Madera

Region Autonomiczny Madery
Região Autónoma da Madeira
Region Autonomiczny
ilustracja
HerbFlaga
HerbFlaga
Hymn: Hino da Região Autónoma da Madeira
Dewiza: Das ilhas as mais belas e livres (Ze wszystkich wysp najpiękniejsza i wolna)
Państwo

 Portugalia

Siedziba

Funchal

Zarządzający

Miguel Albuquerque

Powierzchnia

801 km²

Populacja (2011)
• liczba ludności


252 844

• gęstość

316 os./km²

Numer kierunkowy

+351

Strefa czasowa

UTC – zima
UTC+1 – lato

Języki urzędowe

portugalski

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Madera (port. Madeira), oficjalnie Region Autonomiczny Madery (port. Região Autónoma da Madeira)[1]portugalski region autonomiczny na wyspach Oceanu Atlantyckiego.

Warunki naturalne

Zaliczany do Makaronezji archipelag Madery ma pochodzenie wulkaniczne. Znajduje się na Oceanie Atlantyckim u północnych wybrzeży Afryki. Leży 860 km na południowy zachód od kontynentalnej Portugalii oraz ok. 450 km na północ od hiszpańskich Wysp Kanaryjskich. Obejmuje trzy grupy wysp: Madera (741 km²) z położoną przy jej wschodnim cyplu wysepką Vermela Fora, Porto Santo (42,5 km²; na północny wschód od Madery) otoczoną grupą mniejszych wysp (m.in. Baixo, Ferro, Fora, Cima) oraz grupę trzech niezamieszkanych pustynnych wysp Ilhas Desertas (na południowy wschód od Madery).

  • łączna powierzchnia wysp: 801 km²
  • liczba mieszkańców: 246 689 (2007)
  • główne miasto: Funchal

Powierzchnia wysp jest górzysta. Najwyższym szczytem jest Pico Ruivo na wyspie Madera (1862 m n.p.m.). Klimat łagodny, określany mianem „wiecznej wiosny”. Średnia temperatura dobowa w styczniu wynosi ok. 16 °C, a w lipcu ok. 23 °C. Posiada bogatą roślinność podzwrotnikową. (Lasy wawrzynowe zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO). Obszar chroniony rezerwatem zajmuje niemal 2/3 powierzchni wyspy.

Madera – Półwysep Świętego Wawrzyńca, widok od strony wschodniej
Madera – Widok z Lewady Balcones

Pochodzenie nazwy

Portugalscy odkrywcy João Gonçalves Zarco i Tristão Vaz Teixeira ochrzcili nowy ląd mianem Ilha Madeira, czyli Wyspy Drewna lub Zalesionej Wyspy[2] – prawdopodobnie przez opozycję do innych, pustynnych wysp archipelagu.

Historia Madery

Plutarch w swoich Żywotach równoległych relacjonował, że w Kadyksie spotkał żeglarzy, którzy mówili o idyllicznych wyspach Atlantyku: „Wyspy w liczbie dwóch oddalone są od siebie wąską cieśniną, leżące 10 000 furlongów [2 000 km] od Afryki. Zwą je Wyspami Błogosławionych”[3].

W starożytności archipelag znany był Fenicjanom. Wtedy był niezamieszkany. Był napotykany przez średniowiecznych żeglarzy już w XIV w.[4] Odkryli go Portugalczycy João Gonçalves Zarco, Tristão Vaz Teixeira i Bartolomeu Perestrelo, których gwałtowny sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Oni to nadali nazwę wyspie Madera, chociaż wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Wyspa została zasiedlona i zagospodarowana w XV w., z którego to czasu pochodzą najstarsze plantacje trzciny cukrowej. Prawdopodobnie w tym okresie sprowadzono tu też winorośle. Ziemię pod uprawę zyskiwano karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani Maurowie i Żydzi z Hiszpanii, Holendrzy i Włosi. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki.

W latach 1580–1640 wraz z Portugalią Madera wchodziła w skład Hiszpanii. Po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości i zacieśnieniu współpracy ze Zjednoczonym Królestwem mieszkańcy Madery zaczęli się bogacić na handlu, szczególnie z Nowym Światem.

W 1801 i w latach 1807–1814 wyspa znalazła się pod zarządem brytyjskim. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczonym prawem do wyrobu mąki, co spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. region autonomiczny z własnym rządem regionalnym i parlamentem.

W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii Elżbieta – „Sissi”, lecząca się tu z gruźlicy i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w Funchal na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził Karol I Habsburg, ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał tu na wypoczynku Józef Piłsudski[5] – jego pobyt upamiętnia tablica w wilii Quinta Bettencourt na przedmieściach Funchal. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał „Wicher”, najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji[6]. Bywał tu również Winston Churchill.

Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier Władysław III Warneńczyk po zakończonej bitwie pod Warną[7].

Geografia

Autonomiczny Region Madery składa się z wyspy Madera, wyspy Porto Santo, wysp Desertas i Selvagens.

Funchal, stolica Madery, położone jest na południowym wybrzeżu wyspy. Pozostałe główne miasta: Porto Santo (znane też jako Vila Baleira), Ribeira Brava, Machico, Câmara de Lobos, Santa Cruz i Santana.

Archipelag leży około 685 km od wybrzeży Afryki, około 970 kilometrów od Lizbony, 370 kilometrów od Gran Canarii i 770 km od wyspy Santa Maria, najbliższej z Azorów. Powstał on z erupcji wulkanów wyrzucających lawę z dna oceanicznego, które tym samym wynosiły materiał, z którego zbudowana jest obecnie wyspa, ku górze, ponad poziom Oceanu Atlantyckiego. Aktywność wulkaniczna w tym rejonie rozpoczęła się 5 mln lat temu, a ostatnie erupcje miały miejsce około 6,5 tysiąca lat temu[8].

Madera jest największą wyspą archipelagu o powierzchni 741 km², długości 57 km (z zachodu na wschód), szerokości 22 km w najszerszym miejscu i długości wybrzeża około 140 km.

Klimat

Câmara de Lobos, przedmieścia stolicy Madeiry – Funchal

Madera znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[9][10] typu śródziemnomorskiego[11], z całorocznym okresem wiosenno–letnim. Średnia roczna temperatura na wybrzeżu wynosi 22,6 °C w dzień i 16,5 °C w nocy[12].

W najchłodniejszym okresie – od grudnia do kwietnia, średnia temperatura na wybrzeżu wynosi wokół 20 °C w dzień i 14 °C w nocy. Opady śniegu, jak i mróz nigdy w wybrzeżnej części wyspy nie wystąpiły. Najniższą zanotowaną temperaturą było 7,4 °C w nocy. W maju i listopadzie średnia temperatura wynosi wokół 22 °C w dzień i 16 °C w nocy, natomiast w lipcu i październiku średnia temperatura wynosi wokół 25 °C w dzień i 19 °C w nocy. Najcieplejszymi miesiącami są sierpień i wrzesień ze średnią temperaturą wokół 26 °C w dzień i 20 °C w nocy. Temperatury ≥30 °C występują rzadko, w okresie od czerwca do września mogą pojawić się około 2 takie dni miesięcznie. Najwyższa odnotowana temperatura to 38,4 °C[12].

Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu. Występuje tutaj około 2500 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 164 h (średnio 5,3 godziny dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 h (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu[13]. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu[14].

Pogoda na Maderze potrafi być zmienna, choć zwykle umiarkowana, to jednak okresowo wyspę nawiedzają ulewne deszcze i inne silne zjawiska pogodowe, które powodują spore zniszczenia na wyspie, w tym wśród infrastruktury i pochłaniając ofiary ludzkie[15][16].

Średnia temperatura i opady dla Funchal, stolicy Madery
MiesiącStyLutMarKwiMajCzeLipSieWrzPaźLisGruRoczna
Średnie temperatury w dzień [°C]19.719.720.420.621.623.425.126.426.424.922.620.722,6
Średnie dobowe temperatury [°C]16.716.617.217.518.620.622.223.223.221.819.617.919,6
Średnie temperatury w nocy [°C]13.713.413.914.415.617.719.220.020.018.616.615.016,5
Opady [mm] 74.183.060.244.028.97.21.62.032.989.588.8115627
Średnia liczba dni z opadami121098631269101387
Średnie usłonecznienie (w godzinach)1671712052252141982452602252051681642447
Źródło:IPMA[12], climatemps.com[13] (nasłonecznienie) (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 58 m n.p.m., 1981–2010)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[14]
StyLutMarKwiMajCzeLipSieWrzPaźLisGruRok
18,818,117,818,219,020,521,823,123,723,121,519,920,5

Flora i fauna

Madera jest domem wielu endemicznych roślin i gatunków zwierząt. Wśród nich znajduje się m.in. gołąb maderski, zniczek maderski, czy otus mauli.

Gospodarka

Madera w grudniu 2006 roku

Uprawia się winorośl, trzcinę cukrową, warzywa i drzewa owocowe. Łagodny i regularny klimat pozwolił sprowadzić na Maderę szereg gatunków tropikalnych roślin uprawnych (m.in. banany), które świetnie się tu przyjęły, stopniowo wypierając nawet rodzimą roślinność. Hoduje się bydło. Mieszkańcy trudnią się też rybołówstwem, w wieku XX również wielorybnictwem[8]. Ważną gałęzią gospodarki jest przemysł winiarski (wina Madera), dochody z eksportu wina stanowią ważną część całości eksportu (43% w 1999). Z uprawianej na wyspie trzciny cukrowej produkuje się lokalną odmianę rumu. Część mieszkańców Madery zajmuje się hafciarstwem, wikliniarstwem i wyplataniem wyrobów z trzciny. Po II wojnie światowej zanotowano wśród młodych ludzi wzrost emigracji zarobkowej, głównie do Wenezueli.

Od początków XX wieku Madera stała się celem podróży turystycznych. Była m.in. uznanym zimowiskiem dla zamożnych Anglików i innych nacji z północy Europy. Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem komunikacji lotniczej, liczba turystów szybko wzrosła, chociaż przybywają tu oni na krótsze okresy.

Bezrobocie na Maderze w drugim kwartale 2017 roku wynosiło 11%[18]. W roku 2020 bezrobocie średnioroczne wynosiło 7,9%, przy czym w czwartym kwartale tego samego roku wzrosło do 10,7%[19].

Turystyka

Turystyka stanowi istotną gałąź gospodarki Madery, bowiem przynosi około 20% dochodów całej lokalnej gospodarki[20]. W sierpniu 2017 roku przychody z turystyki na Maderze oszacowano na poziomie 47 mln euro, osiągając najwyższy wskaźnik w historii pomiarów. We wrześniu tego samego roku nastąpił spadek do poziomu 41 mln euro, spadając w kolejnych okresach aż do poziomu 24,5 mln euro w styczniu 2018 roku. Najniższy wskaźnik osiągnięto w dotychczasowych pomiarach w styczniu 2011 roku, kiedy to dochody z turystyki osiągnęły poziom 12 mln euro[21].

Madera znana jako potencjalny cel wypraw turystycznych jest już od pierwszych dziesięcioleci XX wieku, kiedy to na wyspie pojawiali się prominentni politycy, tacy jak Józef Piłsudski[5] czy Winston Churchill[22].

Madera jest doceniana przede wszystkim przez miłośników aktywnej turystyki, w dużej mierze dzięki dużej liczbie szlaków turystycznych (na wyspie powiązanych z tzw. lewadami). Jest również doceniana przez miłośników sportów wodnych (np. windsurfingu), ale i na Maderze można znaleźć rozmaite zabytki, jak i również atrakcje przyrodnicze.

Transport

  • Port lotniczy Madera, międzynarodowy port lotniczy, który obsłużył w 2016 roku ok. 3 mln pasażerów[23].
  • Port lotniczy Porto Santo, mały port lotniczy, który obsłużył w 2016 roku 156 120 pasażerów.
  • Port Funchal, międzynarodowy port morski

Religia

Zobacz też

  • lewada

Przypisy

  1. Madera, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-03-18].
  2. „Rzeczpospolita”, dodatek „Moje podróże”, 23.01.2009 r., s. 4.
  3. Plutarch • Life of Sertorius, penelope.uchicago.edu [dostęp 2021-07-05].
  4. Biesiada Roman: Kwiaty na wulkanie, w: „Poznaj świat” R.XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 11–14.
  5. a b Marszałek Józef Piłsudski na Maderze.
  6. Józef Piłsudski na Maderze, Madera - kraina wiecznej wiosny, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2019-01-31] (pol.).
  7. Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, Odyseja Władysława Warneńczyka, Londyn 1991; Z. Święch, Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?, Kraków 1995. https://madera.org.pl/krol-wladyslaw-trzeci-warnenczyk/
  8. a b W Porto Moniz kotłuje się | Tomasz Merwiński [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  9. Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
  10. Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
  11. World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  12. a b c Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Monthly Averages for Funchal, Portugal (1981-2010).
  13. a b „Funchal Climate & Temperature” – climatemps.com.
  14. a b Funchal average sea temperature – seatemperature.org
  15. Daniel Bellamy, Madeira hit by floods and torrential rain on Christmas Day, euronews, 26 grudnia 2020 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  16. Tobi Hughes, Estrada Monumental Flooded, Madeira Island News Blog, 27 marca 2021 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  17. Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Fichas Climatológicas. PORTO SANTO/AEROPORTO/MADEIRA (524).
  18. Taxa de desemprego caiu para 8,8% – Jornal de Notícias, 2017
  19. 10-02-2021 - Estimated unemployment rate stood at 10.7% in the 4th quarter 2020, while the average for the year was 7.9%, estatistica.madeira.gov.pt [dostęp 2021-08-16].
  20. Madeira floods: tourists urged not to cancel holidays, www.telegraph.co.uk [dostęp 2021-08-16].
  21. Portugal Tourism Revenue: Madeira | Economic Indicators | CEIC, www.ceicdata.com [dostęp 2021-08-16].
  22. Zaślubiny z Câmara de Lobos | Tomasz Merwiński [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  23. O melhor ano de sempre dos aeroportos portugueses 2016. ana.pt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-16)]. – ana.pt

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Africa (orthographic projection).svg
Autor: Martin23230, Licencja: CC BY-SA 3.0
Orthographic map of Africa
Coat of arms of Portugal.svg
Coat of arms of Portugal
EU-Portugal with Madeira circled.svg
Autor: NuclearVacuum, Licencja: CC BY-SA 3.0
Map of Europe and Northwest Africa with EU in pale green, Portugal in dark green, Madeira & Savage Islands circled in dark green. To replace low-res jpg File:Madeira location (PT and EU).jpg
EU 2020.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY 3.0
Unia Europejska w 2013; bez terytoriów zamorskich.
Madeira colagem das fotos 12.jpg
Autor: Koshelyev, Licencja: CC BY 3.0
Ilha da Madeira, colagem das 12 fotografias tiradas em Dezembro de 2006
Madera20120923zg.JPG
Autor: ZIGI2014, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok z Lewady Balcones
Madera20120922zg.JPG
Autor: ZIGI2014, Licencja: CC BY-SA 4.0
Półwysep Świętego Wawrzyńca, widok od strony wschodniej
Flag of Madeira.svg
Autor:
Vector:
, Licencja: CC BY-SA 1.0
Flag of Autonomous Region of Madeira, Portugal
Madeira 71.jpg
Madeira (Portugal) Original scale 1:250,000. Portion of Joint Operations Graphic (Ground) sheet NI 28-13, U.S. Defense Mapping Agency 1976 (325K) Not for navigational use
Coat of arms of Madeira.svg
Autor: Fenn-O-maniC, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of Madeira, Portugal
Madeira 24 2014.jpg
Autor: Bengt Nyman, Licencja: CC BY 2.0
Camara de Lobos, Madeira Portugal January 2014
Madeira topographic map-fr.svg
Autor: Bourrichon - fr:Bourrichon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Topographic and administrative map in French of Madeira