Malezja

Malezja

Malaysia

Flaga Malezji Herb Malezji
Dewiza: (malajski) Bersekutu Bertambah Mutu (W jedności siła)
Hymn: Negaraku (Mój kraj)
Konstytucja	Konstytucja Malezji
Język urzędowy	malajski
Stolica	Kuala Lumpur, Putrajaya (stolica administracyjna)
Ustrój polityczny	monarchia elekcyjna
Typ państwa	królestwo
Głowa państwa	Yang di-Pertuan Agong (król) Tengku Abdullah
Szef rządu	premier Ismail Sabri Yaakob
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	329 750 km² ~0,3%
Liczba ludności (2017)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	32 050 000[1] 83 osób/km²
PKB (2017)  • całkowite   • na osobę	315 mld[1] USD 9813[1] USD
PKB (PSN) (2017)  • całkowite   • na osobę	931 mld[1] dolarów międzynar. 29 041[1] dolarów międzynar.
Waluta	ringgit (MYR)
niepodległość	od Wielkiej Brytanii 31 sierpnia 1957[2]
Religia dominująca	islam
Strefa czasowa	UTC +8
Kod ISO 3166	MY
Domena internetowa	.my
Kod samochodowy	MAL
Kod samolotowy	MH
Kod telefoniczny	+60

Region Malezji

Malezja (malajski Malaysia) – państwo w Azji Południowo-Wschodniej, na Półwyspie Malajskim i wyspie Borneo; obszar 329 847 km², ludność 33 711 000 (według stanu na 2022 r.)^[3], stolica Kuala Lumpur (ok. 8,419 mln mieszkańców), siedziba rządu w Putrajaya.

Malezja na Półwyspie Malajskim graniczy z Tajlandią i Singapurem, na wyspie Borneo z Brunei i Indonezją.

Geografia

Petronas Towers w Kuala Lumpur. Najwyższe bliźniacze wieże na świecie.

Państwo obejmuje dwa terytoria oddzielone Morzem Południowochińskim, południową część Półwyspu Malajskiego oraz północną część wyspy Borneo. Ukształtowanie terenu jest podobne w obu częściach – nadmorskie równiny przechodzą w gęsto zalesione zbocza gór. Najwyższym szczytem Malezji jest Kinabalu, 4101 m n.p.m., położony na Borneo.

Malezja znajduje się w strefie klimatu równikowego. Nawiedzają ją południowo-zachodnie (od kwietnia do października) oraz intensywniejsze, północno-zachodnie monsuny (od października do lutego).

Historia

W 1511 Malakkę podbili Portugalczycy, zakładając tam kolonię. Synowie ostatniego sułtana Malakki założyli Sułtanat Perak i Sułtanat Johor. Rozpoczęła się rywalizacja między Portugalczykami oraz Sułtanatem Aceh i sułtanem Johoru o kontrolę nad cieśniną Malakka. Konflikt ten trwał do 1641 r., kiedy Holandia wraz z sułtanem Johoru przejęła kontrolę nad cieśniną. W 1786 roku Kompania Wschodnioindyjska otrzymała od sułtana Kedahu wyspę Penang. W drugiej połowie XIX wieku, wiele państewek malezyjskich prosiło o pomoc Wielką Brytanię w celu rozwiązania konfliktów wewnętrznych. Do początku XX w. stany Pahang, Selangor, Perak i Negeri Sembilan utworzyły Sfederalizowane Stany Malezji. Chociaż formalnie były suwerenne, to faktyczną władzę sprawowali brytyjscy rezydenci, mianowani jako doradcy miejscowych władców. Pozostałe stany: Johor, Kedah, Kelantan, Perlis i Terengganu utworzyły Niesfederalizowane Stany Malezji. Mimo iż przyjęły one brytyjskich rezydentów, to nie podlegały bezpośrednio Londynowi. Stany Sabah i Sarawak były natomiast częścią Brytyjskiego Borneo Północnego. Brytyjczycy przejęli jednak kontrolę nad gospodarką i nałożyli podatki na towary eksportowe tj. cynę i kauczuk będące podstawą gospodarki Malajów. Doprowadziło to do znacznego wzrostu ubóstwa mieszkańców kraju^[4]. Napięcia gospodarcze doprowadziły do konfliktów etnicznych między Malajczykami a Chińczykami, którzy przez tych pierwszych uważani byli za intruzów bogacących się na kryzysie^[5].

W styczniu 1942 roku wojska japońskie zaatakowały Półwysep Malajski rozpoczynając bitwę o Malaje. Mimo zaciekłego oporu sił brytyjskich, australijskich i indyjskich armia japońska do końca lutego opanowała półwysep oraz wyspę Borneo. Japończycy traktowali Malajów dość dobrze, przez co część malajskich urzędników i intelektualistów z nimi kolaborowała. Większość sułtanów także współpracowała z japońskim okupantami, choć później twierdzili, że robili to wbrew własnej woli. Japończycy stali się jednak niepopularni po tym, jak oddali Tajlandii cztery północne stany (Kedah, Perlis, Kelantan i Terengganu). Niechęć wobec Japończyków wzmocnił fakt brutalnych prześladowań Chińczyków oraz coraz większy kryzys gospodarczy – Japończycy ograniczyli eksport produktów malajskich do nieznacznej ilości wymaganej do poprawnego działania gospodarki Japonii, co niekorzystnie odbiło się na mieszkańcach Malajów utrzymujących się z eksportu oraz doprowadziło do likwidacji wielu kopalń i plantacji kauczuku, w kraju będącym dotąd największym eksporterem tego surowca na świecie i jego głównym dostawcą do Stanów Zjednoczonych. W rezultacie w 1942 roku w pogrążonym kryzysem kraju doszło do poważnej klęski głodu, na który odpowiedzią było powstanie partyzantki antyjapońskiej na czele z Antyjapońską Armią Narodów Malajów, która w późniejszych etapach okupacji japońskiej była potajemnie szkolona i zbrojona przez Brytyjczyków^[6].

W 1945 r. Brytyjczycy ustanowili w Brytyjskich Malajach administrację wojskową, a cztery stany północne zostały zwrócone przez Tajlandię. Część antyjapońskich oddziałów partyzanckich odmówiło złożenia broni i przeszło do podziemia. 1 kwietnia następnego roku utworzono Związek Malajski. Malajowie protestowali, ponieważ nie podobało im się ograniczenie władzy sułtanów oraz przyznanie obywatelstwa imigrantom, głównie Chińczykom. 31 stycznia 1948 r. utworzono Federację Malajską, składającą się ze wszystkich stanów malajskich, lecz bez Singapuru.

Rządy kolonialne były bezczynne wobec katastrofalnej sytuacji ekonomicznej, w rezultacie czego stale narastał problem bezrobocia i niskich płac, ponadto stale zwiększał się i tak wysoki poziom inflacji w tym cen żywności. Kryzys doprowadził do popularyzacji ruchu niepodległościowego i antybrytyjskiego, na czele którego stała Komunistyczna Partia Malajów^[7]. W latach 1940. doszło do serii strajków, które zostały rozbite przez Brytyjczyków za pomocą masowych aresztowań i deportacji ich uczestników – tłumienie strajków doprowadziło do radykalizacji społeczeństwa^[8], a w rezultacie do wybuchu w 1948 roku powstania malajskiego. Liderem powstańców został Chin Peng, który w oparciu o dawne oddziały antyjapońskie utworzył Armię Wyzwolenia Narodowego Malajów. Administracja kolonialna na powstanie zareagowała licznymi represjami wobec malajskich cywili. Brytyjczycy przeprowadzili masowe przesiedlenia ludności oskarżanej o możliwe sprzyjanie partyzantom, liczba przesiedlonych osób wyniosła około pół miliona osób^[9]. Rząd do końca lat 1950. poczynił duże postępy w tłumieniu rebelii, a w 1960 roku doprowadził do jej ostatecznego upadku. Przyczyniły się do tego m.in.: użycie broni chemicznej^[10]; brutalne metody stosowane przez wojsko brytyjskie, które, jak wykazano, dokonywało masakr cywilnych mieszkańców (których to symbolem stała się miejscowość Batang Kali); egzekucje na jeńcach; tortury i okaleczenia partyzantów oraz osób podejrzanych o sprzyjanie im^[11][12]. 31 sierpnia 1957 r. Federacja Malajska ogłosiła niepodległość od Wielkiej Brytanii, mimo to powstanie nie ustało i trwało dalej do 1960 roku.

Na początku lat 1960. rząd Malajów rozpoczął proces zjednoczeniowy z pozostałymi krajami regionu. Został on zahamowany antymalezyjską rebelią w Brunei, w wyniku której rząd brunejski wycofał się ze zjednoczeniowych pomysłów. Reakcją na rebelię z Brunei było powstanie w Sarawaku, które jednak nie odniosło większych rezultatów i 16 września 1963 r. przyłączono północne Borneo i zmieniono nazwę kraju na Malezję (początkowo w jęz. polskim również jako Malajzja). Oba powstania wsparła Indonezja rządzona przez Sukarno, co doprowadziło do konfrontacji indonezyjsko-malezyjskiej. Do jej zakończenia doszło po 1965 roku, gdy władzę w Indonezji objął Suharto, który wsparł Malezję w walce z partyzantami w Sarawaku^[13].

W 1965 r. od Malezji odłączył się Singapur, który stał się suwerennym państwem^[14]. W latach 1960. Armia Wyzwolenia Narodowego Malajów przeszła reorganizację i zyskała wsparcie ze strony Chin, co w 1968 roku spowodowało wybuch drugiego powstania malajskiego, którego celem było tym razem utworzenie w Malezji państwa socjalistycznego. Rząd Malezji w walce z partyzantami wsparły Wielka Brytania, Nowa Zelandia i Tajlandia. W 1974 roku Chiny wstrzymały swoją pomoc dla powstańców, którzy pozbawieni źródła wsparcia zaczęli ponosić pierwsze poważne porażki^[15]. Gdy blok wschodni w Europie upadł, malajscy komuniści zaakceptowali to, że nie mają żadnych szans utworzenia rządu komunistycznego, tym bardziej że ideologia ta przestała być tak atrakcyjna na skutek szybkiego rozwoju gospodarki kraju. W rezultacie w 1989 roku partyzanci podpisali z rządem porozumienie pokojowe wypracowane przy pomocy sąsiedniej Tajlandii^[13]. Rok później porozumienie o zakończeniu wojny podpisali z rządem separatyści z Sarawaku^[16].

Ustrój polityczny

Malezja to federalna monarchia konstytucyjna. Głową państwa jest król, wybierany co 5 lat przez Zgromadzenie Władców (władcy i gubernatorzy stanów – sułtani). Tradycyjnie władcą zostaje najstarszy wiekiem spośród elektorów. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu (Izba Reprezentantów – 222 przedstawicieli) o kadencji 5-letniej i Senat (70 przedstawicieli) o kadencji 3-letniej. Władzę wykonawczą sprawuje rząd, a premiera mianuje król. Stany Malezji mają autonomię wewnętrzną z własną konstytucją i organami władz, ale sprawy zagraniczne, obrona, finanse i oświata podporządkowane są rządowi centralnemu^[17]. Główne siły polityczne: Front Narodowy (Barisan Nasional), będący u władzy nieprzerwanie od 1957^[18], oraz Sojusz Ludowy (Rakyat), koalicja trzech partii opozycyjnych. W wyborach do Izby Reprezentantów 5 maja 2013 koalicja rządząca uzyskała 133 miejsca, a opozycja 89 miejsc, co było najgorszym wynikiem partii rządzącej od odzyskania niepodległości^[19].

Siły zbrojne

Malezja dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi^[20]. Uzbrojenie sił lądowych Malezji składało się w 2014 z: 74 czołgów, 1318 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 20 zestawów artylerii holowanej^[20]. Marynarka wojenna Malezji dysponowała w 2014 roku: 39 okrętami obrony przybrzeża, czterema korwetami, czterema okrętami obrony przeciwminowej, dwoma okrętami podwodnymi oraz czterema fregatami^[20].

Wojska malezyjskie w 2014 roku liczyły 110 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 296,5 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) malezyjskie siły zbrojne stanowią 38. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 4,7 mld dolarów (USD)^[20].

Gospodarka

PKB na jednego mieszkańca w Malezji wynosi 17 200 USD (2012 r.). Struktura PKB przedstawia się następująco (dane z 2012):

• rolnictwo: 11,4%
• przemysł: 40,2%
• usługi: 48,3%

Główne towary eksportowe kraju to: kauczuk, olej palmowy, wyroby elektroniczne.

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 25,721 mln turystów (6,3% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 17,597 mld dolarów^[21].

Podział administracyjny

Malezja podzielona jest na 13 stanów (negeri-negeri), w tym 9 sułtanatów, oraz trzy terytoria federalne (wilayah-wilayah persekutuan):

• Malezja Zachodnia (Półwysep Malajski)
  • Johor (18 986 km²)
  • Kedah (9 426 km²)
  • Kelantan (14 943 km²)
  • Kuala Lumpur – terytorium federalne (243 km²)
  • Malakka (1 650 km²)
  • Negeri Sembilan (6 643 km²)
  • Pahang (35 965 km²)
  • Perak (21 005 km²)
  • Perlis (795 km²)
  • Penang (1 031 km²)
  • Putrajaya – terytorium federalne (46 km²)
  • Selangor (7 956 km²)
  • Terengganu (12 955 km²)
• Malezja Wschodnia
  • Labuan – terytorium federalne (91 km²)
  • Sabah (73 620 km²)
  • Sarawak (124 449 km²)

Dziewięć spośród stanów posiada dziedzicznych władców, zwanych sułtanani lub radżami (mal. Yang di-Pertuan Besar). Na czele 4 stanów (którymi są: Penang, Malakka, Sabah oraz Sarawak) stoją gubernatorzy (mal. Yang di-Pertuan Negeri). Każdy ze stanów posiada własny rząd na czele z premierem. Putrajaya jest nową stolicą administracyjną rządu federalnego Malezji. Powstała by odciążyć przeludnione Kuala Lumpur. Gabinet premiera został przeniesiony do Putrajayi w 1999 roku, a cały proces przenosin zakończył się w 2005. Kuala Lumpur nadal pozostaje siedzibą parlamentu oraz komercyjną i finansową stolicą państwa. Inne większe miasta Malezji to George Town, Ipoh oraz Johor Bahru.

• Miasta w Malezji

Religia

Struktura religijna w 2018 roku, według World Christian Database^[22]:

• muzułmanie – 56,2%,
• chrześcijanie – 9,2%:
  • protestanci – 4,62%,

  • katolicy – 4,55%,

  • prawosławni – 0,02%,
• świadkowie Jehowy – 0,02%,

• hinduiści – 6,3%,
• buddyści – 5,3%,
• tradycyjne religie plemienne – 3,4%,
• brak religii – 0,5%,
• bahaiści – 0,23%
• inne religie (taoizm, konfucjanizm, nowe religie i inne) – 18,9%.

Święta państwowe

Ochrona przyrody

Ochronę przyrody w Malezji rozpoczęto w latach 20. XX w. Jednym z pierwszych chronionych obszarów był rezerwat ptaków Bukit Fraser utworzony w 1922 r. Dzisiaj istnieje przeszło 50 rezerwatów i parków narodowych.

Parki narodowe Malezji:

• Taman Negara
• Endau-Rompin
• Park Narodowy Gunung Mulu
• Park Narodowy Kinabalu
• Park Narodowy Niah
• Park Narodowy Bako
• Park Narodowy Kenong Rimba
• Park Narodowy Crocker Range
• Park Narodowy Gunung Mulu
• Park Narodowy Similajau
• Park Narodowy Kubah
• Park Narodowy Lambir Hills
• Park Narodowy Gunung Gading
• Park Narodowy Batang Ai
• Park Narodowy Tanjung Datu
• Park Narodowy Loaguan Bunut

Zobacz też

• Mafilindo

Przypisy

Monarchie na świecie

Absolutne	Arabia Saudyjska Brunei Eswatini Watykan Oman
Konstytucyjne	Andora Bahrajn Belgia Bhutan Dania Hiszpania Holandia Japonia Jordania Kambodża Katar Kuwejt Lesotho Liechtenstein Luksemburg Malezja Maroko Monako Norwegia Szwecja Tajlandia Tonga Zjednoczone Emiraty Arabskie Commonwealth realms Antigua i Barbuda Australia Bahamy Belize Grenada Jamajka Nowa Zelandia Papua-Nowa Gwinea Saint Kitts i Nevis Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Kanada Tuvalu Wielka Brytania Wyspy Salomona
Elekcyjne	Kambodża Malezja Watykan Zjednoczone Emiraty Arabskie
Plemienne	Ghana Aszanti Dagomba Uganda Ankole Buganda Bunyoro Busoga Rwenzururu Toro Wallis i Futuna Alo Sigave Uvea Inne Maorysi (Nowa Zelandia) Jogjakarta (Indonezja) Zululand (RPA)