Malapropizm

Malapropizm (fr. mal-à-propos „nie w porę”) – omyłka słowna polegająca na użyciu w wypowiedzi wyrazu o mylnym znaczeniu zamiast podobnego w brzmieniu właściwego wyrazu[1], tj. pomylenie paronimów[2]. Chodzi przede wszystkim o wyrazy obce bądź książkowe, nieznane ludziom niewykształconym[3][4]. Najczęściej efekty tak ukształtowanej wypowiedzi są komiczne.

Malapropizmy powstają m.in. jako rezultat nieprzyswojenia znaczeń rzadko używanych słów, wówczas są błędami kompetencji[5]; choć mogą także przybierać formę niesystematycznego przejęzyczenia lub omyłki pisarskiej, wówczas mamy do czynienia z błędem performancji[6]. Malapropizmy bywają również wprowadzane celowo, dla uzyskania efektu humorystycznego[5] bądź artystycznego[3].

Malapropizmy spotykane są zarówno w mowie osób posługujących się językiem ojczystym, jak i w mowie osób, dla których dany język jest językiem wyuczonym[7].

Przykład:

  • Przy drzwiach zainstalowany jest czytelnik kart magnetycznych. (zamiast: czytnik)
  • Daruj sobie swoje iluzje. (zamiast: aluzje)
  • No nic, stało się, szklanka zapadła. (zamiast: klamka)
  • Uczę się, bynajmniej się staram. (zamiast: przynajmniej)

Malapropizmy wpływają na kształt praktyki językowej, rzutując niekiedy na proces ewolucji języka. Zdarza się, że tego typu błąd utrwala się w języku, tworząc upowszechnioną, niejednostkową innowację. Przestaje wówczas być malapropizmem i omyłką słowną[8]. W przypadku polszczyzny zjawisko to nastąpiło w odniesieniu do słowa „bynajmniej”, które bywa regularnie używane w znaczeniu „przynajmniej”, zwłaszcza w Polsce centralnej i na Pomorzu. Jednakże takie znaczenie wyrazu wykracza poza ramy polskiego języka standardowego[9]. Podobna zmiana jest sankcjonowana w obrębie kaszubskiej normy literackiej[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Georgios Tserdanelis, Wai Sum Wong: Language files: materials for an introduction to language & linguistics. Columbus: Ohio State University Press, 2004, s. 320–324. ISBN 978-0-8142-0970-7. OCLC 54503589. (ang.)
  2. ↑ Oľga Škvareninová, Paronymický slovník, Slovenské pedagogické nakladatel̕stvo, 1999, s. 18, ISBN 978-80-08-02828-8 (słow.).
  3. ↑ a b Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 317, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  4. ↑ Study of Sounds, Phonetic Society of Japan, 1985, s. 26 (ang.).
  5. ↑ a b Edward Carney: A Survey of English Spelling. Routledge, 2012, s. 82–84. ISBN 978-1-134-87224-4. (ang.)
  6. ↑ Graeme Hirst, Alexander Budanitsky, Correcting real-word spelling errors by restoring lexical cohesion, Toronto: Department of Computer Science, 2003, s. 4 [dostęp 2019-02-10] (ang.).
  7. ↑ Kenneth Hyltenstam, Advanced Proficiency and Exceptional Ability in Second Languages, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2016, s. 88, ISBN 978-1-61451-517-3 (ang.).
  8. ↑ Peter Trudgill, Lars-Gunnar Andersson, Bad language, Oxford, UK: Basil Blackwell, 1990, s. 150, ISBN 0-631-17872-4, OCLC 21973314 (ang.).
  9. ↑ a b Artur Czesak: bynajmniej – przynajmniej (pol.). W: Poradnia językowa PWN [on-line]. sjp.pwn.pl, 2006-05-10. [dostęp 2019-02-10].