Magnuszew

Magnuszew

wieś
Rynek w Magnuszewie
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Magnuszew
Sołectwo	Magnuszew
Liczba ludności (2011)	1015[1][2]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-910[3]
Tablice rejestracyjne	WKZ
SIMC	0628833[4]
Położenie na mapie gminy Magnuszew Magnuszew
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Magnuszew
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Magnuszew
Położenie na mapie powiatu kozienickiego Magnuszew
51°45′43″N 21°22′58″E/51,761944 21,382778

Magnuszew (daw. Magnuszów) – wieś w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim^[4][5].

Wieś jest siedzibą gminy oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jana Chrzciciela^[6].

Magnuszew w latach 1377–1576 oraz 1776–1869 był miastem. Posiada funkcję miasteczka rolniczego. Fizyczno-geograficznie położony na południu Równiny Warszawskiej; pod względem historyczno-kulturowym w północnej części ziemi radomskiej, na tzw. Zapiliczu – dawnej prawobrzeżnej części ziemi czerskiej w województwie mazowieckim^[7].

Historia

Miejscowość została założona w XII w. przez komesa mazowieckiego. Od XIV w. Magnuszew był w rękach rodu Magnuszewskich herbu Ogończyk. W roku 1377 ówczesny dziedzic dóbr magnuszewskich, Świętosław uzyskał od księcia mazowieckiego Ziemowita III przywilej, przenosząc wieś z lokacji polskiej i nadając jej magdeburskie prawa miejskie. Na nadanie osadzie rangi miasta miał wpływ rozwój osadnictwa, handlu i rzemiosła, a także położenie na szlaku handlowym wzdłuż lewego brzegu Wisły (przy tzw. trakcie sandomierskim).

W 1576 wskutek zniszczeń wojennych oraz licznych pożarów drewnianej zabudowy Magnuszew został zdegradowany do rzędu wsi. W późniejszym czasie właścicielami Magnuszewa zostali Potoccy, a po nich potężny ród Zamoyskich. W 1776 Andrzej Hieronim Zamoyski na mocy przywileju nadanego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywrócił Magnuszewowi rangę miasta^[8]. Przez następne lata miasto dotykały liczne pożary, powodzie a liczbę mieszkańców dziesiątkowały epidemie cholery i czarnej ospy. Zaludnienie malało, a Magnuszew zubożał i stracił charakter miasta. 1 czerwca 1869 na mocy ukazu cara Aleksandra II miasteczko utraciło prawa miejskie^[9].

Po pierwszej wojnie światowej Magnuszew znalazł się w województwie kieleckim, zostając siedzibą gminy Trzebień (do 1954). W marcu 1941 Niemcy utworzyli we wsi getto dla ludności żydowskiej^[10]. Mieszkało w nim ok. 1200 osób^[10]. We wrześniu 1942 getto zostało zlikwidowane. Jego mieszkańców wywieziono do getta w Kozienicach bądź dalej do Treblinki, a ok. 120 Żydów zamordowano na miejscu^[10]. W sierpniu i wrześniu 1944 roku prowadzone były w okolicach Magnuszewa działania wojenne mające na celu zdobycie i umocnienie przyczółka na lewym brzegu Wisły. W styczniu 1945 ruszyła stąd ofensywa wyzwalająca ziemie środkowej Polski (m.in. Warszawę). W Wyniku działań wojennych miejscowość została niemal doszczętnie zniszczona.

W wyniku reformy administracyjnej w 1975 Magnuszew znalazł się w województwie radomskim (do 1998) jako siedziba gminy i gromady. 16 października 1977 odsłonięto w miejscowości Pomnik Braterstwa Broni wg projektu Antoniego Ślęzaka^[11].

W 1977 uchwałą Rady Państwa na wniosek Biura Politycznego KC PZPR wieś Magnuszew została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy za czynny udział w walce z hitlerowskim najeźdźcą i umocnienie władzy ludowej^[12].

Gospodarka i życie społeczne

Magnuszew leży przy drodze krajowej nr 79 (Warszawa – Sandomierz). Przez miejscowość przebiega także droga wojewódzka nr 736 (Warka – Podłęż). Najbliższa stacja kolejowa, położona jest 17,5 km od wsi, w Warce. Brak stałych połączeń samochodowych zbiorowego transportu osób, rejestrowanych przez gminę. Miejscowość jest podłączona do sieci wodno-kanalizacyjnej, bez dostępu do komunalnej sieci gazowej.

Z racji na funkcję podstawowej organizacji administracyjnej w miejscowości znajduje się Urząd Gminy z zespolonymi Urzędem Stanu Cywilnego oraz Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. We wsi znajduje się Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. J. Zamoyskiego, organizujący nauczanie dzieci i młodzieży na trzech stopniach kształcenia powszechnego: przedszkolnym, podstawowym (z gimnazjum w reorganizacji) i średnim ogólnokształcącym. Miejscowość posiada ośrodek zdrowia i aptekę.

Spośród usług prywatnych, funkcjonują tu sklepy, restauracja typu karczma, sezonowa lodziarnia oraz kilka zakładów rzemieślniczych, funkcjonujących gł. jako rodzinne przedsiębiorstwa. Działa tu też samorzutnie targowisko, którego uporządkowania podjęto się w 2018.

W Magnuszewie działa Ochotnicza Straż Pożarna. Jest ona też ważną instytucję kulturalną obok Gminnej Biblioteki Publicznej - Centrum Kultury w Magnuszewie. W miejscowości swoją siedzibę ma również rejestrowane stowarzyszenie społeczno-kulturalne, Towarzystwo Miłośników Ziemi Magnuszewskiej. Od 1987 funkcjonuje tu klub sportowy LZS Magnuszew, prowadzący sekcję piłkarską w lidze ROZPN (klasa A). We wsi od 2008 ukazuje się lokalny periodyk o charakterze oficjalnego organu prasowego samorządu terytorialnego, "W Naszej Gminie".

Zabytki

• późnobarokowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z II połowy XVIII wieku, parafia Magnuszew jest jedną z najstarszych w Polsce. Została erygowana przed 1378 rokiem, wówczas wybudowano drewniany kościół parafialny;
• dzwonnica z XIX wieku;
• karczma z XVIII wieku;
• pomnik upamiętniający walki o Przyczółek warecko-magnuszewski;
• cmentarz rzymskokatolicki – nie wpisany do rejestru;
• średniowieczny układ urbanistyczny wraz z drewnianą zabudową Rynku i głównej ulicy z XIX/XX w. – zabytek przestrzeni kulturowej, nie wpisany do rejestru;
• cmentarz żydowski – zabytek przestrzeni kulturowej, nie wpisany do rejestru;
• budynek gospodarczy spółdzielni rolnej z 20-lecia międzywojennego – nie wpisany do rejestru.

Uzdrowisko

W 1974–2005 na podstawie ustawy o uzdrowiskach, Magnuszew był uznany za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa o takim właśnie profilu^[13]. Status ten miejscowość uzyskała dzięki odkryciu obecności w rejonie miejscowości (odwiert „Magnuszew 1” podczas prac geologicznych prowadzonych latem 1958) zmineralizowanych solanek chlorkowo-wapniowych o średnim zasoleniu 11 proc. z dodatkiem jodu w roztworze wodnym. W ciągu 40 lat w miejscowości nie założono żadnego zakładu leczniczo-uzdrowiskowego lub rehabilitacyjno-sanatoryjnego, dlatego utraciła ona status uzdrowiska.

Ludzie związani z Magnuszewem

• Icchak Meir Alter (1798–1866)
• Zdzisław Wincenty Przyjałkowski (1892–1971)

Zobacz też

• Magnuszew Duży
• Magnuszew Mały
• Magnuszewice

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Magnuszew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 897 .
• Oficjalny Serwis Informacyjny Urzędu Gminy w Magnuszewie
• O Magnuszewie
• Zdjęcia Magnuszewa