Magdeburg

Magdeburg
ilustracja
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Saksonia-Anhalt

Zarządzający

Lutz Trümper

Powierzchnia

201 km²

Wysokość

55 m n.p.m.

Populacja (31.12.2015)
• liczba ludności
• gęstość


235 723
1173 os./km²

Nr kierunkowy

0391, 03928

Kod pocztowy

39104–39130

Tablice rejestracyjne

MD

Położenie na mapie Saksonii-Anhaltu
Mapa konturowa Saksonii-Anhaltu, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Magdeburg”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Magdeburg”
Ziemia52°08′N 11°37′E/52,133333 11,616667
Strona internetowa
Portal Niemcy

Magdeburgmiasto na prawach powiatu w Niemczech, leżąca nad Łabą stolica kraju związkowego Saksonia-Anhalt. Licząc 235 723 mieszkańców (stan na dzień 31.12.2015) jest 32. pod względem liczby ludności miastem Niemiec. Siedziba zarówno biskupstwa ewangelickiego, jak i katolickiego. Działają tu dwie uczelnie: Uniwersytet Ottona von Guerickego (Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg) i Wyższa Szkoła Magdeburg-Stendal (Hochschule Magdeburg-Stendal). W roku 2005 Magdeburg obchodził 1200-lecie swego istnienia.

Położenie

Magdeburg jest położony nad Łabą, w północno-środkowych Niemczech, we wschodniej części równiny lessowej Magdeburger Börde. Do Berlina jest około 130 kilometrów, do Brunszwiku około 75 kilometrów, a do Halle (Saale) około 80 kilometrów.

Demografia

  • Wykres liczby ludności Magdeburga od (1550 r.) do dnia dzisiejszego.

Klimat

Miasto znajduje się w umiarkowanej strefie klimatycznej. Przeciętna temperatura roku wynosi 8,7 °C, średnia roczna ilość opadów wynosi 494 mm. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec (17,5 °C) i sierpień (17,3 °C), a najzimniejszy jest styczeń (–0,4 °C) i luty (0,5 °C).

Podział administracyjny

Podział administracyjny miasta (w kolorze żółtym Stare Miasto)

Miasto podzielone jest na 40 dzielnic („Stadtteil”).

Toponimia

Pierwsza wzmianka o Magdeburgu pochodzi z 805 roku, kiedy to w wydanym wówczas przez Karola Wielkiego kapitularzu z Diedenhofen zapisano nazwę miejscowości w formie Magadoburg[1]. Nazwa była później notowana m.in. w formach Magadaburg (806), Magedoburg (IX wiek), Magedeburg (937), Magdeburg (937), Magadaburg (XI wiek), Maegetheburg (1033), Magdiburg (1063)[1], Magdeburch (1121), Maydenborgh (1290)[2].

Nazwę miasta tradycyjnie wywodzi się od starosaksońskiego magath ‘panna, dziewczyna, dziewica, służąca’ i -burg ‘gród, zamek’[2]. Etymologię taką podaje już ok. 1000 roku Ioannes Canaparius[1]. Według nowszych koncepcji pierwszy człon nazwy to germański i starosaksoński przymiotnik *mag- ‘wielki, potężny’. Nazwa miejscowa Magdeburg może zatem oznaczać ‘gród panieński, dziewiczy’ lub ‘wielki, potężny gród/zamek’[2].

W języku dolnoniemieckim nazwa przybiera postać Meideborg ze ściągnięciem starosaksońskiego -aga- do -ei- oraz członem -borg, dolnoniemieckim odpowiednikiem standardowego niemieckiego -burg, powstałym przez obniżenie artykulacji -u- > -o- w pozycji przed spółgłoską -r-[2].

W języku polskim od dawna stosowana jest forma Magdeburg, notowana w piśmiennictwie także w postaciach Majdeburg, Majdburg, Majdemburg itp. (XVI wiek). Późniejszym wariantem jest Dziewin, powstały zapewne pod wpływem czeskiej nazwy Děvín[3], pojawiającej się po raz pierwszy w słowniku niemiecko-łacińsko-czeskim Kašpara Zachariáša Vusína z 1700 roku[4], która nawiązuje do tradycyjnej etymologii nazwy niemieckiej, czyli ‘gród panieński, dziewiczy’[3].

Historia

Magdeburg w 1640

Kalendarium

  • znane od IX wieku (ośrodek handlu z krajami słowiańskimi)
  • w X wieku miasto i centrum kultury (ośrodek tzw. odrodzenia ottońskiego)
  • 973 w katedrze pochowany zostaje cesarz Otton I Wielki
  • od 968 arcybiskupstwo magdeburskie (sekularyzowane 1648)
  • jedno z największych i najbogatszych niemieckich miast średniowiecza, członek Hanzy
  • w 1631 złupiony przez wojska pod dowództwem Johana von Tilly; wszyscy mieszkańcy miasta (ok. 20 tys.) zostali zabici
  • od 1680 pod panowaniem elektorów brandenburskich
  • od początku XVIII wieku budowa twierdzy, do swojej likwidacji w 1912 jednej z najpotężniejszych w Prusach i Niemczech
  • w latach 1806–1813 pod panowaniem Francji
  • od 1816 stolica pruskiej prowincji Saksonia
  • w XX wieku, rozwój przemysłu
  • II wojna światowa, a szczególnie anglo-amerykańskie bombardowanie miasta 16 stycznia 1945 r., zniszczyło 80% zabudowy miasta.
  • 1949 Magdeburg został wcielony do NRD
  • 1953 w mieście miało miejsce powstanie robotnicze
  • 1954-1956 budowa nowego centrum miasta w duchu socrealizmu zburzono wiele zabytków, w tym niemal nietknięty podczas wojny kościół Św. Ulryka (Sankt-Ulrich-und-Levin)
  • 1990 – po zjednoczeniu Niemiec Magdeburg zostaje stolicą landu Saksonia-Anhalt

Średniowiecze

Jeździec Magdeburski (Magdeburger Reiter)

W 919 król Henryk I Ptasznik ufortyfikował osadę w obronie przed Węgrami i Słowianami. W 929 miasto przeszło w ręce córki Edwarda Starszego Edyty, dzięki jej ślubowi z Ottonem I. Pierwsza żona Ottona I wybrała Magdeburg jako miejsce swojej rezydencji, po śmierci została pochowana w późniejszej katedrze. W 937 Magdeburg był miejscem narad królewskich. Otton I ufundował benedyktynom opactwo pw. Świętego Maurycego (St.-Mauritius-Kloster lub Moritzkloster) z kościołem (wkrótce stał się katedrą) nadał im włości w okolicy Magdeburga oraz prawa korzystania z różnych dochodów pochodzących m.in. z dziesięcin i pańszczyzny. Otton I został pochowany w magdeburskiej katedrze.

Niektórzy historycy (m.in. Tomasz Jurek) wskazują Magdeburg jako możliwe miejsce chrztu Polski w roku 965 podczas zjazdu zorganizowanego na przełomie czerwca i lipca przez cesarza Ottona I[5].

Arcybiskupstwo Magdeburg zostało założone w 968 na synodzie w Rawennie; pierwszym arcybiskupem został Adalbert. W skład arcybiskupstwa weszły biskupstwa Havelberga, Brandenburga, Merseburga, Miśni, oraz Naumburg-Zeitz. Arcybiskupstwo odgrywało kluczową rolę w niemieckiej kolonizacji ziem słowiańskich na wschód od Łaby.

W 1035 Magdeburg otrzymał patent nadający miastom prawo do handlu i zjazdów, co było podwaliną niemieckiego prawa miejskiego znanego jako prawa magdeburskie. Prawo magdeburskie było powszechne w następnych stuleciach na terenie środkowej i wschodniej Europy. Magdeburskie prawo miejskie (łac. Ius Municipale Magdeburgense) stało się wzorem upowszechnionym od XIII wieku w znacznej części środkowej i wschodniej Europy. Miasto dzięki przybyszom z różnych stron kontynentu urosło do potęgi gospodarczej. W 1118 większa część miasta padła ofiarą pożaru.

W XIII w. Magdeburg stał się członkiem Ligi Hanzeatyckiej. Wraz z innymi ośrodkami, jak: Bruksela, Antwerpia, Kolonia, Norymberga, Lubeka, Padwa, Mantua, Cremona, Werona, Piacenza, Mediolan, Genua, Florencja, Metz i Strasburg, należał do Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Magdeburg liczył wówczas ponad 20 tys. mieszkańców. Miasto prowadziło handel zewnętrzny m.in. z miastami portowymi Flandrii, a także handel wewnętrzny (np. z Brunszwikiem). Wzrosła pozycja mieszczaństwa, które stale walczyło z arcybiskupem o niezależność od niego, którą osiągnęło pod koniec XV wieku.

Czasy nowożytne

Oblężenie Magdeburga (1631)

W 1524 Marcin Luter został powołany do Magdeburga, gdzie głosił swoje nauki. Idee reformacji znalazły licznych zwolenników w mieście, w którym zresztą Luter żył, będąc szkolnym uczniem. Interwencje cesarza Karola V, który usiłował pozbawić miasto jego praw, nie przyniosły skutku, co więcej, miasto przyłączyło się do sojuszu w Torgau i związku szmalkaldzkiego. W konsekwencji czego podczas I wojny szmalkaldzkiej miasto zostało oblężone (1550-1551) przez Maurycego, elektora Saksonii, byłego protestanta, który dał się przekonać cesarzowi. Dzięki odparciu najeźdźców miasto zachowało swoją niezależność. Na miejsce arcybiskupa powoływano administrację, w skład której wchodzili członkowie z dynastii protestanckich. W następnych latach Magdeburg zyskał renomę twierdzy protestantyzmu, stał się pierwszym i głównym miejscem publikacji pism Lutra. W Magdeburgu Matthias Flacius i jego zwolennicy napisali szereg broszur i pamfletów o wymowie antykatolickiej oraz tzw. Centurie Magdeburskie, w których Kościół rzymskokatolicki został nazwany królestwem antychrysta.

W okresie wojny trzydziestoletniej Magdeburg był zdominowany przez protestantów. Miasto stawiło opór w 1629 podczas oblężenia przez wojska czeskiego wodza Albrechta Wallensteina. W nocy z 20/21 maja 1631 wojska cesarskie pod dowództwem Tilly’ego przeprowadziły szturm na fortyfikacje miasta, a po jego zdobyciu żołnierze dokonali rzezi, w wyniku której zginęło ok. 20 000 mieszkańców, zaś majątki zostały złupione, a miasto spalone. W mieście ocalały tylko katedra, klasztor i Nowy Rynek[6]. Wydarzenia te znane są jako Magdeburgs Opfergang i uznawane za jeden z najbardziej znanych epizodów całej wojny[6]. Zgodnie z pokojem westfalskim (podpisanym w 1648), Magdeburg został przydzielony Brandenburgii-Prusom. Po śmierci ówczesnego administratora, Augusta von Sachsen-Weissenfels (1680) zostało siedzibą półautonomicznego księstwa Magdeburga.

XIX i XX wiek

Jedna z bram dawnej cytadeli, widoczne panoplia

Podczas rządów pruskich miasto zostało zamienione w cytadelę. W dobie wojen napoleońskich, twierdzę oblegały wojska francuskie w 1806. W 1807 na mocy pokoju w Tylży miasto weszło w skład Królestwa Westfalii podporządkowanego Napoleonowi. Burmistrzem miasta został powołany przez Jérôme’a Bonaparte książę Heinrich Leopold August von Blumenthal. W 1815, po kongresie wiedeńskim, Magdeburg został główną siedzibą prowincji Saksonia podporządkowanej Królestwu Prus.

Magdeburg w 1900 roku

W 1900 Magdeburg był jedenastym najludniejszym miastem Niemiec. W 1912 rozebrano starą twierdzę. Od 23 sierpnia 1917 do 8 listopada 1918 w budynkach znajdujących się na terenie byłej twierdzy internowany był Józef Piłsudski[7][8].

Socrealistyczna zabudowa centrum miasta

W dobie III Rzeszy miasto stało się stolicą Prowincji Magdeburg utworzonej w 1941. Liczył ponad 340 000 mieszkańców. Działania wojenne nie oszczędziły Magdeburga, który stał się celem alianckich nalotów dywanowych w 1943 oraz 16 stycznia 1945. 80% zabudowy uległo zniszczeniu, głównie na terenie historycznego centrum. Po zdobyciu miasta przez wojska amerykańskie i radzieckie zarząd miasta został przyznany Sowietom. W 1949 Magdeburg znalazł się w granicach Niemieckiej Republiki Demokratycznej, będąc piątym pod względem liczby ludności miastem tego państwa.

Podczas odbudowy miasta większość historycznego centrum otrzymało zabudowę w duchu socrealizmu. Wyburzono przy tym wiele zabytków, których zniszczenia nie były wielkie, np. kościół św. Ulryka (Sankt-Ulrich-und-Levin-Kirche), liczne kamienice, natomiast pieczołowicie odbudowano katedrę, wraz z najbliższym otoczeniem, niektóre kościoły oraz częściowo rynek. W 1990 po Zjednoczeniu Niemiec Magdeburg stał się stolicą kraju związkowego Saksonia-Anhalt. W 1994 miała miejsce reaktywacja katolickiego biskupstwa podporządkowanego arcybiskupstwu Paderborn. Siedzibą został kościół Św. Sebastiana (Sankt-Sebastian). Dokonano licznych inwestycji, które nadały miastu nowoczesny charakter. W czerwcu 2013 miasto zostało dotknięte powodzią.

Gospodarka

Już w połowie XIX wieku Magdeburg był ważnym miastem przemysłowym. Przemysł maszynowy i przemysł metalowy były najważniejszymi branżami.

W czasach NRD najważniejszymi branżami były nadal przemysł maszynowy i przemysł metalowy oraz przemysł chemiczny i przemysł spożywczy.

Po zjednoczeniu Niemiec wiele dużych zakładów zostało zamkniętych. Zostały tylko mniejsze firmy.

Zabytki

Dziedziniec dawnego klasztoru Norbertanów
  • Katedra św. Katarzyny i św. Maurycego – najważniejszy zabytek Magdeburga, gotycka. Świątynia budowana była przez ponad 300 lat od 1209 do 1509 r. Wraz z katedrą w Naumburg (Saale) i Bambergu należy do najważniejszych przykładów wczesnogotyckiej architektury w Niemczech. Wewnątrz m.in. tzw. rzeźby patronów katedry, gotycka pietà, liczne posągi Marii, Portal Rajski z figurami Panien Madrych i Panien Głupich. Miejsce spoczynku cesarza Ottona I
  • zespół klasztorny Norbertanów, z romańskim kościołem (Unser Lieben Frauen). Wzniesiony w dwóch fazach od 1120 r. do 1240 r. jako trójnawowa bazylika z potężnym masywem wieżowym Późnoromański klasztor umieszczony został wbrew regule zakonnej, na północy od kościoła jest jedną z siedzib Kulturhistorisches Museum Magdeburg gdzie znajduje się liczny zbiór rzeźby średniowiecznej z regionu oraz oryginał Jeźdźca Magdeburskiego (Magdeburger Reiter) – najstarszy tego typu pomnik w Niemczech, datowany na połowę XIII wieku
  • zespół dwóch kościołów w północnej części Starego Miasta:
    • Augustianów (tzw. Waloński) (Sankt-Augustini, Wallonerkirche) konsekrowany w 1366 r. kościół halowy o typowej dla dojrzałego gotyku surowej architekturze mendykanckiej
    • św. Piotra (Sankt-Petri) kościół katolicki, gotycki, halowy (przebudowa w 1400 r.), z zachowaną wcześniejszą romańską wieżą. Od strony południowej do kościoła przylega malownicza kamienno-ceglana kruchta zwieńczona schodkowym szczytem. Obok, niewielka datowana na 1315 r. kaplica Św. Marii Magdaleny (Mariae Magdalenae).
  • kościół św. Jana (Sankt-Johannis) – gotycki z XIV wieku z elementami XV-wiecznymi (piękna gotycka kruchta z trzema portalami). Potężnie zniszczony podczas ostatniej wojny, następnie stał się wielkim placem badawczym dzięki czemu odkryto relikty kościoła z czasów ottońskich.
  • kościół św. Sebastiana (Sankt-Sebastian) zachował liczne fragmenty romańskie, jest trzecim na tym miejscu kościołem, w XIV w. otrzymał chór, przebudowany w XV wieku na halę zachował do dziś dwa XV-wieczne tryptyki, krucyfiks, oraz kilka wcześniejszych witraży. Jest katedrą biskupstwa katolickiego.
  • Stary Ratusz istnieje od przełomu XII i XIII w. (obok obecnego ratusza zachowało się fragmentarycznie jedno z pomieszczeń), obecną formę przyjął w 1689 r. w stylu baroku niderlandzkiego, zwieńczonym wieżą z carillonem. Przed ratuszem stoi w barokowej galeryjce z baldachimem kopia Jeźdźca Magdeburskiego (Magdeburger Reiter)
  • Nowy Ratusz zbudowany w 1907 roku
  • Zielona Cytadela (Grüne Zitadelle) budynek zaprojektowany przez Friedensreicha Hundertwassera. Pomimo krytyki został wybudowany w latach 2004/2005.

Kultura

Teatry i muzea

W Magdeburgu jest kilka teatrów, m.in. miejski Opernhaus oraz Schauspielhaus, Teatr Lalki „Puppentheater” i kilka kabaretów oraz sceny mlodzieżowe. Ponadto jest kilka muzeów, w tym Kulturhistorisches Muzeum Magdeburg, Muzeum Techniki (Technikmuseum Magdeburg) i Muzeum Sztuki w kościele Unser Lieben Frauen (Kunstmuseum Magdeburg).

Parki

W mieście jest park miejski Stadtpark oraz Elbauenpark, w którym w 1999 roku odbyła się federalna wystawa ogrodnicza (Bundesgartenschau). Ponadto jest kilka mniejszych, jak np. Nordpark.

Transport

Dworzec kolejowy Magdeburg Hauptbahnhof

Magdeburg jest węzłem transportu drogowego i kolejowego Saksonii-Anhalt.

Drogi

Kolej

Najważniejszym dworcem kolejowym jest dworzec główny Magdeburg Hauptbahnhof. Tam zatrzymują się pociągi IC oraz ICE – ostatni jednak tylko dwa razy na dobę. Pociągi IC na trasie LipskNorddeich i Lipsk – Kolonia jadą przez Magdeburg, natomiast ICE można tylko dojechać do Berlina i Hanoweru. Tzw. „pociągi regionalne” (Regionalbahn/Regional-Express) m.in. ze Stendal, Uelzen, Halle (Saale) i Brunszwiku zatrzymują się także na mniejszych stacjach Magdeburg-Neustadt, Magdeburg-Buckau, Magdeburg-Eichenweiler i Magdeburg-Südost.

Tramwaje

Tramwaj elektryczny pojawił się w Magdeburgu w 1899. Obecna sieć posiada normalny rozstaw szyn (szerokość 1435mm). Długość sieci w 2009 wynosiła 55 km, a funkcjonowało 9 linii. Ruch obsługiwały Magdeburger Verkehrsbetribe GmbH (MVB) w ramach taryfy MUM (Magdeburger+Umland-Tarif). Na tabor składały się 63 sztuki Tatr T4D, 10 sztuk Tatr T6A2 i 72 sztuki Alstom NGT 8D[9].

Sport

Osoby

Urodzeni w Magdeburgu

Pomnik Otto von Guerickego

Związani z miastem

Współpraca

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII. pod red. Władysława Kowalenki, Gerarda Labudy i Zdzisława Stiebera. T. 3, L – O. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 151.
  2. a b c d Manfred Niemeyer, Deutsches Ortsnamenbuch, Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, 2012, s. 385, ISBN 978-3-11-018908-7.
  3. a b Janusz Siatkowski. Obce nazwy miast w języku czeskim i polskim. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”. tom 29, s. 182–183, 1991. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0081-7090. 
  4. Milan Harvalík, Synchronní a diachronní aspekty české onymie, Praha: Academia, 2004, s. 119, ISBN 80-200-1253-2.
  5. 1050. rocznica chrztu Polski? Historyk: Rok? 965, nie 966. Ochrzcili nas Niemcy!
  6. a b Kadrinazi, Kadrinazi: Jeno zgliszcza i popioły..., Kadrinazi, 9 grudnia 2019 [dostęp 2019-12-09].
  7. Józef Piłsudski w Magdeburgu, czyli więzień stanu nr 1. dzieje.pl, 2017-07-21. [dostęp 2017-11-19].
  8. Józef Piłsudski (1867–1935). jpilsudski.org. [dostęp 2017-11-19].
  9. Robert Schwandl: Schwandl Tram Atlas Deutschland, Robert Schwandl Verlag, Berlin, 2009, s. 136–137, ISBN 978-3-936573-09-1.

Bibliografia

  • Statistische Landesamt Sachsen-Anhalt, Halle (Saale), 2009

Media użyte na tej stronie

Saxony-Anhalt location map G.svg
Autor: Hanhil based on previous work by TUBS, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map Saxony-Anhalt, showing position of Saxony-Anhalt within Germany. Geographic limits of the map:
Germany location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Germany (Wp article: en:Germany)
Hanseatenwimpel.svg
Hanseatic Flag
Haupthandelsroute Hanse.png
Main trading routes of the Hanseatic League in northern Europe.
Hansestadt Lubeck Tatiana Yagunova Watercolor painting 2014.jpg
Autor: Tatiana Yagunova / Татьяна Ягунова, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lubeka (Akwarela Tatiany Yagunovej) — główne miejsce Ligi Hanzeatyckiej. Związek Hanzeatycki — organizację kupiecką pod kierownictwem doświadczonego racjonalnego ośrodka kupieckiego — Wolnego Miasta Lubeki. Opublikowano:
Magdeburg asv2022-08 img26 Grüne Zitadelle.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
Hundertwasser House (or Green Citadel) in Magdeburg, Saxony-Anhalt, Germany
Magdeburg asv2022-08 img34 Rathaus.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
Old town hall in Magdeburg, Saxony-Anhalt, Germany
Sack of Magdeburg 1631.jpg
Sack of Magdeburg 1631, imperial troops conquer the toll redoubt and the suburbs in April 1631
Magdeburger Reiter.jpg
Autor: Doris Antony, Berlin, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Magdeburg equestrian
Flagge Magdeburg.svg
Flagge Magdeburg
Aerial view of Magdeburg.jpg
Autor: Olivier Cleynen, Licencja: CC BY 4.0
Aerial view of Magdeburg, seen from above Stadtpark
Magdeburger Dom Seitenansicht.jpg
Autor: Torsten Maue, Licencja: CC BY-SA 2.0
Der Dom zu Magdeburg von der Seite
Magdalenenkapelle (Magdeburg-Altstadt).Umgebung.3.ajb.jpg
Bild: © Ajepbah / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 de
Magdalenenkapelle in Magdeburg-Altstadt, im Hintergrund die St. Petri und die Wallonerkirche.
MagdeburgCenter.jpg
Magdeburg, Ernst-Reuter-Allee
Otto von Guericke.jpg

A picture from Magdeburg, Alter Markt with a statue of Otto von Guericke, sculpted by Carl Friedrich Echtermeier

  • Taken by Erik Andrén, (The Ace) 2005-10-03 using a Canon Digital IXUS 50
Magdeburg Nowy Ratusz.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Magdeburg - Nowy Ratusz