Magdeburg

Magdeburg

Herb Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Saksonia-Anhalt
Zarządzający	Lutz Trümper↗
Powierzchnia	201 km²
Wysokość	55 m n.p.m.
Populacja (31.12.2015) • liczba ludności • gęstość	235 723 1173 os./km²
Nr kierunkowy	0391, 03928
Kod pocztowy	39104–39130
Tablice rejestracyjne	MD
Położenie na mapie Saksonii-Anhaltu Magdeburg
Położenie na mapie Niemiec Magdeburg
52°08′N 11°37′E/52,133333 11,616667
Strona internetowa
Portal Niemcy

Magdeburg – miasto na prawach powiatu w Niemczech, leżąca nad Łabą stolica kraju związkowego Saksonia-Anhalt. Licząc 235 723 mieszkańców (stan na dzień 31.12.2015) jest 32. pod względem liczby ludności miastem Niemiec. Siedziba zarówno biskupstwa ewangelickiego, jak i katolickiego. Działają tu dwie uczelnie: Uniwersytet Ottona von Guerickego (Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg) i Wyższa Szkoła Magdeburg-Stendal (Hochschule Magdeburg-Stendal). W roku 2005 Magdeburg obchodził 1200-lecie swego istnienia.

Położenie

Magdeburg jest położony nad Łabą, w północno-środkowych Niemczech, we wschodniej części równiny lessowej Magdeburger Börde. Do Berlina jest około 130 kilometrów, do Brunszwiku około 75 kilometrów, a do Halle (Saale) około 80 kilometrów.

Demografia

• Wykres liczby ludności Magdeburga od (1550 r.) do dnia dzisiejszego.

Klimat

Miasto znajduje się w umiarkowanej strefie klimatycznej. Przeciętna temperatura roku wynosi 8,7 °C, średnia roczna ilość opadów wynosi 494 mm. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec (17,5 °C) i sierpień (17,3 °C), a najzimniejszy jest styczeń (–0,4 °C) i luty (0,5 °C).

Podział administracyjny

Podział administracyjny miasta (w kolorze żółtym Stare Miasto)

Miasto podzielone jest na 40 dzielnic („Stadtteil”).

Toponimia

Pierwsza wzmianka o Magdeburgu pochodzi z 805 roku, kiedy to w wydanym wówczas przez Karola Wielkiego kapitularzu z Diedenhofen zapisano nazwę miejscowości w formie Magadoburg^[1]. Nazwa była później notowana m.in. w formach Magadaburg (806), Magedoburg (IX wiek), Magedeburg (937), Magdeburg (937), Magadaburg (XI wiek), Maegetheburg (1033), Magdiburg (1063)^[1], Magdeburch (1121), Maydenborgh (1290)^[2].

Nazwę miasta tradycyjnie wywodzi się od starosaksońskiego magath ‘panna, dziewczyna, dziewica, służąca’ i -burg ‘gród, zamek’^[2]. Etymologię taką podaje już ok. 1000 roku Ioannes Canaparius^[1]. Według nowszych koncepcji pierwszy człon nazwy to germański i starosaksoński przymiotnik *mag-aþ ‘wielki, potężny’. Nazwa miejscowa Magdeburg może zatem oznaczać ‘gród panieński, dziewiczy’ lub ‘wielki, potężny gród/zamek’^[2].

W języku dolnoniemieckim nazwa przybiera postać Meideborg ze ściągnięciem starosaksońskiego -aga- do -ei- oraz członem -borg, dolnoniemieckim odpowiednikiem standardowego niemieckiego -burg, powstałym przez obniżenie artykulacji -u- > -o- w pozycji przed spółgłoską -r-^[2].

W języku polskim od dawna stosowana jest forma Magdeburg, notowana w piśmiennictwie także w postaciach Majdeburg, Majdburg, Majdemburg itp. (XVI wiek). Późniejszym wariantem jest Dziewin, powstały zapewne pod wpływem czeskiej nazwy Děvín^[3], pojawiającej się po raz pierwszy w słowniku niemiecko-łacińsko-czeskim Kašpara Zachariáša Vusína z 1700 roku^[4], która nawiązuje do tradycyjnej etymologii nazwy niemieckiej, czyli ‘gród panieński, dziewiczy’^[3].

Historia

Magdeburg w 1640

Kalendarium

• znane od IX wieku (ośrodek handlu z krajami słowiańskimi)
• w X wieku miasto i centrum kultury (ośrodek tzw. odrodzenia ottońskiego)
• 973 w katedrze pochowany zostaje cesarz Otton I Wielki
• od 968 arcybiskupstwo magdeburskie (sekularyzowane 1648)
• jedno z największych i najbogatszych niemieckich miast średniowiecza, członek Hanzy
• w 1631 złupiony przez wojska pod dowództwem Johana von Tilly; wszyscy mieszkańcy miasta (ok. 20 tys.) zostali zabici
• od 1680 pod panowaniem elektorów brandenburskich
• od początku XVIII wieku budowa twierdzy, do swojej likwidacji w 1912 jednej z najpotężniejszych w Prusach i Niemczech
• w latach 1806–1813 pod panowaniem Francji
• od 1816 stolica pruskiej prowincji Saksonia
• w XX wieku, rozwój przemysłu
• II wojna światowa, a szczególnie anglo-amerykańskie bombardowanie miasta 16 stycznia 1945 r., zniszczyło 80% zabudowy miasta.
• 1949 Magdeburg został wcielony do NRD
• 1953 w mieście miało miejsce powstanie robotnicze
• 1954-1956 budowa nowego centrum miasta w duchu socrealizmu zburzono wiele zabytków, w tym niemal nietknięty podczas wojny kościół Św. Ulryka (Sankt-Ulrich-und-Levin)
• 1990 – po zjednoczeniu Niemiec Magdeburg zostaje stolicą landu Saksonia-Anhalt

Średniowiecze

Jeździec Magdeburski (Magdeburger Reiter)

W 919 król Henryk I Ptasznik ufortyfikował osadę w obronie przed Węgrami i Słowianami. W 929 miasto przeszło w ręce córki Edwarda Starszego Edyty, dzięki jej ślubowi z Ottonem I. Pierwsza żona Ottona I wybrała Magdeburg jako miejsce swojej rezydencji, po śmierci została pochowana w późniejszej katedrze. W 937 Magdeburg był miejscem narad królewskich. Otton I ufundował benedyktynom opactwo pw. Świętego Maurycego (St.-Mauritius-Kloster lub Moritzkloster) z kościołem (wkrótce stał się katedrą) nadał im włości w okolicy Magdeburga oraz prawa korzystania z różnych dochodów pochodzących m.in. z dziesięcin i pańszczyzny. Otton I został pochowany w magdeburskiej katedrze.

Niektórzy historycy (m.in. Tomasz Jurek) wskazują Magdeburg jako możliwe miejsce chrztu Polski w roku 965 podczas zjazdu zorganizowanego na przełomie czerwca i lipca przez cesarza Ottona I^[5].

Arcybiskupstwo Magdeburg zostało założone w 968 na synodzie w Rawennie; pierwszym arcybiskupem został Adalbert. W skład arcybiskupstwa weszły biskupstwa Havelberga, Brandenburga, Merseburga, Miśni, oraz Naumburg-Zeitz. Arcybiskupstwo odgrywało kluczową rolę w niemieckiej kolonizacji ziem słowiańskich na wschód od Łaby.

W 1035 Magdeburg otrzymał patent nadający miastom prawo do handlu i zjazdów, co było podwaliną niemieckiego prawa miejskiego znanego jako prawa magdeburskie. Prawo magdeburskie było powszechne w następnych stuleciach na terenie środkowej i wschodniej Europy. Magdeburskie prawo miejskie (łac. Ius Municipale Magdeburgense) stało się wzorem upowszechnionym od XIII wieku w znacznej części środkowej i wschodniej Europy. Miasto dzięki przybyszom z różnych stron kontynentu urosło do potęgi gospodarczej. W 1118 większa część miasta padła ofiarą pożaru.

W XIII w. Magdeburg stał się członkiem Ligi Hanzeatyckiej. Wraz z innymi ośrodkami, jak: Bruksela, Antwerpia, Kolonia, Norymberga, Lubeka, Padwa, Mantua, Cremona, Werona, Piacenza, Mediolan, Genua, Florencja, Metz i Strasburg, należał do Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Magdeburg liczył wówczas ponad 20 tys. mieszkańców. Miasto prowadziło handel zewnętrzny m.in. z miastami portowymi Flandrii, a także handel wewnętrzny (np. z Brunszwikiem). Wzrosła pozycja mieszczaństwa, które stale walczyło z arcybiskupem o niezależność od niego, którą osiągnęło pod koniec XV wieku.

Czasy nowożytne

Oblężenie Magdeburga (1631)

W 1524 Marcin Luter został powołany do Magdeburga, gdzie głosił swoje nauki. Idee reformacji znalazły licznych zwolenników w mieście, w którym zresztą Luter żył, będąc szkolnym uczniem. Interwencje cesarza Karola V, który usiłował pozbawić miasto jego praw, nie przyniosły skutku, co więcej, miasto przyłączyło się do sojuszu w Torgau i związku szmalkaldzkiego. W konsekwencji czego podczas I wojny szmalkaldzkiej miasto zostało oblężone (1550-1551) przez Maurycego, elektora Saksonii, byłego protestanta, który dał się przekonać cesarzowi. Dzięki odparciu najeźdźców miasto zachowało swoją niezależność. Na miejsce arcybiskupa powoływano administrację, w skład której wchodzili członkowie z dynastii protestanckich. W następnych latach Magdeburg zyskał renomę twierdzy protestantyzmu, stał się pierwszym i głównym miejscem publikacji pism Lutra. W Magdeburgu Matthias Flacius i jego zwolennicy napisali szereg broszur i pamfletów o wymowie antykatolickiej oraz tzw. Centurie Magdeburskie, w których Kościół rzymskokatolicki został nazwany królestwem antychrysta.

W okresie wojny trzydziestoletniej Magdeburg był zdominowany przez protestantów. Miasto stawiło opór w 1629 podczas oblężenia przez wojska czeskiego wodza Albrechta Wallensteina. W nocy z 20/21 maja 1631 wojska cesarskie pod dowództwem Tilly’ego przeprowadziły szturm na fortyfikacje miasta, a po jego zdobyciu żołnierze dokonali rzezi, w wyniku której zginęło ok. 20 000 mieszkańców, zaś majątki zostały złupione, a miasto spalone. W mieście ocalały tylko katedra, klasztor i Nowy Rynek^[6]. Wydarzenia te znane są jako Magdeburgs Opfergang i uznawane za jeden z najbardziej znanych epizodów całej wojny^[6]. Zgodnie z pokojem westfalskim (podpisanym w 1648), Magdeburg został przydzielony Brandenburgii-Prusom. Po śmierci ówczesnego administratora, Augusta von Sachsen-Weissenfels (1680) zostało siedzibą półautonomicznego księstwa Magdeburga.

XIX i XX wiek

Jedna z bram dawnej cytadeli, widoczne panoplia

Podczas rządów pruskich miasto zostało zamienione w cytadelę. W dobie wojen napoleońskich, twierdzę oblegały wojska francuskie w 1806. W 1807 na mocy pokoju w Tylży miasto weszło w skład Królestwa Westfalii podporządkowanego Napoleonowi. Burmistrzem miasta został powołany przez Jérôme’a Bonaparte książę Heinrich Leopold August von Blumenthal. W 1815, po kongresie wiedeńskim, Magdeburg został główną siedzibą prowincji Saksonia podporządkowanej Królestwu Prus.

Magdeburg w 1900 roku

W 1900 Magdeburg był jedenastym najludniejszym miastem Niemiec. W 1912 rozebrano starą twierdzę. Od 23 sierpnia 1917 do 8 listopada 1918 w budynkach znajdujących się na terenie byłej twierdzy internowany był Józef Piłsudski^[7][8].

Socrealistyczna zabudowa centrum miasta

W dobie III Rzeszy miasto stało się stolicą Prowincji Magdeburg utworzonej w 1941. Liczył ponad 340 000 mieszkańców. Działania wojenne nie oszczędziły Magdeburga, który stał się celem alianckich nalotów dywanowych w 1943 oraz 16 stycznia 1945. 80% zabudowy uległo zniszczeniu, głównie na terenie historycznego centrum. Po zdobyciu miasta przez wojska amerykańskie i radzieckie zarząd miasta został przyznany Sowietom. W 1949 Magdeburg znalazł się w granicach Niemieckiej Republiki Demokratycznej, będąc piątym pod względem liczby ludności miastem tego państwa.

Podczas odbudowy miasta większość historycznego centrum otrzymało zabudowę w duchu socrealizmu. Wyburzono przy tym wiele zabytków, których zniszczenia nie były wielkie, np. kościół św. Ulryka (Sankt-Ulrich-und-Levin-Kirche), liczne kamienice, natomiast pieczołowicie odbudowano katedrę, wraz z najbliższym otoczeniem, niektóre kościoły oraz częściowo rynek. W 1990 po Zjednoczeniu Niemiec Magdeburg stał się stolicą kraju związkowego Saksonia-Anhalt. W 1994 miała miejsce reaktywacja katolickiego biskupstwa podporządkowanego arcybiskupstwu Paderborn. Siedzibą został kościół Św. Sebastiana (Sankt-Sebastian). Dokonano licznych inwestycji, które nadały miastu nowoczesny charakter. W czerwcu 2013 miasto zostało dotknięte powodzią.

Gospodarka

Już w połowie XIX wieku Magdeburg był ważnym miastem przemysłowym. Przemysł maszynowy i przemysł metalowy były najważniejszymi branżami.

W czasach NRD najważniejszymi branżami były nadal przemysł maszynowy i przemysł metalowy oraz przemysł chemiczny i przemysł spożywczy.

Po zjednoczeniu Niemiec wiele dużych zakładów zostało zamkniętych. Zostały tylko mniejsze firmy.

Zabytki

Katedra w Magdeburgu

(c) Chris 73 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Dziedziniec dawnego klasztoru Norbertanów

• Katedra św. Katarzyny i św. Maurycego – najważniejszy zabytek Magdeburga, gotycka. Świątynia budowana była przez ponad 300 lat od 1209 do 1509 r. Wraz z katedrą w Naumburg (Saale) i Bambergu należy do najważniejszych przykładów wczesnogotyckiej architektury w Niemczech. Wewnątrz m.in. tzw. rzeźby patronów katedry, gotycka pietà, liczne posągi Marii, Portal Rajski z figurami Panien Madrych i Panien Głupich. Miejsce spoczynku cesarza Ottona I
• zespół klasztorny Norbertanów, z romańskim kościołem (Unser Lieben Frauen). Wzniesiony w dwóch fazach od 1120 r. do 1240 r. jako trójnawowa bazylika z potężnym masywem wieżowym Późnoromański klasztor umieszczony został wbrew regule zakonnej, na północy od kościoła jest jedną z siedzib Kulturhistorisches Museum Magdeburg gdzie znajduje się liczny zbiór rzeźby średniowiecznej z regionu oraz oryginał Jeźdźca Magdeburskiego (Magdeburger Reiter) – najstarszy tego typu pomnik w Niemczech, datowany na połowę XIII wieku
• zespół dwóch kościołów w północnej części Starego Miasta:
  • Augustianów (tzw. Waloński) (Sankt-Augustini, Wallonerkirche) konsekrowany w 1366 r. kościół halowy o typowej dla dojrzałego gotyku surowej architekturze mendykanckiej
  • św. Piotra (Sankt-Petri) kościół katolicki, gotycki, halowy (przebudowa w 1400 r.), z zachowaną wcześniejszą romańską wieżą. Od strony południowej do kościoła przylega malownicza kamienno-ceglana kruchta zwieńczona schodkowym szczytem. Obok, niewielka datowana na 1315 r. kaplica Św. Marii Magdaleny (Mariae Magdalenae).
• kościół św. Jana (Sankt-Johannis) – gotycki z XIV wieku z elementami XV-wiecznymi (piękna gotycka kruchta z trzema portalami). Potężnie zniszczony podczas ostatniej wojny, następnie stał się wielkim placem badawczym dzięki czemu odkryto relikty kościoła z czasów ottońskich.
• kościół św. Sebastiana (Sankt-Sebastian) zachował liczne fragmenty romańskie, jest trzecim na tym miejscu kościołem, w XIV w. otrzymał chór, przebudowany w XV wieku na halę zachował do dziś dwa XV-wieczne tryptyki, krucyfiks, oraz kilka wcześniejszych witraży. Jest katedrą biskupstwa katolickiego.
• Stary Ratusz istnieje od przełomu XII i XIII w. (obok obecnego ratusza zachowało się fragmentarycznie jedno z pomieszczeń), obecną formę przyjął w 1689 r. w stylu baroku niderlandzkiego, zwieńczonym wieżą z carillonem. Przed ratuszem stoi w barokowej galeryjce z baldachimem kopia Jeźdźca Magdeburskiego (Magdeburger Reiter)
• Nowy Ratusz zbudowany w 1907 roku
• Zielona Cytadela (Grüne Zitadelle) budynek zaprojektowany przez Friedensreicha Hundertwassera. Pomimo krytyki został wybudowany w latach 2004/2005.

• 

  Bild: © Ajepbah / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 de

  Kaplica Św. Marii Magdaleny oraz kościoły Św. Piotra (Sankt-Petri) i Wallonów (Wallonerkirche Sankt-Augustini)

• 

  Rynek i Stary Ratusz, w głębi kościół św. Jana (St.-Johannis)

• 

  Nowy Ratusz

• 

  Zielona Cytadela, dzieło Friedensreicha Hundertwassera

Kultura

Teatry i muzea

W Magdeburgu jest kilka teatrów, m.in. miejski Opernhaus oraz Schauspielhaus, Teatr Lalki „Puppentheater” i kilka kabaretów oraz sceny mlodzieżowe. Ponadto jest kilka muzeów, w tym Kulturhistorisches Muzeum Magdeburg, Muzeum Techniki (Technikmuseum Magdeburg) i Muzeum Sztuki w kościele Unser Lieben Frauen (Kunstmuseum Magdeburg).

Parki

W mieście jest park miejski Stadtpark oraz Elbauenpark, w którym w 1999 roku odbyła się federalna wystawa ogrodnicza (Bundesgartenschau). Ponadto jest kilka mniejszych, jak np. Nordpark.

Transport

Dworzec kolejowy Magdeburg Hauptbahnhof

Magdeburg jest węzłem transportu drogowego i kolejowego Saksonii-Anhalt.

Drogi

• A2 (trasa Berlin–Zagłębie Ruhry)
• A14 (trasa Lipsk–Magdeburg, rozbudowa do Schwerina jest w planie)

Kolej

Najważniejszym dworcem kolejowym jest dworzec główny Magdeburg Hauptbahnhof. Tam zatrzymują się pociągi IC oraz ICE – ostatni jednak tylko dwa razy na dobę. Pociągi IC na trasie Lipsk – Norddeich i Lipsk – Kolonia jadą przez Magdeburg, natomiast ICE można tylko dojechać do Berlina i Hanoweru. Tzw. „pociągi regionalne” („Regionalbahn/Regional-Express”) m.in. ze Stendal, Uelzen, Halle (Saale) i Brunszwiku zatrzymują się także na mniejszych stacjach Magdeburg-Neustadt, Magdeburg-Buckau, Magdeburg-Eichenweiler i Magdeburg-Südost.

Tramwaje

Tramwaj elektryczny pojawił się w Magdeburgu w 1899. Obecna sieć posiada normalny rozstaw szyn (szerokość 1435mm). Długość sieci w 2009 wynosiła 55 km, a funkcjonowało 9 linii. Ruch obsługiwały Magdeburger Verkehrsbetribe GmbH (MVB) w ramach taryfy MUM (Magdeburger+Umland-Tarif). Na tabor składały się 63 sztuki Tatr T4D, 10 sztuk Tatr T6A2 i 72 sztuki Alstom NGT 8D^[9].

Sport

• 1. FC Magdeburg – klub piłkarski
• Fortuna Magdeburg – klub piłkarski
• SC Magdeburg – klub piłki ręcznej mężczyzn

Osoby

Urodzeni w Magdeburgu

Pomnik Otto von Guerickego

• Jens Ackermann – polityk FDP
• Richard Aßmann – meteorolog
• Karin Balzer – lekkoatletka
• Henryk Dederko – polski reżyser filmowy i dokumentalista
• Otto von Guericke – burmistrz, wynalazca
• Margitta Gummel – lekkoatletka
• Nadine Kleinert – lekkoatletka
• Christian Lenze – piłkarz
• Erich Ollenhauer – polityk SPD
• Henryk Rossa – polski adwokat i senator
• Gustav Schäfer – perkusista zespołu Tokio Hotel
• Friedrich Wilhelm von Steuben – amerykański generał
• Georg Philipp Telemann – kompozytor
• Klaus Thunemann – fagocista
• Henning von Tresckow – generał Wehrmachtu, uczestnik spisku
• Lothar von Trotha – pruski generał
• Hugo Vogel – malarz
• Christiane Nüsslein-Volhard – biolog, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny
• Erich Weinert – pisarz

Związani z miastem

• Martin Agricola – kompozytor
• Martin Hoffmann – piłkarz
• Bill Kaulitz – wokalista zespołu Tokio Hotel
• Tom Kaulitz – gitarzysta zespołu Tokio Hotel
• Wilhelm Raabe – pisarz
• Bruno Taut – architekt
• Georg Listing – basista zespołu Tokio Hotel

Współpraca

• Brunszwik, Dolna Saksonia od 1987
• Harbin, Chiny od 2008
• Nashville, Stany Zjednoczone od 2003
• Radom, Polska od 2008
• Sarajewo, Bośnia i Hercegowina od 1977
• Zaporoże, Ukraina od 2008

Zobacz też

• Prawo magdeburskie

Przypisy

Bibliografia

• Statistische Landesamt Sachsen-Anhalt, Halle (Saale), 2009