Malpigiowate

Malpigiowate

Galphimia gracilis
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmalpigiowce
Rodzinamalpigiowate
Nazwa systematyczna
Malpighiaceae Jussieu
Genera plantarum 252. 1789, nom. cons.

Malpigiowate (Malpighiaceae) – rodzina roślin z rzędu malpigiowców. Obejmuje ok. 75[3]–77[4] rodzajów z ponad 1,3 tysiącami gatunków[4]. Są to rośliny występujące w strefie tropikalnej i subtropikalnej, przy czym najbardziej zróżnicowane są na kontynentach amerykańskich. Do roślin mających duże znaczenie ekonomiczne należy Malpighia emarginata – kultygen uzyskany z gatunku malpigia granatolistna Malpighia glabra, którego owoce znane pod nazwą acerola, są spożywane w stanie świeżym, przerabiane na napoje, służą do aromatyzowania lodów i alkoholi. Podobnie stosowane są owoce gatunku Byrsonima crassifolia i wielu innych o owocach jagodowych, zwłaszcza z rodzaju Bunchosia. Niektóre gatunki zawierają substancje o właściwościach halucynogennych (np. Callaeum antifebrile i Banisteriopsis caapi, kory tego ostatniego używa się do wyrobu napoju ayahuasca). Liczne gatunki z tej rodziny uprawiane są w strefie międzyzwrotnikowej jako rośliny ozdobne[4].

Morfologia

Acridocarpus natalitius
Banisteriopsis nummifera
Pokrój
Drzewa, krzewy, byliny oraz pnącza, zarówno drewniejące jak i zielne. Na pędach występują włoski proste i charakterystyczne dla rodziny włoski dwudzielne, podobne do igły kompasu[4].
Liście
Naprzeciwległe, rzadziej skrętoległe lub w okółkach po trzy. U ich nasady znajdują się wolne lub zrośnięte przylistki. Blaszki liściowe pojedyncze, całobrzegie lub rzadziej klapowane lub ząbkowane. Na dolnej stronie blaszki i ogonku liściowym często występują gruczołki[4].
Kwiaty
Obupłciowe (u roślin z rodzaju Stigmaphyllon czasem też tylko pręcikowe – męskie), promieniste lub grzbieciste. Na szypule kwiatowej występuje para podkwiatków. Kwiaty zebrane są w wyrastające na końcach pędów lub w kątach liści złożone wiechy i grona z kilkukwiatowymi baldachogronami lub baldachami. Działki kielicha w liczbie 5 są wolne lub zrośnięte u nasady. Płatki korony w liczbie 5 mają zwykle paznokieć i brzeg zakończony rzęskami, frędzlami lub ząbkowany. Często górny płatek jest większy i inaczej zabarwiony od pozostałych. Pręciki występują najczęściej w liczbie 10, czasem pojedynczy pręcik bywa większy od pozostałych. Nitki pręcików zrastają się przynajmniej u nasady. Zalążnia jest górna (wpół dolna tylko u Barnebya), trójkomorowa i zwieńczona trzema szyjkami słupka, czasem zrośniętymi w pojedynczy słupek[4].
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na trzy części, rzadziej skrzydlaki lub pestkowce[4].

Systematyka

Bunchosia argentea
Malpighia glabra
Byrsonima sericea
Hiptage benghalensis
Tetrapterys phlomoides
Tristellateia australasiae

Rodzina siostrzana dla nadwodnikowatych (Elatinaceae), od których oddzieliła się ok. 94 miliony lat temu[4].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla nadwodnikowatych (Elatinaceae), wchodzi w skład obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales), należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].

malpigiowce


Putranjivaceae



Lophopyxidaceae




Caryocaraceae – drzewipestowate




Centroplacaceae




Malpighiaceae – malpigiowate



Elatinaceae – nadwodnikowate






Balanopaceae





Trigoniaceae



Dichapetalaceae





Chrysobalanaceae – złotośliwowate



Euphroniaceae






Wykaz rodzajów[3]
  • Acmanthera Griseb.
  • Acridocarpus Guill. & Perr.
  • Adelphia W. R. Anderson
  • Aenigmatanthera W. R. Anderson
  • Alicia W. R. Anderson
  • Amorimia W. R. Anderson
  • Aspicarpa Rich.
  • Aspidopterys A.Juss.
  • Banisteriopsis C.B.Rob. ex Small
  • Barnebya W.R.Anderson & B.Gates
  • Blepharandra Griseb.
  • Brachylophon Oliv.
  • Bronwenia W. R. Anderson & C. Davis
  • Bunchosia Rich. ex Kunth – mnichówka
  • Burdachia Mart. ex A.Juss.
  • Byrsonima Rich. ex Kunth – ozłoka
  • Calcicola W. R. Anderson & C. Davis
  • Callaeum Small
  • Camarea A.St.-Hil.
  • Carolus W.R.Anderson
  • Caucanthus Forssk.
  • Christianella W.R.Anderson
  • Coleostachys A.Juss.
  • Cordobia Nied.
  • Cottsia Dubard & Dop
  • Diacidia Griseb.
  • Diaspis Nied.
  • Dicella Griseb.
  • Digoniopterys Arenes
  • Dinemagonum A.Juss.
  • Dinemandra A.Juss.
  • Diplopterys A.Juss.
  • Echinopterys A.Juss.
  • Ectopopterys W.R.Anderson
  • Excentradenia W.R.Anderson
  • Flabellaria Cav.
  • Flabellariopsis R.Wilczek
  • Gallardoa Hicken
  • Galphimia Cav.
  • Gaudichaudia Kunth
  • Glandonia Griseb.
  • Heladena A.Juss.
  • Henleophytum H.Karst.
  • Heteropterys Kunth
  • Hiptage Gaertn.
  • Hiraea Jacq.
  • Janusia A.Juss.
  • Jubelina A.Juss.
  • Lasiocarpus Liebm.
  • Lophanthera A.Juss.
  • Lophopterys A.Juss.
  • Madagasikaria C. Davis
  • Malpighia L. – malpigia
  • Malpighiodes Nied.
  • Mascagnia (Bertero ex DC.) Colla
  • Mcvaughia W.R.Anderson
  • Mezia Schwacke ex Nied.
  • Microsteira Baker
  • Mionandra Griseb.
  • Niedenzuella W.R.Anderson
  • Peixotoa A.Juss.
  • Philgamia Baill.
  • Psychopterys W. R. Anderson & S. Corso
  • Pterandra A.Juss.
  • Ptilochaeta Turcz.
  • Rhynchophora Arenes
  • Spachea A.Juss.
  • Sphedamnocarpus Planch. ex Benth.
  • Stigmaphyllon A.Juss.
  • Tetrapterys Cav.
  • Thryallis Mart.
  • Triaspis Burch.
  • Tricomaria Gillies ex Hook. & Arn.
  • Tristellateia Thouars
  • Verrucularia A.Juss.
Pozycja w systemach Reveala

James L. Reveal w swym systemie z lat 90. XX wieku zaliczył malipigiowate do rzędu Vochysiales: gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Magnoliopsida Brongn., podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd Vochysiales Dumort., podrząd Malpighiineae Engl., rodzina malpigiowate (Malpighiaceae Juss.)[5].

W systemie z 2007 Reveal rodzinę umieścił w rzędzie wilczomleczowców Euphorbiales obejmującym znaczną część malpigiowców w ujęciu APWeb[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-18] (ang.).
  3. ↑ a b Malpighiaceae genera. W: Malpighiaceae [on-line]. Univ. of Michigan. [dostęp 2018-12-04].
  4. ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 317-318. ISBN 978-1-842466346.
  5. ↑ Crescent Bloom: Malpighiaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-18].
  6. ↑ Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme (ang.). 2007. [dostęp 2009-12-18].

Linki zewnętrzne

  • W. R. Anderson, C. Anderson i C. C. Davis: Malpighiaceae (ang.). 2006–. [dostęp 2009-03-10].

Media użyte na tej stronie

Starr 080117-1998 Galphimia gracilis.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Galphimia gracilis (flowering habit). Location: Maui, Home Depot Nursery Kahului
Tetrapterys phlomoides (Spreng.) Nied. (3467407645).jpg
Autor: Alex Popovkin, Bahia, Brazil from Brazil, Licencja: CC BY 2.0
Tetrapterys phlomoides (Spreng.) Nied.
Tristellateia australasiae kz2.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tristellateia australasiae at the New York Botanical Garden
Hiptage benghalensis 04.JPG
Autor: Forestowlet, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hiptage benghalensis seen in Gulkamale bangalore rural off Kanakapura road
Acridocarpus natalitius, knoppe, blomme & vrugte, Krantzkloof NR.jpg
Autor: JMK, Licencja: CC BY-SA 3.0
Inflorescence of a Moth fruit in the Krantzkloof Nature Reserve. At the bottom the flowers have turned to fruit, while at the top the flower buds have not opened yet.