Maksim Gorki

Maksim Gorki
Ilustracja
Fotografia Gorkiego autorstwa H. Mishkina, ok. 1906
Imię i nazwisko

Aleksiej Maksimowicz Pieszkow

Data i miejsce urodzenia

28 marca 1868
Niżny Nowogród

Data i miejsce śmierci

18 czerwca 1936
Moskwa

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski

Dziedzina sztuki

proza, dramat, publicystyka

Muzeum artysty

Dom-muzeum Gorkiego w Niżnym Nowogrodzie

Ważne dzieła
  • Matka
  • Foma Gordiejew
  • Na dnie
Faksymile

Maksim Gorki[a], ros. Максим Горький; właściwie Aleksiej Maksimowicz Pieszkow, ros. Алексей Максимович Пешков (ur. 16 marca?/ 28 marca 1868 w Niżnym Nowogrodzie, Imperium Rosyjskie, zm. 18 czerwca 1936 w Moskwie, Rosyjska Federacyjna SRR) – rosyjski pisarz i publicysta. Wybitna postać rosyjskiego modernizmu okresu srebrnego wieku. Uważany za inicjatora socrealizmu w literaturze. Pierwszy przewodniczący Związku Pisarzy ZSRR w latach 1934–1936.

Życiorys

Wcześnie osierocony, wychowywany przez babkę. W 1895 roku pracował w „Samarskiej Gaziecie”, gdzie poznał młodą korektorkę Jekatierinę Wołżynę, z którą ożenił się w 1896 roku. Mieli dwójkę dzieci – syna Maksima, urodzonego w 1897 roku, i córkę Katię[1]. W latach 1888-1900 podróżował do Batumi, gdzie zatrzymywał się w domu przy obecnej ulicy Rustawelego[2]. Gorki zawarł później drugie małżeństwo z aktorką Mariją Andriejewną, nie rozwodząc się jednak z pierwszą żoną. W latach 1906–1913, ze względów zdrowotnych, mieszkał wraz z drugą żoną na wyspie Capri. Prowadził tam szkołę partyjną dla robotników, która mieściła się w hotelu Blesus. Środki na jej utrzymanie pochodziły od niemieckiego milionera Friedricha Alfreda Kruppa. W 1907 założył tam też grupę literacko-edukacyjną Capri[3]. W styczniu 1910 roku trafił tam również, cierpiący na problemy z płucami, Feliks Dzierżyński. Gorki i Dzierżyński przyjaźnili się przez wiele lat, aż do śmierci tego ostatniego[4].

Przyszły prezydent Czechosłowacji, Tomáš Garrigue Masaryk, korespondował z Maksymem Gorkim, a w 1911 roku odwiedził go na Capri. Spotkali się również w rewolucyjnym Piotrogrodzie (obecnie Petersburg) w maju 1917 roku[5].

Ze Stalinem w 1931 r.

Mimo przedrewolucyjnej przyjaźni z Leninem rewolucję październikową przyjął z niechęcią, publikował antybolszewickie felietony, próbował ratować aresztowanych pisarzy. W 1920 roku jego druga żona, Maria Fiodorowna Andrejewa, aktorka, została komisarzem politycznym do spraw teatru i ministrem sztuki. Skonfliktowany z władzami i chory na gruźlicę na polecenie Lenina wyjechał 6 października 1921 r. na leczenie za granicę. W latach 1921–1924 mieszkał na emigracji w Niemczech, w Berlinie, Bad Saarow i Heringsdorfie (gdzie leczył gruźlicę), później do 1927 roku we Włoszech (Sorrento). Tymczasem władze uznały pisarstwo Gorkiego za wzorzec do naśladowania (realizm socjalistyczny) i zabiegały o jego powrót i poparcie. Działania odniosły skutek. Po powrocie, mianowany przewodniczącym Związku Pisarzy ZSRR, brał udział w licznych przedsięwzięciach kulturalnych i propagandowych (m.in. redagował osławiony zbiór esejów o budowie Kanału Białomorsko-Bałtyckiego).

W socjalistycznej ojczyźnie był obsypywany przywilejami. Na jego cześć zmieniono nazwę miasta (Niżny Nowogród) oraz nazywano samoloty i fabryki. Jego autorytet pomógł Stalinowi budować na Zachodzie propagandowy obraz ZSRR. Zmarł na zapalenie płuc[6] 18 czerwca 1936. Przez lata dokładne okoliczności jego śmierci były niejasne. O jego otrucie oskarżano licznych podsądnych w procesach politycznych lat 30.

Urna z jego prochami została złożona na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim.

Charakterystyka twórczości

Debiutował jako prozaik w 1892 roku. Rozgłos zyskał trzema tomami Szkiców i opowiadań (1898–1899), a także dramatami Mieszczanie (1901) i Na dnie (1902), ukazującymi sprzeciw przeciwko drobnomieszczaństwu.

Był jakby zwiastunem rewolucji ludowej w Pieśni o sokole (1895) i Pieśni o zwiastunie burzy (1901). Osądzał surowo burżuazję i inteligencję rosyjską z powodu jej konformizmu, np. w powieści Foma Gordiejew (1899), dramatach Letnicy i Barbarzyńcy. Do najbardziej znanych jego powieści należy Matka (1906), poświęcona życiu robotników. Wydał też trylogię autobiograficzną Dzieciństwo (1912), Wśród ludzi (1914) i Moje uniwersytety (1922). Ukazała się także powieść o losach burżuazyjnej rodziny Artamonow i synowie (1925) i Życie Klima Samgina (1925–1936). W języku polskim ukazała się większość jego prac, w tym również Pisma (tom 1–16, pol. wyd. 1951–1957), artykuły i pamflety.

Dzieła – wybór

Źródło:[7]

Powieści

  • 1899 – Foma Gordiejew (ros. Фома Гордеев)
  • 1900–1901 – Troje (ros. Трое)
  • 1907 – Matka (ros. Мать) – polskie tłumaczenie Halina Górska
  • 1925 – Artamonow i synowie (ros. Дело Артамоновых) – polskie tłumaczenie Stanisław Strumph Wojtkiewicz
  • 1925–1936 – Klim Samgin (ros. Жизнь Клима Самгина)

Nowele

  • 1894 – Goriemyka Pawieł (ros. Горемыка Павел)
  • 1908 – Żyzn' nienużnogo czełowieka (ros. Жизнь ненужного человека)
  • 1908 – Ispowied' (ros. Исповедь)
  • 1909 – Leto (ros. Лето)
  • 1909 – Gorodok Okurow (ros. Городок Окуров)
  • 1909 – Życie Matwieja Kożemiakina (ros. Жизнь Матвея Кожемякина)
  • 1913–1914 – Dzieciństwo (ros. Детство) – polskie tłumaczenie Krystyna Bilska
  • 1915–1916 – Wśród ludzi (ros. В людях)
  • 1923 – Moje uniwersytety (ros. Мои университеты)
  • 1929 – Na kraju Ziemli (ros. На краю Земли)

Poematy prozą

  • 1895 – Pieśń o sokole (ros. Песня о Соколе)
  • 1899 – Dwudziestu sześciu i jedna (ros. Двадцать шесть и одна) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
  • 1901 – Piesnia o buriewiestnikie (ros. Песня о буревестнике)
  • 1903 – Człowiek (ros. Человек)

Dramaty

Źródło:[8]

  • 1901 – Mieszczanie (ros. Мещане)
  • 1902 – Na dnie (inne tytuły: Azyl, Złoty sen w stanie nieważkości, Przerwana pieśń, Nocny azyl – tam, gdzie spotykają się marzenia[9] ; ros. На дне)
  • 1904 – Letnicy (ros. Дачники)
  • 1905 – Dzieci słońca (ros. Дети солнца) – polskie tłumaczenie Helena Radlińska
  • 1905 – Barbarzyńcy - Sceny z miasta powiatowego (ros. Варвары)
  • 1906 – Wrogowie (ros. Враги) – polskie tłumaczenie Andrzej Stawar
  • 1908 – Ostatni (ros. Последние)
  • 1910 – Dziwacy (ros. Чудаки)
  • 1910 – Dieti (ros. Дети)
  • 1910 – Wassa Żeleznowa (ros. Васса Железнова)
  • 1913 – Zykowowie (ros. Зыковы)
  • 1913 – Fałszywa moneta (ros. Фальшивая монета)
  • 1915 – Starzec (ros. Старик)
  • 1930–1931 – Somow i drugije (ros. Сомов и другие)
  • 1931 – Jegor Bułyczow i inni (ros. Егор Булычов и другие)
  • 1932 – Dostigajew i drugije (ros. Достигаев и другие)

Opowiadania

1892
  • Makar Czudra (ros. Макар Чудра) – polskie tłumaczenie Jerzy Jędrzejewicz
  • Dziad Archip i Lońka (ros. Дед Архип и Лёнька) – polskie tłumaczenie Jerzy Jędrzejewicz
1895
  • Chan i jego syn (ros. Хан и его сын) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
  • Czełkasz (ros. Челкаш) – polskie tłumaczenie Jerzy Jędrzejewicz
1897
  • Byli ludzie (ros. Бывшие люди)
  • Malwa (ros. Мальва)
  • W stepie (ros. В степи) – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
  • Zazubrina (ros. Зазубрина) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
  • Boleś (ros. Болесь) – polskie tłumaczenie Jerzy Wyszomirski
1898
  • Przyjaciele (ros. Дружки) – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
1899
  • O czarcie (ros. О чёрте) – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
  • Jeszcze o czarcie (ros. Ещё о чёрте) – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
1907
  • 9 stycznia (ros. 9-е Января)
1918
  • Jak uczyłem się (ros. Как я учился)
1923
  • Moja pierwsza miłość (ros. О первой любви) – polskie tłumaczenie Józef Mondschein
  • Opowieść o nieodwzajemnionej miłości (ros. Рассказ о безответной любви)

Pozostałe

  • Przed obliczem życia (ros. Перед лицом жизни)
  • Wróblątko (ros. Воробьишко) – polskie tłumaczenie Jan Brzechwa
  • Wiosenne melodje (ros. Весенние мелодии)
  • Psotnik – polskie tłumaczenie Bronisław Dobek
  • W więzieniu – polskie tłumaczenie Franciszek Mirandola
  • Na stepach – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
  • Dwaj złodzieje – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski
  • O dyable – polskie tłumaczenie Stanisław Miłkowski

Publicystyka

  • 1906: W Ameryce (ros. В Америке) – polskie tłumaczenie Barbara Rafałowska i Natalia Zwierzowa
  • Portrety literackie
  • Po czyjej jesteście stronie, „twórcy kultury”?

Filmowe adaptacje utworów

Uwagi

  1. W Polsce imię często spolszczane jako Maksym.

Przypisy

  1. Tova Yedlin: Maxim Gorky: a political biography. Greenwood Publishing Group, 1999. [dostęp 2010-08-28]. (ang.).
  2. Leonard Drożdżewicz, Pocztówka z Jedwabnego Szlaku, „Znad Wilii”, nr 1 (57), 2014, s. 87, ISSN 1392-9712, indeks 327956.
  3. Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 72. ISBN 978-83-01-15724-1.
  4. Sylwia Frołow, Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 123.
  5. Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), váz. kniha book, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná-Mizerov, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (in association with the Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 8 - 34, 36 - 39, 41 - 42, 106 - 107, 111-112, 124–125, 128, 129, 132, 140–148, 184–215.
  6. Witalij Szentalinski: Wskrzeszone słowo. Warszawa: Czytelnik, 1996, s. 404-410, seria: Z „archiwów literackich” KGB. ISBN 83-07-02526-5.
  7. Gorki Maksim (Gorkij Maksym, Górski Maksym) (właśc. Pieszkow Aleksiej) – książki » BiblioNETka
  8. Maksym Gorki – wszystkie utwory Teatr w Polsce – polski wortal teatralny
  9. Teatr w Polsce – polski wortal teatralny. [dostęp 2014-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-16)].

Bibliografia

Źródła w języku angielskim
Źródła w języku rosyjskim

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

MaximGorkySignature.svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
vectorized autograph of Maxim Gorky
Maxim Gorky LOC Restored.jpg
Black and white film copy negative of Maxim Gorky, half-length portrait, facing front by Herman Mishkin, N.Y.