Macierz Słowacka

Macierz Słowacka

Matica slovenská

Pieczęć Macierzy Słowackiej
Państwo	Słowacja
Siedziba	P. Mudroňa 1, 036 01 Martin
Data założenia	1863
Status	organizacja pożytku publicznego
Prezes	Marián Gešper[1]
Położenie na mapie Słowacji Macierz Słowacka
49°04′07″N 18°55′18″E/49,068611 18,921667
Strona internetowa

Macierz Słowacka (słow. Matica slovenská) – słowacka narodowa organizacja kulturalno-oświatowa powstała w roku 1863 z siedzibą w miejscowości Turčiansky Svätý Martin.

Budynek wybudowany w latach 1924–1926. Obecna siedziba Macierzy.

Historia

Podczas Słowackiego Zgromadzenia Narodowego, które odbyło się w dniach 6 i 7 czerwca 1861 roku w Martinie, przyjęto Memorandum Narodów Republiki Słowackiej. Wśród czterech głównych postulatów w dokumencie pojawiło się żądanie utworzenia słowackiego stowarzyszenia kulturalnego^[2]. Chociaż inne postulaty Słowaków zostały odrzucone Węgrzy zgodzili się na powstanie Macierzy. Powołano komisję celem sporządzenia statutu. Zgromadzenie założycielskie miało miejsce 4 sierpnia 1863 roku^[3]. Wśród pierwszych działaczy znaleźli się głównie przedstawiciele nielicznej jeszcze słowackiej inteligencji (prawnicy, lekarze, nauczyciele), w tym także duchowni (zwłaszcza wyznań protestanckich). Pierwszym prezesem Macierzy został biskup z Bańskiej Bystrzycy Štefan Moyses, zaś pierwszym wiceprezesem Karol Kuzmány. W 1865 roku ze składek społecznych oraz dotacji państwowej zbudowano pierwszy budynek Macierzy w miejscowości Martin, który po likwidacji Macierzy w 1875 roku został zajęty na budynek sądowy^[1].

Macierz Słowacka po powstaniu zaczęła gromadzić zbiory biblioteczne i muzealne, ale najważniejsze było wydanie dzieł i podręczników potrzebnych do kształcenia w duchu narodowym. W Martinie powstało wydawnictwo, w którym w 1862 roku wydano nową gramatykę języka słowackiego. Autorem był J. Viktorin^[4]. Do 1875 roku udało się wydać 82 tytuły książek. Z inicjatywy działaczy skupionych wokół Macierzy zaczęły powstawać pierwsze w historii średnie szkoły słowackie. Jako pierwsze zaczęło działalność w 1862 roku gimnazjum w Revúcej. Z zebranych pieniędzy fundowano stypendia dla słowackich naukowców i studentów^[1].

W 1861 roku Węgrzy, nie chcąc narazić się na interwencję Wiednia w obliczu prowadzonych od lat starań o tzw. wyrównanie węgiersko-austriackie, zgodzili się na działalność Macierzy. Jednak po zawarciu w 1867 roku ugody austriacko-węgierskiej w wyniku której Węgry uzyskały pełną niezależność w polityce wewnętrznej w kolejnych latach zaczęli realizować proces madziaryzacji niewęgierskich narodów królestwa. Intensywnie dążyli do ograniczania przejawów życia narodowego Słowaków, w tym do likwidacji Macierzy. W 1874 roku Węgrzy zlikwidowali gimnazja słowackie. 12 listopada 1875 roku Macierz Słowacka została zlikwidowana^[5].

Okres 1875–1919

W wyniku madziaryzacji wielu Słowaków zostało zmuszonych do zmiany nazwiska na węgierskie, czego wynikiem jest zmniejszenie się w ciągu 5 lat o 120 tysięcy liczby ludności słowackiej. W 1879 roku do szkół podstawowych został wprowadzony język węgierski jako obowiązkowy, ale wynarodowianie miało miejsce głównie w szkołach średnich^[5].

Odrodzenie w 1919 roku

Ponownie Macierz została otwarta 1919 roku, już w nowo powstałym państwie – Czechosłowacji. Działa do dzisiaj, a jej siedziba pozostaje w Martinie. Podczas II wojny światowej została tam założona drukarnia, którą po wojnie władze komunistyczne znacjonalizowały. Po wojnie działalność Macierzy była utrudniana, a stała się możliwa od 1973 roku. W 1975 roku w Martinie została otwarta nowa siedziba Macierzy. Odrodzenie nastąpiło w 1990 roku. W 1991 roku Słowacka Rada Narodowa przyjęła ustawę gwarantującą Macierzy niezależność^[1]. W latach 2010–2017 prezesem Macierzy Słowackiej był Marián Tkáč. Od 2017 jest nim Marián Gešper^[6].

Od 1990 roku jest organizowany międzynarodowy obóz dla dzieci w Tatrzańskiej Leśnej. Co trzy lata jest organizowany Słowacki Światowy Festiwal Młodzieży. Spotyka się wtedy młodzież z całego świata, która bierze udział w imprezach sportowych, przedstawieniach teatralnych, folklorystycznych i muzycznych. Dodatkową atrakcją jest zwiedzanie zabytków kultury Słowacji^[1].

Budynki

W latach 1864–1865 z datków społecznych zbudowano budynek według projektu Jána Nepomuka Bobuli. Obecnie mieści się w nim Słowackie Narodowe Muzeum Literatury. Po likwidacji organizacji w 1875 roku został odebrany i umieszczono w nim biura urzędów państwowych. Został on zwrócony Macierzy w 1919 roku, ale ponieważ był zbyt ciasny, a część pomieszczeń było zajętych, podjęto decyzję o jego sprzedaży. W 1924 roku po sprzedaniu budynku ogłoszono konkurs na projekt nowego. Drugi budynek powstał w latach 1924–1926 według projektu Jána Palkoviča. Miał on powierzchnię 1737 m². Otwarcie miało miejsce w sierpniu 1926 roku. We wschodnim skrzydle budynku zaprojektowano tymczasowe mieszkania dla pracowników, a w zachodnim skrzydle, na parterze i w piwnicach, pomieszczenia biblioteki. Dzisiaj, gdy budynek jest siedzibą Macierzy, w pomieszczeniach tych mieści się archiwum organizacji^[7]. Budynek w 1964 roku został wpisany do rejestru zabytków. Przed budynkiem ustawiono pomnik Matica slovenská autorstwa Jána Kulicha^[8].

W latach 1963–1975 powstał kolejny budynek, który obecnie jest siedzibą Słowackiej Biblioteki Narodowej. Do 2005 roku mieściła się w nim siedziba Macierzy Słowackiej^[7].

Działacze

Do działaczy Macierzy należeli: Ján Francisci-Rimavský, biskup Stefan Moyses i Karol Kuzmany, a w późniejszym okresie Samuel Zoch, Michal Godra, Jozef Ľudovít Holuby, Karol Zechenter i inni^[4].

Prezydenci

• 1863–1869 Štefan Moyzes^[9]
• 1870–1875 Jozef Kozáček^[10]

Od 1919 roku na czele Macierzy stało 4 przewodniczących.

• 1919–1926 Matúš Dula^[11]
• 1919–1921 Pavol Országh Hviezdoslav^[11]
• 1919–1926 František Richard Osvald^[11]
• 1919 Vavro Šrobár^[11]
• 1922–1930 Jur Janoška^[12]
• 1926–1943 Marián Blaha
• 1931–1939 Ján Vanovič^[13]
• 1931–1949 Jozef Országh^[14]
• 1945–1954 Jur Hronec^[15]
• 1945–1950 Laco Novomeský^[16]
• 1968–1973 Laco Novomeský
• 1973–1990 Vladimír Mináč^[17]
• 1990 (od I do VII) Viliam Ján Gruska^[18]
• 1990–2010 Jozef Markuš^[19]
• 2010–2017 Marián Tkáč^[20]
• od 2017 Marián Gešper^[20]

Zadania

Zadaniem Macierzy jest rozwijanie i umacnianie słowackiego patriotyzmu, budzenie i wzmacnianie świadomości narodowej Słowaków i rodaków mieszkających za granicą. Dlatego ważne jest gromadzenie słowackiego dziedzictwa narodowego, prowadzenie badań nad nim i uczestniczenie w tworzeniu i rozwoju kultury. Macierz zachęca do poznawania historii narodowej, kultury i jej związków z narodową tradycją oraz pomaga je rozwijać. W tym celu wspiera edukację, promuje wydarzenia kulturalne, sprzyja rozwojowi kontaktów społecznych^[1].

Cele Macierzy Słowackiej Do głównych zadań powierzonych Macierzy Słowackiej przez państwo i określonych w ustawie o Macierzy Słowackiej należą w szczególności: wzmacnianie słowackiego patriotyzmu; pobudzanie pozytywnego stosunku do państwowości słowackiej; prowadzenie podstawowych badań w dziedzinie słowacystyki; uczestniczenie w rozwoju kultury lokalnej i regionalnej; praca z młodzieżą, w szczególności w duchu rozwoju wartości narodowych, moralnych i demokratycznych; wspieranie rozwoju tożsamości narodowej Słowaków na zmieszanych językowo obszarach Republiki Słowackiej; wzmacnianie relacji kulturowych mniejszości narodowych i grup etnicznych na terytorium Republiki Słowackiej ze słowacką kulturą narodową; współpraca z twórcami i sympatykami słowackiej kultury i nauki za granicą; wspieranie promocji Republiki Słowackiej za granicą poprzez tworzenie własnych ośrodków informacyjnych i kulturalnych; rozwijanie kontaktów z europejskimi oraz światowymi organizacjami działającymi w sferze kultury, tożsamości narodowej, życia intelektualnego i ochrony wartości humanistycznych; tworzenie w kraju oraz za granicą fundacji i funduszy wspierających życie narodowe i kulturalne Słowaków oraz nagradzanie najważniejszych twórców z określonych dziedzin działalności twórczej; współpraca z organami państwowymi i organami samorządu terytorialnego w zakresie rozwoju kultury i życia społecznego; wydawanie oryginalnych dzieł słowackich z zakresu literatury pięknej, prac naukowych, edukacyjnych oraz popularnonaukowych, publicystyki i dziennikarstwa; promowanie słowackiej historii, kultury i osobistości poprzez emisję oryginalnych dokumentów audio-wizualnych, a także poprzez produkcję kalejdoskopów oraz informatorów kulturalnych o działalności Macierzy Słowackiej i ich popularyzacja za pośrednictwem mediów elektronicznych oraz serwisów internetowych; współpraca przy tworzeniu podręczników oraz tekstów do podręczników niektórych przedmiotów nauk społecznych dla szkół podstawowych i średnich na podstawie powierzenia Ministerstwa Edukacji Republiki Słowackiej^[21].

Wizja oraz misja Macierzy Słowackiej

Macierz Słowacka uczestniczy również w rozwoju słowackiej nauki, kultury, sztuki i oświaty oraz wszelkich form życia duchowego i społecznego, które wzmacniają świadomość narodową, zwłaszcza w szeregach słowackiej inteligencji, studentów i młodzieży^[22]

Szczególnie utrzymuje i rozwija współpracę z Macierzami narodów słowiańskich i stowarzyszeniami Macierz Słowacka, działającymi poza terytorium Słowacji.

Dzień Macierzy Słowackiej

4 sierpnia w na Słowacji jest obchodzony Dzień Macierzy Słowackiej. Upamiętnia on powstanie 4 sierpnia 1863 roku Macierzy Słowackiej (Slovenská matica)^[23].

Przypisy

Bibliografia

• Michal Eliáš, Štefan Haviar: Zlatá kniha Matice slovenskej. Matica slovenská, 2008, s. 106. ISBN 978-80-7090-875-4.
• A. Giza, Słowacki ruch narodowy w latach 60 i 70. XIX wieku Czasy Nowożytne, 2000 tom 9(10) s. 105–125