Mag (nauczyciel)

Mag (staroperski/medyjski magi maγu lub maguš, elam. magu-pati, sanskr. maga, gr. μάγος, per. مغ; łac. magus, pahlawi magu-pati, magupat mag-nauczyciel) oznacza wyznawcę zaratusztrianizmu, kapłana zaratusztriańskiego czy samego Zaratusztrę (Zoroastra).

Źródła irańskie

Sam Zaratusztra nazywa siebie w Gathach słowem zaotar[1] czyli w pełni wykwalifikowanym kapłanem. Używa on także w stosunku do siebie określenia Mantran[2], to znaczy tego kto jest zdolny układać mantrę (sanskryckie mantra) – natchnione przesłanie mocy[3]. W awestyjskim termin kapłan jest związany ze słowem āθravan (atrawan)[4]

Inskrypcja Dariusza I Wielkiego z Behistun (520-518 p.n.e.) kolumna IX (DB I 1-15), szkic Pani Spiegel z 1881 r.

Najwcześniejsze znane użycie słowa mag, magusz[5] znajduje się w trójjęzycznej inskrypcji Dariusza Wielkiego, znanej jako Inskrypcja z Behistun[6]. Drugi przykład pojawia się w tekstach Awesty, świętej księgi zaratusztrianizmu. Znajduje się w części Młodszej Awesty, termin pojawia się Hapax legomenon: moghu.tbiš, co oznacza „wrogi wobec moghu ”, gdzie moghu nie (jak wcześniej sądzono) znaczy „mag”, ale raczej „członek plemienia[7]” lub odnosił się do konkretnej klasy społecznej w języku protoirańskim, co następnie przejął język awestyjski[8]. „Być może, że awestyjskie moghu (który nie jest tym samym co awestyjskie maga ) i medyjskie magu pochodzą od tego samego słowa, i były wspólnym irańskim terminem na „członka plemienia” rozwinął się u Medów do specjalnego znaczenia jako „członek z (kapłańskiego) rodu”, stąd kapłan”[7][8]. A.D. Jong zwraca uwagę, że na elamickich tabliczkach klinowych z okresu achemenidzkiego, elamickie słowo ma-ku-iš (mag) oznaczające kapłana występuje w różnych nierozłącznych kombinacjach oznaczających ich funkcję: d-ha-tur-mak-ša kapłan ognia, d-ha-tur-ma-bat-tiš arcykapłan, pi-ra-ma-iz-da układacz hymnów. Podobne rozróżnienie ma miejsce w hierarchii kapłańskiej w okresie średnioperskim. Wyróżniano więc różnego rodzaju funkcje połączone ze słowem mag. Zatem późniejsze połączenie staroperskiego magu z awestyjskim paiti (mag-nauczyciel) jest nieprzypadkowe[9].

Źródła hellenistyczne

W tym znaczeniu słowo to upowszechnione zostało w całej wschodniej części regionu Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej aż do późnej starożytności. To pojęcie zmieszało się ze starszym greckim słowem goēs (γόης), określającym praktykującego magię, w tym astronomię, astrologię, alchemię i inne formy ezoterycznej wiedzy, umiejętności[10]. Skojarzenie to było wynikiem hellenistycznej fascynacji dziełami pseudoepigraficznymi pisarzy greckich takich jak Pseudo – Zoroaster, Pseudo – Hystaspes, Pseudo – Ostanes, którzy byli postrzegani przez Greków jako chaldejscy założyciele stowarzyszenia mędrców, nauczycieli i wynalazców astrologii, jak i magii. Agatiasz pisał o nim jako o nauczycielu: „Zoroaster był ich nauczycielem i wprowadził rytuały magów; zastąpił ich pierwotny kult wielkimi i skomplikowanymi doktrynami ”(tłum. de Jong). Ta grecka interpretacja wpłynęła także na współczesne znaczenie słów „magia” i „magik”.

Inskrypcja Maga Kartira (Magu-pati) z Naksze Radżab w Iranie, III w. n.e. okres sasanidzki, Fotografia: Philippe Chavin (Simorg) Wikimedia Commons

Źródła średnioperskie (pahlawijskie)

W średnioperskim słowo magu-paiti pochodzące ze zbitki dwóch słów awestyjskich przekształciło się w słowo mobed / mobad oznaczające kapłana zaratusztriańskiego[11]. Dhalla twierdzi, że było to nieprzypadkowe i zamierzone przez kapłanów sasanidzkich odejście od klasowej nazwy kapłana atravan, w celu wskrzeszenia tradycji medyjskiego znaczenia słowa mag w połączeniu ze słowem nauczyciel[12].

Przypisy

  1. ↑ Avestan Dictionary, www.avesta.org [dostęp 2019-08-02].
  2. ↑ Józefowicz-Czabak i inni, Zaratusztrianie : wiara i życie, Łódź: Wydaw. Łódzkie, 1988, ISBN 83-218-0683-X, OCLC 749245004 [dostęp 2019-08-02].
  3. ↑ Manthran | encyclopedia.com, www.encyclopedia.com [dostęp 2019-08-02].
  4. ↑ Āθravan- – Encyclopaedia Iranica, www.iranicaonline.org [dostęp 2019-08-02].
  5. ↑ DB, Column 4, [w:] Dariusz II, Old Persian Texts, www.avesta.org [dostęp 2019-08-01], Cytat: I Gaumâta : 8 nâma : maguš : âha : hauv : adurudzija : avathâ : athaha : adam : 9 Bardija : amij : hja : Kûrauš : puça : hauv : Pârsam : ha Jeden nazywał się Gaumata, Mag; skłamał i powiedział: „Jestem Smerdis, syn Cyrusa;”.data?
  6. ↑ Old Persian Texts, www.avesta.org [dostęp 2019-08-01].
  7. ↑ a b Mary Boyce, A History of Zoroastrianism, Zoroastrianism under the Achaemenians, Brill, 1982, DOI: 10.1163/9789004293908, ISBN 978-90-04-29390-8 [dostęp 2019-08-01].
  8. ↑ a b Ilya Gershevitch, Zoroaster's Own Contribution, „Journal of Near Eastern Studies”, 23 (1), 1964, s. 12–38, DOI: 10.1086/371754, ISSN 0022-2968 [dostęp 2019-08-01].
  9. ↑ Albert De Jong, Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature, Brill, 1997, s.394, ISBN 978-90-04-10844-8 [dostęp 2019-08-02] (ang.).
  10. ↑ Zoroaster v. as perceived by the Greeks – Encyclopaedia Iranica, www.iranicaonline.org [dostęp 2019-08-02].
  11. ↑ Albert De Jong, Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature, Brill, 1997, s. 395, ISBN 978-90-04-10844-8 [dostęp 2019-08-02] (ang.).
  12. ↑ rozdział XXXIV, Zoroastrianism as taught by the Pahlavi works, [w:] M.N. Dhalla: History of Zoroastrianism (1938), part 5, www.avesta.org [dostęp 2019-08-02].

Media użyte na tej stronie

Naqsh-e Rajab - Kartir inscription.jpg
Autor: Philippe Chavin (Simorg), Licencja: CC-BY-SA-3.0

Sassanid relief at Naqsh-e Rajab, Fars, Iran ; 3rd century CE.

Relief showing the grand priest Kartir and his inscription in pehlevi middle persian, stating his faith and devotion to the sassanian kings.
Behistun DB1 1-15.jpg
Behistun Inscription, Column 1 (DB I 1-15)