopis jego wykładów na Uniwersytecie Krakowskim, spisany przez jednego ze studentów

Przypisy

  1. ↑ a b Wróbel 2010 ↓, s. 279.
  2. ↑ a b Wróbel 2010 ↓.
  3. ↑ a b c d Pawlikowski 2011 ↓.
  4. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 282.
  5. ↑ a b Wróbel 2010 ↓, s. 291.
  6. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 283.
  7. ↑ a b Wróbel 2010 ↓, s. 285.
  8. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 286.
  9. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 288–289.
  10. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 290–291.
  11. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 290.
  12. ↑ Wróbel 2010 ↓, s. 289.

Bibliografia

  • Tomasz Pawlikowski, Maciej z Krajny, [w:] Andrzej Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 11.
  • Wiesław Wróbel, Maciej z Krajny i Buzun herbu Topór (ok. 1470 - ok. 1546), „Studia Podlaskie”, XVIII, Białystok 2010, s. 279–296.