Mag (kapłan perski)

Magami nazywa się kapłanów czy mędrców elamickich, chaldejskich, medyjskich i babilońskich zajmujących się astrologią, magią i alchemią, a także kapłanów zaratusztriańskich: strażników ognia świątynnego, nauczycieli, autorów hymnów świątynnych i arcykapłanów. W okresie hellenistycznym zaczęto tak tytułować samego Zaratusztrę (Zoroastra).

Etymologia

Mag i magia są pokrewne polskiemu „moc”, „mocarz”[1], greckiemu μάγος (magos), μαγικός (magikos, łac. magicus), angielskiemu magic zapożyczonemu ze starofrancuskiego magique[2], staroperskiemu i medyjskiemu magi lub maguš[3], sanskryckiemu maga, elamickiemu magu-pati (mag-nauczyciel).

Źródła medyjskie i perskie

Najwcześniejsze znane użycie słowa mag, maguš znajduje się w trójjęzycznej Inskrypcji z Behistun Dariusza I Wielkiego (520-518 p.n.e.)[4]. Podobny termin pojawia się też w tekstach Awesty, świętej księgi zaratusztrianizmu, jako hapax legomenon: moghu.tbiš, co oznacza „wrogi wobec moghu ”, gdzie moghu nie znaczy (jak wcześniej sądzono) „mag”, ale raczej „członek plemienia[5]. Herodot wspomina o medyjskich mędrcach zarówno w odniesieniu do ludu jaki i w stosunku do kasty kapłanów Medów i Persów, u których funkcja ta była dziedziczna. Magowie odgrywali znaczącą rolę na dworze króla Medów Astyagesa, który zatrudniał ich jako „doradców i tłumaczy snów” (przepowiedzieli mu, że straci koronę pokonany przez Cyrusa, założyciela Imperium Achemenidów).

Źródła hellenistyczne

Według Roberta Charlesa Zaehnera w późniejszych relacjach historyków greckich „słyszymy o Magach nie tylko w Persji, Baktrii, Chorezmie, Arianie, Medii i wśród Saków, ale także w krajach nieirańskich, magach z krajów takich jak Samaria, Etiopia i Egipt. Zaehner twierdzi, że ich wpływy były również szeroko rozpowszechnione w Azji Mniejszej[6].

Terminy pokrewne magowi, magii, magikowi powszechnie stosowane były we wschodniej części regionu Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej, konkurując ze swoim pierwotnym znaczeniem w okresie hellenistycznym. Rola magika połączyła się ze starszym greckim γόης (goēs): żonglera praktykującego uliczną magię, a także astronomię, astrologię, alchemię[7]. Skojarzenie to wynikało z hellenistycznej fascynacji pseudoepigrafią greckich autorów takich jak Pseudo-Zoroaster, Pseudo-Hystaspes, Pseudo-Ostanes[8], którzy byli uważani przez Greków za chaldejskich mędrców, nauczycieli, wynalazców astrologii i magii. Tematyka tych tekstów, których autentyczność rzadko była kwestionowana, obejmowała naturę świata, nekromancję, spekulacje astronomiczne i wiedzę magiczną. Samego Zoroastra utożsamiano z czczeniem gwiazd (astrothytes, „gwiezdny ofiarnik”[9]), w ramach ludowej etymologii, na przykład Agatiasz pisał: „Zoroaster był ich nauczycielem i wprowadził rytuały magów; zastąpił ich pierwotny kult wielkimi i skomplikowanymi doktrynami”[10].

Przedstawienie Trzech Mędrców na VII-wiecznej mozaice z bazyliki Sant’Apollinare Nuovo w Ravennie, Włochy.

W tradycji chrześcijańskiej

Słowo mágos i jego odmiany pojawiają się zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie. Zwykle to słowo tłumaczy się jako „magik” lub „czarownik” w znaczeniu iluzjonisty lub wróża, i tak tłumaczy się je we wszystkich jego wystąpieniach (np. Dz 13: 6) z wyjątkiem Ewangelii Mateusza, gdzie, w zależności od tłumaczenia, jest tłumaczone jako „mędrzec” (KJV, RSV) lub nieprzetłumaczone (mágoi) jako Trzej Królowie, zazwyczaj z notą wyjaśniającą (NIV). Jednak wcześni ojcowie kościoła, tacy jak św. Justyn, Orygenes, św. Augustyn i św. Hieronim, przetłumaczyli to słowo w jego zwykłym znaczeniu, czyli jako „magowie”[11]. Ewangelia Mateusza stwierdza, że mędrcy odwiedzili małego Jezusa, aby złożyć mu hołd wkrótce po jego narodzinach (2: 1–2: 12). (Źródła i tradycja zaratusztriańska nie odnotowują tego wydarzenia.) Pod koniec I wieku powstały liczne apokryficzne historie związane z magami/mędrcami wspomnianymi w Ewangelii. W średniowieczu stało się to źródłem kolejnych legend.

Oprócz bardziej znanej historii Szymona Maga, zawartej w rozdziale 8, Księga Dziejów Apostolskich (13: 6–11) opisany jest tamże inny mag, który działał jako doradca Sergiusza Pawła, rzymskiego prokonsula w Pafos na wyspie Cypr. Był Żydem o imieniu Bar-Jesus (syn Jezusa) lub alternatywnie Elymas. (Inny cypryjski mag o imieniu Atomos jest wspominany przez Józefa Flawiusza, jako pracownik na dworze Feliksa w Cezarei).

Jedno z niekanonicznych źródeł chrześcijańskich, Syryjska Ewangelia Dzieciństwa (Ewangelia Dzieciństwa Arabska), zawiera w trzecim rozdziale historię mędrców Wschodu, która jest bardzo podobna do tej z Ewangelii Mateusza. Jednak w przeciwieństwie do Mateusza, ta relacja cytuje „Zoradaszta” (Zoroastra) jako źródło proroctwa, które motywowało mędrców do poszukiwania małego Jezusa jako Zbawiciela[12] (porównaj tu eschatologiczną rolę awestańskiego Saoszjanta[13]).

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rick Derksen, Etymological Dictionary of the Baltic Inherited Lexicon, Brill, 21 listopada 2014, ISBN 978-90-04-27898-1 [dostęp 2021-08-21] (ang.).
  2. ↑ Wouter J. Hanegraaff, Esotericism and the academy: rejected knowledge in western culture, Cambridge: Cambridge University Press, 2012, ISBN 978-0-521-19621-5 [dostęp 2021-08-21].
  3. ↑ Guus Kroonen, Etymological Dictionary Of Protogermanic, Brill Academic Publishers, 2011, ISBN 978-90-04-18340-7 [dostęp 2021-08-21].
  4. ↑ Old Persian Texts, www.avesta.org [dostęp 2019-08-04].
  5. ↑ Mary Boyce, A History of Zoroastrianism, Zoroastrianism under the Achaemenians, BRILL, 1982, DOI: 10.1163/9789004293908, ISBN 978-90-04-29390-8 [dostęp 2019-08-04].
  6. ↑ Robert Charles Zaehner, The teachings of the magi: a compendium of Zoroastrian beliefs, Oxford University Press, wrzesień 1976, s.163 [dostęp 2019-08-04] (ang.).
  7. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott, An Intermediate Greek-English Lexicon, γόης, www.perseus.tufts.edu [dostęp 2021-08-21].
  8. ↑ Mary Boyce, Frantz Grenet, Thus spake not Zarathuštra: Zoroastrian pseudepigrapha of the Greco-Roman world, Brill, 1991, DOI: 10.1163/9789004293915_013, ISBN 978-90-04-29391-5 [dostęp 2019-08-04].
  9. ↑ Pasquale Borrelli (of the Accademia delle Scienze di Napoli.), Intorno a' principii dell'arte etimologica. Discorso, 1834, s.120 [dostęp 2019-08-04] (wł.).
  10. ↑ Agatiasz Scholastyk, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-08-04].
  11. ↑ Catholic University of America., New Catholic encyclopedia, ISBN 0-07-010235-X, OCLC 367202 [dostęp 2019-08-04].
  12. ↑ William Hone, The Apocryphal New Testament, being all the Gospels, Epistles, and other pieces now extant, attributed in the first four centuries to Jesus Christ, his Apostles, and their companions and not included in the New Testament by its compilers;, London, Hone, 1820 [dostęp 2021-08-21], Cytat: And it came to pass, when the Lord Jesus was born at Bethlehem, a city of Judeea, in the time of Herod the King ; the wise men came from the East to Jerusalem, according to the prophecy of Zoradascht, and brought with them offer- ings : namely, gold, frankin- cense, and myrrh, and worshipped him, and offered to him their gifts.
  13. ↑ Mary Boyce, Frantz Grenet, A history of Zoroastrianism, Leiden: Brill, 1975, ISBN 978-90-04-04319-0 [dostęp 2021-08-21].

Media użyte na tej stronie

Magi (1).jpg
Autor: Nina-no, Licencja: CC BY-SA 2.5
Basilica of Sant'Apollinare Nuovo in Ravenna, Italy: The Three Wise Men" (named Balthasar, Melchior, and Gaspar). Detail from: "Mary and Child, surrounded by angels", mosaic of a Ravennate italian-byzantine workshop, completed within 526 AD by the so-called "Master of Sant'Apollinare".