Malaje

Flaga Federacji Malajskiej

(c) Bukhrin, CC-BY-SA-3.0

Malaje Brytyjskie około roku 1922: czerwone – Straits Settlements, żółte – Sfederowane Stany Malajskie; niebieskie – Niesfederowane Stany Malajskie

Malaje (ang. i malajski Malaya) – nazwa stosowana na określenie dawnych posiadłości brytyjskich na Półwyspie Malajskim (do 1946 r. kilku, następnie jednej powstałej w wyniku ich połączenia), od 1957 r. zaś do niepodległego państwa, które w 1963 roku przekształciło się w Malezję (malajski Malaysia). Dla okresu do 1957 roku stosowana jest także nazwa Malaje Brytyjskie.

Pierwsze posiadłości Wielkiej Brytanii na Półwyspie Malajskim obejmowały Straits Settlements. Były to terytoria Penangu (uzyskanego w 1786 roku od sułtana Kedahu; w 1874 dołączono do niego Dinding), Singapuru (stanowiącego protektorat brytyjski od 1819 roku, kiedy to został pozyskany od sułtana Johoru) i Malakki (uzyskanej w 1825 roku od Holandii). Posiadłości te zostały połączone w 1826 r. w Straits Settlements podlegające do 1858 roku Brytyjskej Kompanii Wschodnioindyjskej, następnie do 1867 roku Indiom Brytyjskim, by od 1867 r. stanowić osobną kolonię brytyjską^[1].

W 1855 roku brytyjskim protektoratem został Johor, w 1874 Selangor, w 1876 Perak, w 1888 Negeri Sembilan i Pahang. W 1896 roku Negeri Sembilan, Pahang, Perak i Selangor zostały połączone w Sfederowane Stany Malajskie (ang. Federated Malay States)^[1]. W roku tym Malaje Brytyjskie obejmowały zatem trzy osobne posiadłości: Straits Settlements, Johor oraz Sfederowane Stany Malajskie. W 1906 do Straits Settlements przyłączony został Labuan znajdujący się u wybrzeży Borneo, natomiast w 1909 protektoratami brytyjskimi zostały, uzyskane od Syjamu, stany Kedah, Kelantan, Perlis i Terengganu^[1] (te cztery protektoraty oraz Johor zwane były odtąd nieformalnie Niesfederowanymi Stanami Malajskimi). Ponadto w 1886 pod administracją Straits Settlements znalazły się Wyspy Kokosowe (od 1903 jako dependencja Singapuru)^[2], a w 1900 dependencją Singapuru stała się Wyspa Bożego Narodzenia^[3], zaś w 1935 odłączono od nich Dinding i przyłączono do Peraku^[1]. Brytyjczycy przejęli kontrolę nad gospodarką Malajów i nałożyli podatki towary eksportowe tj. cyna i kauczuk będące podstawą gospodarki Malajów. Doprowadziło to do znacznego wzrostu ubóstwa mieszkańców kraju^[4]. Napięcia gospodarcze doprowadziły do konfliktów etnicznych między Malajami a Chińczykami, którzy przez tych pierwszych uważani byli za intruzów bogacących się na kryzysie^[5].

W czasie II wojny światowej Malaje dostały się pod okupację japońską i tajską – poszczególne terytoria zajęte zostały przez Japonię pomiędzy końcem 1941 roku a początkiem 1942 i pozostawały pod jej okupacją do 1945, z wyjątkiem Kedahu, Kelantanu, Perlis i Terengganu, które w 1943 roku Japończycy przekazali Tajlandii^[1]. W trakcie okupacji Japończycy ograniczyli eksport produktów malajskich do nieznacznej ilości wymaganej do poprawnego działania gospodarki Japonii, co niekorzystnie odbiło się na mieszkańcach Malajów utrzymujących się z eksportu, oraz doprowadziło do likwidacji wielu kopalni i plantacji kauczuku. W rezultacie w 1942 roku w pogrążonym kryzysem kraju doszło do poważnej klęski głodu, na który odpowiedzią było powstanie partyzantki antyjapońskiej na czele z Antyjapońską Armią Narodów Malajów, która w późniejszych etapach okupacji japońskiej była potajemnie szkolona i zbrojona przez Brytyjczyków^[6].

1 kwietnia 1946 roku Malaje Brytyjskie przekształcone zostały w Związek Malajski (ang. Malay Union), w którego skład weszły dotychczasowe Sfederowane Stany Malajskie, Niesfederowane Stany Malajskie oraz Malakka i Penang z rozwiązanych Straits Settlements (Singapur wraz z Wyspami Kokosowymi i Wyspą Bożego Narodzenia utworzył osobną kolonię brytyjską, zaś Labuan został przyłączony do Borneo Północnego)^[1]. 1 lutego 1948 roku Związek Malajski został przekształcony w Federację Malajów (ang. Federation of Malaya, malajski Persekutuan Tanah Melayu).

Rządy kolonialne były bezczynne wobec katastrofalnej sytuacji ekonomicznej w rezultacie czego stale narastał problem bezrobocia i niskich płac, ponadto stale zwiększał się i tak wysoki poziom inflacji oraz wzrost cen żywności. Kryzys doprowadził do popularyzacji ruchu niepodległościowego i antybrytyjskiego, na czele którego stała Komunistyczna Partia Malajów^[7]. W latach 40. roku doszło do serii strajków, które zostały rozbite przez Brytyjczyków za pomocą masowych aresztowań i deportacji ich uczestników – tłumienie strajków doprowadziło do radykalizacji społeczeństwa^[8], a w rezultacie do wybuchu w 1948 roku powstania malajskiego. Liderem powstańców został Chin Peng, który w oparciu o dawne oddziały antyjapońskie utworzył Armię Wyzwolenia Narodowego Malajów. Administracja kolonialna na powstanie zareagowała licznymi represjami wobec malajskich cywilów. Brytyjczycy przeprowadzili masowe przesiedlenia ludności oskarżanej o możliwe sprzyjanie partyzantom, liczba przesiedlonych osób wynosi około pół miliona osób^[9]. Rząd do końca lat 50. poczynił duże postępy w tłumieniu rebelii, a w 1960 roku doprowadził do jej ostatecznego upadku. Przyczyniło się do tego m.in. użycie broni chemicznej^[10] oraz brutalne metody stosowane przez wojsko brytyjskie, które jak wykazano dokonywało masakr cywilnych mieszkańców (których to symbolem stała się miejscowość Batang Kali), egzekucji na jeńcach oraz stosowało tortury i okaleczanie partyzantów oraz osób podejrzanych o sprzyjanie im^[11][12].

Federacja uzyskała niepodległość 31 sierpnia 1957 roku (powstanie antybrytyjskie trwało do 1960 roku), a 16 września 1963 roku, po przyłączeniu Singapuru (już bez Wysp Kokosowych stanowiących od 1955 terytorium Australii i Wyspy Bożego Narodzenia przekazanej w 1958 Australii), Borneo Północnego i Sarawaku, utworzyła Malezję^[13].

Malajskie tendencje ekspansjonistyczne zostały zatrzymane przez rebelię w Brunei, w wyniku której rząd brunejski wycofał się z pomysłów włączenia kraju do Malezji, oraz antymalezyjskie powstanie w Sarawaku – obydwa powstania zostały poparte przez Indonezję co rozpoczęło konfrontację indonezyjsko-malezyjską^[14].

Przypisy