Maksim Gorki
Fotografia Gorkiego autorstwa H. Mishkina, ok. 1906 | |
Imię i nazwisko | Aleksiej Maksimowicz Pieszkow |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość | |
Język | |
Dziedzina sztuki | |
Muzeum artysty | Dom-muzeum Gorkiego w Niżnym Nowogrodzie |
Ważne dzieła | |
| |
Maksim Gorki[a], ros. Максим Горький; właściwie Aleksiej Maksimowicz Pieszkow, ros. Алексей Максимович Пешков (ur. 16 marca?/ 28 marca 1868 w Niżnym Nowogrodzie, Imperium Rosyjskie, zm. 18 czerwca 1936 w Moskwie, Rosyjska Federacyjna SRR) – rosyjski pisarz i publicysta. Wybitna postać rosyjskiego modernizmu okresu srebrnego wieku. Uważany za inicjatora socrealizmu w literaturze. Pierwszy przewodniczący Związku Pisarzy ZSRR w latach 1934–1936.
Życiorys
Wcześnie osierocony, wychowywany przez babkę. W 1895 roku pracował w „Samarskiej Gaziecie”, gdzie poznał młodą korektorkę Jekatierinę Wołżynę, z którą ożenił się w 1896 roku. Mieli dwójkę dzieci – syna Maksima, urodzonego w 1897 roku, i córkę Katię[1]. W latach 1888-1900 podróżował do Batumi, gdzie zatrzymywał się w domu przy obecnej ulicy Rustawelego[2]. Gorki zawarł później drugie małżeństwo z aktorką Mariją Andriejewną, nie rozwodząc się jednak z pierwszą żoną. W latach 1906–1913, ze względów zdrowotnych, mieszkał wraz z drugą żoną na wyspie Capri. Prowadził tam szkołę partyjną dla robotników, która mieściła się w hotelu Blesus. Środki na jej utrzymanie pochodziły od niemieckiego milionera Friedricha Alfreda Kruppa. W 1907 założył tam też grupę literacko-edukacyjną Capri[3]. W styczniu 1910 roku trafił tam również, cierpiący na problemy z płucami, Feliks Dzierżyński. Gorki i Dzierżyński przyjaźnili się przez wiele lat, aż do śmierci tego ostatniego[4].
Przyszły prezydent Czechosłowacji, Tomáš Garrigue Masaryk, korespondował z Maksymem Gorkim, a w 1911 roku odwiedził go na Capri. Spotkali się również w rewolucyjnym Piotrogrodzie (obecnie Petersburg) w maju 1917 roku[5].
Mimo przedrewolucyjnej przyjaźni z Leninem rewolucję październikową przyjął z niechęcią, publikował antybolszewickie felietony, próbował ratować aresztowanych pisarzy. W 1920 roku jego druga żona, Maria Fiodorowna Andrejewa, aktorka, została komisarzem politycznym do spraw teatru i ministrem sztuki. Skonfliktowany z władzami i chory na gruźlicę na polecenie Lenina wyjechał 6 października 1921 r. na leczenie za granicę. W latach 1921–1924 mieszkał na emigracji w Niemczech, w Berlinie, Bad Saarow i Heringsdorfie (gdzie leczył gruźlicę), później do 1927 roku we Włoszech (Sorrento). Tymczasem władze uznały pisarstwo Gorkiego za wzorzec do naśladowania (realizm socjalistyczny) i zabiegały o jego powrót i poparcie. Działania odniosły skutek. Po powrocie, mianowany przewodniczącym Związku Pisarzy ZSRR, brał udział w licznych przedsięwzięciach kulturalnych i propagandowych (m.in. redagował osławiony zbiór esejów o budowie Kanału Białomorsko-Bałtyckiego).
W socjalistycznej ojczyźnie był obsypywany przywilejami. Na jego cześć zmieniono nazwę miasta (Niżny Nowogród) oraz nazywano samoloty i fabryki. Jego autorytet pomógł Stalinowi budować na Zachodzie propagandowy obraz ZSRR. Zmarł na zapalenie płuc[6] 18 czerwca 1936. Przez lata dokładne okoliczności jego śmierci były niejasne. O jego otrucie oskarżano licznych podsądnych w procesach politycznych lat 30.
Urna z jego prochami została złożona na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim.
Charakterystyka twórczości
Debiutował jako prozaik w 1892 roku. Rozgłos zyskał trzema tomami Szkiców i opowiadań (1898–1899), a także dramatami Mieszczanie (1901) i Na dnie (1902), ukazującymi sprzeciw przeciwko drobnomieszczaństwu.
Był jakby zwiastunem rewolucji ludowej w Pieśni o sokole (1895) i Pieśni o zwiastunie burzy (1901). Osądzał surowo burżuazję i inteligencję rosyjską z powodu jej konformizmu, np. w powieści Foma Gordiejew (1899), dramatach Letnicy i Barbarzyńcy. Do najbardziej znanych jego powieści należy Matka (1906), poświęcona życiu robotników. Wydał też trylogię autobiograficzną Dzieciństwo (1912), Wśród ludzi (1914) i Moje uniwersytety (1922). Ukazała się także powieść o losach burżuazyjnej rodziny Artamonow i synowie (1925) i Życie Klima Samgina (1925–1936). W języku polskim ukazała się większość jego prac, w tym również Pisma (tom 1–16, pol. wyd. 1951–1957), artykuły i pamflety.
Dzieła – wybór
Źródło:[7]
Powieści
- 1899 – Foma Gordiejew (ros. Фома Гордеев)
- 1900–1901 – Troje (ros. Трое)
- 1907 – Matka (ros. Мать) – polskie tłumaczenie Halina Górska
- 1925 – Artamonow i synowie (ros. Дело Артамоновых) – polskie tłumaczenie Stanisław Strumph Wojtkiewicz
- 1925–1936 – Klim Samgin (ros. Жизнь Клима Самгина)
Nowele
- 1894 – Goriemyka Pawieł (ros. Горемыка Павел)
- 1908 – Żyzn' nienużnogo czełowieka (ros. Жизнь ненужного человека)
- 1908 – Ispowied' (ros. Исповедь)
- 1909 – Leto (ros. Лето)
- 1909 – Gorodok Okurow (ros. Городок Окуров)
- 1909 – Życie Matwieja Kożemiakina (ros. Жизнь Матвея Кожемякина)
- 1913–1914 – Dzieciństwo (ros. Детство) – polskie tłumaczenie Krystyna Bilska
- 1915–1916 – Wśród ludzi (ros. В людях)
- 1923 – Moje uniwersytety (ros. Мои университеты)
- 1929 – Na kraju Ziemli (ros. На краю Земли)
Poematy prozą
- 1895 – Pieśń o sokole (ros. Песня о Соколе)
- 1899 – Dwudziestu sześciu i jedna (ros. Двадцать шесть и одна) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
- 1901 – Piesnia o buriewiestnikie (ros. Песня о буревестнике)
- 1903 – Człowiek (ros. Человек)
Dramaty
Źródło:[8]
- 1901 – Mieszczanie (ros. Мещане)
- 1902 – Na dnie (inne tytuły: Azyl, Złoty sen w stanie nieważkości, Przerwana pieśń, Nocny azyl – tam, gdzie spotykają się marzenia[9] ; ros. На дне)
- 1904 – Letnicy (ros. Дачники)
- 1905 – Dzieci słońca (ros. Дети солнца) – polskie tłumaczenie Helena Radlińska
- 1905 – Barbarzyńcy - Sceny z miasta powiatowego (ros. Варвары)
- 1906 – Wrogowie (ros. Враги) – polskie tłumaczenie Andrzej Stawar
- 1908 – Ostatni (ros. Последние)
- 1910 – Dziwacy (ros. Чудаки)
- 1910 – Dieti (ros. Дети)
- 1910 – Wassa Żeleznowa (ros. Васса Железнова)
- 1913 – Zykowowie (ros. Зыковы)
- 1913 – Fałszywa moneta (ros. Фальшивая монета)
- 1915 – Starzec (ros. Старик)
- 1930–1931 – Somow i drugije (ros. Сомов и другие)
- 1931 – Jegor Bułyczow i inni (ros. Егор Булычов и другие)
- 1932 – Dostigajew i drugije (ros. Достигаев и другие)
Opowiadania
- 1892
- Makar Czudra (ros. Макар Чудра) – polskie tłumaczenie Jerzy Jędrzejewicz
- Dziad Archip i Lońka (ros. Дед Архип и Лёнька) – polskie tłumaczenie Jerzy Jędrzejewicz
- 1895
- Chan i jego syn (ros. Хан и его сын) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
- Czełkasz (ros. Челкаш) – polskie tłumaczenie Jerzy Jędrzejewicz
- 1897
- Byli ludzie (ros. Бывшие люди)
- Malwa (ros. Мальва)
- W stepie (ros. В степи) – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
- Zazubrina (ros. Зазубрина) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
- Boleś (ros. Болесь) – polskie tłumaczenie Jerzy Wyszomirski
- 1898
- Przyjaciele (ros. Дружки) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
- 1899
- O czarcie (ros. О чёрте) – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
- Jeszcze o czarcie (ros. Ещё о чёрте) – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
- 1907
- 9 stycznia (ros. 9-е Января)
- 1918
- Jak uczyłem się (ros. Как я учился)
- 1923
- Moja pierwsza miłość (ros. О первой любви) – polskie tłumaczenie Józef Mondschein
- Opowieść o nieodwzajemnionej miłości (ros. Рассказ о безответной любви)
Pozostałe
- Przed obliczem życia (ros. Перед лицом жизни)
- Wróblątko (ros. Воробьишко) – polskie tłumaczenie Jan Brzechwa
- Wiosenne melodje (ros. Весенние мелодии)
- Psotnik – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
- W więzieniu – polskie tłumaczenie Franciszek Mirandola
- Na stepach – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
- Dwaj złodzieje – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
- O dyable – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
Publicystyka
- 1906: W Ameryce (ros. В Америке) – polskie tłumaczenie Barbara Rafałowska i Natalia Zwierzowa
- Portrety literackie
- Po czyjej jesteście stronie, „twórcy kultury”?
Filmowe adaptacje utworów
Uwagi
- ↑ W Polsce imię często spolszczane jako Maksym.
Przypisy
- ↑ Tova Yedlin: Maxim Gorky: a political biography. Greenwood Publishing Group, 1999. [dostęp 2010-08-28]. (ang.).
- ↑ Leonard Drożdżewicz , Pocztówka z Jedwabnego Szlaku, „Znad Wilii”, nr 1 (57), 2014, s. 87, ISSN 1392-9712, indeks 327956 .
- ↑ Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 72. ISBN 978-83-01-15724-1.
- ↑ Sylwia Frołow, Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 123.
- ↑ Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), váz. kniha book, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná-Mizerov, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (in association with the Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 8 - 34, 36 - 39, 41 - 42, 106 - 107, 111-112, 124–125, 128, 129, 132, 140–148, 184–215.
- ↑ Witalij Szentalinski: Wskrzeszone słowo. Warszawa: Czytelnik, 1996, s. 404-410, seria: Z „archiwów literackich” KGB. ISBN 83-07-02526-5.
- ↑ Gorki Maksim (Gorkij Maksym, Górski Maksym) (właśc. Pieszkow Aleksiej) – książki » BiblioNETka
- ↑ Maksym Gorki – wszystkie utwory Teatr w Polsce – polski wortal teatralny
- ↑ Teatr w Polsce – polski wortal teatralny. [dostęp 2014-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-16)].
Bibliografia
- Źródła w języku angielskim
- Biografia Gorkiego na portalu Spartacus Educational. [dostęp 2013-12-11]. (ang.).
- Biografia Gorkiego w Encyklopedii Pisarzy Radzieckich. [dostęp 2014-04-14]. (ang.).
- Biografia Gorkiego na portalu Russia-InfoCentre. [dostęp 2014-04-14]. (ang.).
- Biografia Gorkiego i informacja o jego pochówku na portalu Find A Grave. [dostęp 2014-04-14]. (ang.).
- Maxim Gorky, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2014-04-14] (ang.).
- Arkady Vaksberg: The Murder of Maxim Gorky. A Secret Execution. New York: Enigma Books, 2007. ISBN 978-1-929631-62-9.
- Tova Yedlin: Maxim Gorky: a political biography. Greenwood Publishing Group, 1999. ISBN 0-275-96605-4.
- Źródła w języku rosyjskim
- Biografia Gorkiego na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-04-14]. (ros.).
- Biografia Gorkiego na portalu Chronos. [dostęp 2014-04-14]. (ros.).
Linki zewnętrzne
- Utwory Maksima Gorkiego w serwisie Wolne Lektury
- Dzieła Maksima Gorkiego w bibliotece Polona
- ISNI: 0000 0001 2144 5808
- VIAF: 96998392
- ULAN: 500318636
- LCCN: n80126152
- GND: 118639293
- NDL: 00441307
- LIBRIS: 20dgbpll5hgp2d8
- BnF: 119054125
- SUDOC: 027323722
- SBN: CFIV001219
- NLA: 35135975
- NKC: jn19990002786
- DBNL: gork009
- RSL: 000083167
- BNE: XX993997
- NTA: 068329288
- BIBSYS: 90103176
- CiNii: DA00816313
- Open Library: OL117A
- PLWABN: 9810587907205606
- NUKAT: n96215552
- J9U: 987007261811005171
- PTBNP: 38384
- CANTIC: a11555981
- LNB: 000048879
- NSK: 000100222
- CONOR: 6694499
- BNC: 000042203
- ΕΒΕ: 98140
- BLBNB: 000207738
- KRNLK: KAC199610478
- LIH: LNB:V*47012;=BA
- RISM: pe30078081
- WorldCat: lccn-n80126152
Media użyte na tej stronie
Autor:
- Maxim_Gorky_authographed_portrait.jpg
- derivative work: Jkwchui (talk)
vectorized autograph of Maxim Gorky
Black and white film copy negative of Maxim Gorky, half-length portrait, facing front by Herman Mishkin, N.Y.