Maja Berezowska

Maja Berezowska

Maria Berezowska

Ditto

Maja Berezowska, 1946
Data i miejsce urodzenia	13 kwietnia 1892 lub 1893 Baranowicze, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	31 maja 1978 Warszawa, Polska
Dziedzina sztuki	malarstwo, grafika

Grób Marii i Edmunda Berezowskich na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (2008)

Maja Berezowska, właśc. Maria Berezowska, pseudonim „Ditto” (ur. 13 kwietnia 1892 lub 1893^[a][1][2] w Baranowiczach, zm. 31 maja 1978 w Warszawie) – polska malarka, graficzka, karykaturzystka i scenografka.

Biografia i wykształcenie

Była córką inżyniera Edmunda Berezowskiego i Janiny z Przecławskich. Edmund Berezowski był podpułkownikiem armii rosyjskiej i budowniczym kolei transsyberyjskiej, a Wojsku Polskim tytularnym generałem brygady.

Uczyła się w prywatnej szkole plastycznej w Petersburgu (1908-1909), w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej w Krakowie (1911–1913) i Monachium (1913).

Od 1918 żona malarza, karykaturzysty i scenografa Kazimierza Grusa, z którym rozwiodła się ok. 1926 roku. Po powrocie z obozu koncentracyjnego i rekonwalescencji w Szwecji w 1946 r zamieszkała w Warszawie przy ul. Wołoskiej^[3] 82/86b m. 46, gdzie po jej śmierci znajdowało się muzeum artystki. Leżące nieopodal ogródki działkowe przy ul. Boboli zostały nazwane jej imieniem.

Twórczość

Już przed wojną zyskała sławę jako autorka subtelnych grafik o tematyce erotycznej. Wzniosłość ludzkich uczuć oraz miłosny akt były stałymi motywami jej twórczości przez całe życie. Wydanie w 1956 Piórek Jana Sztaudyngera z jej ilustracjami, ówcześnie śmiałymi obyczajowo, było jednym z symptomów politycznej odwilży i nadchodzących zmian. W 1977 roku deklarowała:

Bez miłości nie byłoby życia. Dla mnie nie ma nic wspanialszego niż ciało ludzkie i póki żyję, będę je rysować. Jak najpiękniej!^[4]

Prasa, publikacje, wystawy

Pierwsza indywidualna wystawa artystki miała miejsce w Kijowie w 1916. Do 1939 jej karykatury, rysunki i ilustracje zamieszczały poczytne tygodniki satyryczne: „Cyrulik Warszawski”, „Szpilki”, czy wydawany we Lwowie „Szczutek”. Brała udział w polskiej akcji propagandowej w czasie akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku. W latach przedwojennych opublikowała też wiele agresywnie antysemickich karykatur. Niektóre z nich pokazano w 2013 roku w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie^[5].

Współpracę ze „Szpilkami” kontynuowała również po wojnie. W tym tygodniku jej rysunki najczęściej prezentowano w latach 60., jednak już tylko sporadycznie po usunięciu na fali antysemickich czystek w 1968 ze stanowiska redaktora naczelnego Arnolda Mostowicza. Jej prace prezentowały też swoim czytelnikom m.in. „Teatr”, „Nowa Kultura” i „Przekrój”.

W czasach PRL zilustrowała kilkanaście książek, głównie tomików poetyckich i zbiorów satyr, ale także np. książek o tematyce szachowej, do nowel Ludwika Niemojowskiego Szach i mat i Lancelot i królowa za szachownicą, oraz do powieści Wacława Berenta Żywe kamienie^[6]. Katalogi wystaw jej prac ukazały się jako osobne wydawnictwa m.in. w 1947 i 1950. Dopiero pośmiertnie zaczęły się ukazywać monograficzne wydawnictwa jej akwarel i rysunków, m.in. Piórkiem przez stulecia (1985)^[7] i Maja Berezowska: Antologia twórczości (1994)^[8]. Pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 12A-10-1)^[9].

Scena

Pierwszym kontaktem zawodowym ze sceną było współtworzenie oprawy plastycznej występów kabaretu literacko-artystycznego „Czwórka” we Lwowie w 1919 r. W latach 30. projektowała kostiumy m.in. dla gwiazd scen rewiowych Zuli Pogorzelskiej i Hanki Ordonówny oraz operetek i kabaretów (w Warszawie i Poznaniu). Po powrocie z Paryża, w sezonie 1936/1937 była etatowym scenografem kabaretu „Teatr 13 Rzędów”.

Po wojnie scenografia i projektowanie kostiumów stało się jej głównym zajęciem. Pracowała dla: Opery Łódzkiej, warszawskich teatrów: Kameralnego i Komedia, Teatru Polskiego w Poznaniu, Teatru Ziemi Łódzkiej w Łodzi, Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego, Zjednoczonych Przedsiębiorstw Artystycznych „Estrada” (w latach 1964–1977).

Sprawa karykatur Hitlera

W latach 1933–1936 mieszkała w Paryżu, współpracując jako rysowniczka i karykaturzystka z pismami „Le Figaro”, „Le Rire”, „Ici Paris”. W tej ostatniej gazecie w 1935 Berezowska opublikowała serię karykatur pt. Miłostki słodkiego Adolfa, dotyczącą Hitlera. Wkrótce po wydaniu tego numeru gazety z powództwa urzędowego wystąpiła przeciwko Berezowskiej ambasada niemiecka w Paryżu dowodząc, że rysunki były karalną obrazą głowy państwa. W czasie procesu Berezowskiej bronił prawnik i polityk Albert Sarrault. Wyrok grzywny zasądzony przez pierwszą instancję (500 franków), został zaskarżony przez Sarraulta, który przed sądem apelacyjnym wygłosił płomienne przemówienie, dowodząc m.in., że „to wstyd dla Ville Lumiere! W mieście artystów skazywać artystkę za jej dzieło!”. Grzywna została zmniejszona do symbolicznej kwoty^[4].

Porażkę przed francuskim sądem naziści powetowali sobie po rozpoczęciu wojny. Berezowska wiedząc o zagrożeniu ukrywała się na prowincji. W styczniu 1942, rok po powrocie do Warszawy, w wyniku donosu została pojmana przez gestapo i osadzona na Pawiaku. W maju tego roku, oficjalnie za znieważenie Hitlera uwięziona w obozie koncentracyjnym Ravensbrück, z wyrokiem kary śmierci.

W Ravensbrück nadal, w miarę możliwości, tworzyła. Wykonywała portrety współwięźniarek i utrwalała sceny z życia obozowego^[10], kukiełki i stroje dla aktorów do obozowych szopek bożonarodzeniowych. Wspominała te zdarzenia:

„Nawet w Ravensbrűck wyszukiwałam, z trudem, chwile radości. (...) Wiedziałam, że [współwięźniarki, które rysowałam] poślą rodzinom te portrety i chciałam te rodziny pocieszyć, a także chciałam, by one same były zadowolone, choćby z własnej urody”^[4].

Po wyzwoleniu obozu przez wojska radzieckie, w maju 1945 wraz z grupą Polek wyjechała z Ravensbrück do Sztokholmu, na rehabilitację zorganizowaną przez Szwedzki Czerwony Krzyż. Stworzone w tym okresie prace wystawiała w Szwecji i Danii. Do Polski wróciła w czerwcu 1946.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900–1980, wydawnictwo PWN, Warszawa 1994, tom II.
• Małgorzata Czyńska, Berezowska. Nagość dla wszystkich, Wołowiec 2018.

Linki zewnętrzne

• Maja Berezowska 1956
• Maja Berezowska na zdjęciach w bibliotece Polona