Maczugowiec

Maczugowiec

(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0 Zamia furfuracea
Systematyka[1][2][3]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	sagowcowe
Rząd	sagowce
Rodzina	zamiowate
Rodzaj	maczugowiec
Nazwa systematyczna
Zamia Linnaeus Sp. Pl. ed. 2. 2: 1659. Jul-Aug 1763[4]
Typ nomenklatoryczny
Z. pumila L.[4]
Synonimy
Aulacophyllum Regel Chigua D.W.Stev. Palma-filix Adans. Palmifolium Kuntze[5]

Maczugowiec^[6] (Zamia Lehm.) – rodzaj roślin nagonasiennych z rodziny zamiowatych. Obejmuje 79 gatunków^[5]. Rośliny te występują na obu kontynentach amerykańskich w strefie międzyzwrotnikowej i w klimacie umiarkowanym ciepłym. Na półkuli północnej sięgają po północny Meksyk oraz Florydę i Georgię w USA, a na południu po Boliwię i Brazylię^[7][5].

Rośliny te rosną w bardzo zróżnicowanych siedliskach – od nadmorskich wydm po wilgotne lasy równikowe, przy czym często na glebach wapiennych^[8]. Z. pumila z powodzeniem utrzymuje się w suchych i okresowo spalających się zaroślach. Z. pseudoparasitica należy do bardzo nielicznych wśród nagonasiennych epifitów^[7]. Kwiaty zapylane są przez chrząszcze, w tym występują ścisłe relacje między gatunkami chrząszczy i maczugowców. U Z. roezlii komórki jajowe osiągają 3 mm długości, a stożkowate plemniki osiągają średnicę 0,4 mm i zaopatrzone są w 40 tys. wici^[7] – są widoczne gołym okiem^[9].

Gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne^[10]. Ze względu na pozyskiwanie z natury roślin i wprowadzanie ich do obrotu handlowego – wszystkie gatunki objęte są ochroną na mocy Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES)^[11]. Przy czym Z. restrepoi wymieniona jest w załączniku I konwencji, a pozostałe gatunki w załączniku II^[12]. Niektóre gatunki wykorzystywane są w Brazylii jako lek na ugryzienie węży. Badania farmakologiczne wykazały, że u rośliny tych występują glikozydy (metylazoxymetanol (MAM), macrozamina, cykazyna)^[13].

Morfologia

Zamia purpurea

Zamia portoricensis

Zamia loddigesii

Pokrój

Rośliny o walcowatej lub kulistawej łodydze^[14] podziemnej lub tworzącej krótki, nadziemny pęd^[8]. Pędy są nagie^[8] i zwykle nie okryte też nasadami liści, które odpadają w całości^[14]. U gatunków z podziemnym kłączem rozgałęzia się ono dychotomicznie, podczas gdy pędy nadziemne nie rozgałęziają się, ew. tworzą odrosty u nasady^[14]. U Z. roezlii pęd u podstawy zamiera i roślina sukcesywnie rośnie ukorzeniając się za pomocą wyrastających wzdłuż pędu korzeni przybyszowych (w efekcie jest potencjalnie nieśmiertelna)^[7].

Liście

Wyrastają na pędzie skrętolegle porozdzielane katafilami. Mają blaszkę pierzasto złożoną. Oś liścia czasem bywa kolczasta^[14], jest prosto wzniesiona lub odgięta^[8]. Listki pojedyncze, z bardzo licznymi, rozwidlającymi się żyłkami przewodzącymi (bez wiązki centralnej). Rozwijają się wzdłuż krawędzi po górnej (doosiowej) stronie osi liścia. Listki u nasady są członowane, często są omszone, przynajmniej za młodu, z włoskami pojedynczymi lub rozgałęzionymi, bezbarwnymi lub barwnymi^[14].

Organy zarodnionośne

Mikrospory (zwane u sagowców już ziarnami pyłku) powstają w mikrosporangiach, mają kształt łódeczkowaty i są jednobruzdowe. Mikrosporangia powstają w dużej liczbie na dolnej stronie mikrosporofili i otwierają się podłużnymi pęknięciami. Łuskowate męskie liście zarodnionośne (mikrosporofile) rosną skrętolegle w szyszkowatych mikrostrobilach (szyszkach męskich). Są one siedzące lub krótkoszypułkowe i zwieńczone są na szczycie płonnym, spłaszczonym lub kanciastym^[14], ściętym wyrostkiem^[8], czasem rozdzielającym się na dwoje, ale nigdy nie mającym formy zadartego kolca^[14].

Zalążki (dwa, czasem trzy) rozwijają się na makrosporofilach (żeńskich liściach zarodnionośnych), po ich wewnętrznej stronie (doosiowej – zwróconej do osi szyszki). Makrosporofile (na wierzchołku często rozwidlone lub podzielone palczasto) wyrastają spiralnie i skupione są w szyszkowate makrostrobile (szyszki żeńskie) rozwijające się na krótkich szypułkach^[14].

Nasiona

Kulistawe do elipsoidalnych, z łupiną nasienną mięsistą, barwy czerwonej, żółtej, pomarańczowej lub rzadziej białej^[14].

Systematyka

Zamia integrifolia

Jeden z rodzajów z rodziny zamiowatych Zamiaceae z rzędu sagowców Cycadales i klasy sagowcowych Cycadopsida^[2].

W obrębie rodziny jest siostrzanym rodzajem dla rodzaju mikrocykas Microcycas, wraz z którym tworzy plemię Zamieae, które z kolei jest siostrzane względem rodzaju ceratozamia Ceratozamia (plemię Ceratozamioideae)^[15].

Wykaz gatunków^[5]

Przypisy