Makrozoobentos

Kiełże i wypławki – przedstawiciele makrozoobentosu
Pobór organizmów zoobentosowych siatką hydrobiologiczną i ich wybieranie z kuwety
Przesiewanie próby pobranej z dna cieku w celu oddzielenia makrobezkręgowców

Makrozoobentos, makrofauna bentosowa – zgrupowanie makrobezkręgowców bentosowych, a więc zwierząt zaliczanych do bentosu o stosunkowo dużych rozmiarach. Często w jego określeniu pomija się człon podkreślający aspekt zwierzęcy i jako synonimu używa nazwy makrobentos[1][2][3], choć formalnie termin makrobentos odnosi się także do roślin, obejmując też makroflorę[4].

Samo określenie rozmiarów definiujących, czyli minimalnych, nie jest jednoznacznie ustalone i dotyczy nie tyle samych zwierząt, ile oczek siatki hydrobiologicznej lub sita służących do ich poboru z siedliska. Według różnych badaczy może to być rozmiar od 0,3 mm × 0,3 mm do 1 mm × 1 mm[1]. Często są to wymiary 0,5 mm × 0,5 mm[1][5]. Pod uwagę może też być brany jedynie krótszy z wymiarów[4]. Bezkręgowce bentosowe o mniejszych rozmiarach określa się jako mejobentos[1].

Do makrozoobentosu zalicza się przede wszystkim zwierzęta związane z różnego rodzaju podłożami podwodnymi – żyjące w osadach dennych, na kamieniach, na powierzchni roślin lub w ich wnętrzu (minujące). Jednak oprócz gatunków ściśle zoobentosowych, zalicza się do niego zwierzęta także pływające swobodnie lub biernie lub zamieszkujące powierzchnię wody[5], czyli z innych grup wyróżnianych w bardziej dokładnej klasyfikacji. Ponieważ to bardziej nektoniczny tryb życia, określa się je jako nektonobentos lub nektobentos[1].

W Europie do słodkowodnych makrobezkręgowców bentosowych są zaliczani przedstawiciele następujących taksonów[1]:

W wodach morskich do częściej występujących grup makrofauny należą[2]:

Bioindykacja

Makrobezkręgowce bentosowe powszechnie są wykorzystywane do tworzenia biotycznych wskaźników jakości wód, gdyż w ciekach, zwłaszcza mniejszych, są jedną z dominujących grup organizmów i są stosunkowo łatwe do rozpoznania. Przy tym mają znaną tolerancję ekologiczną, więc można wyznaczyć ich wartość wskaźnikową. W pewnym uproszczeniu można przypisać taką wartość nie tylko konkretnym gatunkom wskaźnikowym, ale większym grupom, których oznaczenie wymaga mniej dogłębnej wiedzy taksonomicznej. Przykładowo, zwykle larwy widelnic czy jętek występują w wodach mało zanieczyszczonych, a larwy Chironomus czy rureczniki znoszą większe zanieczyszczenie[5].

Jednym z najwcześniej stosowanych indeksów biotycznych opartych o skład makrozoobentosu był Indeks Biotyczny Rzeki Trent[5], na którego podstawie rozwinięto kolejne indeksy dostosowane do innych ekoregionów. Nieco inna grupa wskaźników uwzględnia nie tylko skład zoobentosu, ale również liczebność przedstawicieli poszczególnych grup. Podstawowym jej indeksem jest Sumaryczny Wskaźnik Jakości Wody (BMWP), również adaptowany do regionalnych warunków[6]. Bardziej złożone indeksy są metriksami wielometrycznymi, czyli są wypadkową (np. średnią ważoną) indeksów składowych. Tworzące je indeksy składowe to indeksy ogólne takie jak BMWP lub szczegółowe odwołujące się do występowania konkretnych taksonów lub funkcjonalnych grup troficznych. Jednym ze wskaźników wielometrycznych jest Polski Wielometryczny Wskaźnik Stanu Ekologicznego Rzek (MMI_PL)[3].

Z tego względu stan biocenozy bezkręgowców bentosowych jest jednym z biologicznych elementów klasyfikacji stanu ekologicznego wód wskazanych w ramowej dyrektywie wodnej. Ocenie podlega zarówno ich skład, jak i liczebność. Wskaźniki mające to ocenić powinny uwzględniać następujące parametry jako odchylenie od warunków referencyjnych: skład i liczebność makrofauny (obecność konkretnych gatunków lub ich grup oraz liczebność ogólna lub poszczególnych taksonów), stosunek ilościowy taksonów typowych dla wód zdegradowanych do taksonów typowych dla wód naturalnych oraz poziom różnorodności biologicznej (całkowitej lub wewnątrz konkretnych grup). Dotyczy to wszystkich kategorii wód powierzchniowych – cieków, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych[7].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Grzegorz Tończyk: Makrobezkręgowce bentosowe. W: Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński (red.). Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 6, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-25-0.
  2. ↑ a b Steven Degraer, Hans Hillewaert, Jan Wittoeck, Kris Hostens, Ward Appeltans, Jan Mees, Kris Cooreman, Edward Vanden Berghe, Tim Deprez, Magda Vincx: The macrobenthos atlas of the Belgian part of the North Sea. Bruksela: Belgian Science Policy, 2006, s. 157-161. ISBN 90-810081-6-1.
  3. ↑ a b Barbara Bis, Artur Mikulec: Typy biocenotyczne rzek Polski: wyznaczenie granic klas za pomocą Polskiego Wielometrycznego Wskaźnika Stanu Ekologicznego Rzek MMI_PL, na podstawie makrobezkręgowców bentosowych (moduł oceny: RIVECO macro). W: Przewodnik do oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie makrobezkręgowców bentosowych. Barbara Bis (red.). Warszawa: Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2012, s. 82–93.
  4. ↑ a b J. Levinton: LMN (ang.). W: Glossary of Marine Biology [on-line]. [dostęp 2020-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-01)].
  5. ↑ a b c d Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski, Maciej Kamiński: Klucz do oznaczania słodkowodnej makrofauny bezkręgowej dla potrzeb bioindykacji stanu środowiska. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 1998, s. 2-9, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 83-7217-041-X.
  6. ↑ Małgorzata Gorzel, Ryszard Kornijów. Biologiczne metody oceny jakości wód rzecznych. „Kosmos. Problemy nauk biologicznych”. 2 (53), s. 183–191, 2004 (pol.). 
  7. ↑ Working Group 2A: Guidance document no. 13. Overall approach to the classification of ecological status and ecological potential. Luksemburg: Office for Official Publications of the European Communities, 2003, s. 8-10. ISBN 92-894-6968-4.

Media użyte na tej stronie

Źródła Centurii - zoobentos.JPG
Autor: Panek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ogrodzieniec – pomnik przyrody Źródła Centurii. Kiełże i wypławki.
Przesiewanie bentosu.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Przesiewanie pobranej próby bentosowej na sicie bentosowym
Zoobentos sampling Krippenbach.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Czech hydrobiologist collecting zoobenthos in Krippenbach stream (Bad Schandau)