Mandarynka (ptak)

Mandarynka
Aix galericulata[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
samiec w szacie godowej
Ilustracja
samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Tadornini

Rodzaj

Aix

Gatunek

mandarynka

Synonimy
  • Anas galericulata Linnaeus, 1758[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     letnie lęgowiska

     siedliska całoroczne

     przeloty

     zimowiska

     populacje introdukowane przez człowieka

Mandarynka[4], kaczka mandarynka[5] (Aix galericulata) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje dorzecze Amuru, Sachalin, Japonię, Mandżurię i wschodnie Chiny. Zimuje w Japonii i południowo-wschodnich Chinach. Hodowany w Europie od XVIII wieku jako ptak ozdobny. Zbiegłe osobniki utworzyły utrzymujące się, osiadłe populacje, głównie w dużych miastach. Spotykana również w Polsce, sporadycznie gniazduje, głównie w Parku Łazienkowskim w Warszawie oraz w parku Władysława Andersa w Gnieźnie[6]. Nie wyróżnia się podgatunków[7].

Morfologia

Para mandarynek nad jeziorem Martin w hrabstwie Lancashire w Wielkiej Brytanii

Cechy gatunku

Ma charakterystyczny dla całego rodzaju Aix kształt dzioba, którego nie mają żadne inne kaczki. U obu płci pióra z tyłu głowy tworzą charakterystyczny czub.
Samiec ubarwiony bardzo jaskrawo i kontrastowo. Jego rude ramieniowe lotki drugorzędowe są znacznie wydłużone i tworzą przy złożonych skrzydłach sterczące ku górze grzebienie z białymi końcówkami. Od nasady czerwonego dzioba, przez oko, po koniec czuba ciągnie się szeroki, biało-kremowy pas. Ponad nim czoło i przód ciemienia metalicznie zielony, natomiast tył ciemienia i potylica rdzawa. Rdzawe pióra na bokobrodach i szyi wydłużone i wąskie, przypominają kołnierz; w tylnej jego części wąski metaliczno-zielony pas. Przód szyi, górna część i boki piersi metaliczno-fioletowe, w dolnej części przez fioletową plamę ciągną się dwa białe pasy. Spód ciała biały, grzbiet ciemny, boki beżowe. Ogon ciemny, podogonie białe, a łapy pomarańczowe. Na skrzydłach zielone lusterka.
Samica znacznie skromniej ubarwiona. Wierzch ciała szarobrunatny o oliwkowym odcieniu, z wąskim białym pasem wokół oczu i na podgardlu. Kantarek, podbródek i przód szyi białe. Spód ciała popielaty w duże, jasne plamy, podogonie białe, ogon czarny. Na skrzydłach metaliczne zielone lusterka. Ma żółtawe łapy i ciemnoszary dziób. Odzywa się głuchym „atsk”.
Gdy mają na sobie upierzenie spoczynkowe, płeć rozróżnia się po kolorze dzioba.
Jest nadrzewną kaczką. W locie cechuje ją duża zwrotność, co zawdzięcza odpowiedniej proporcji między masą ciała a wymiarami skrzydeł oraz długiemu ogonowi. By usiąść na szczycie drzewa, potrafi szybko wzbić się w powietrze. Zręcznie porusza się między gałęziami. Samiec wydaje ostre „wrrik”.
W naturze występuje również inna kaczka nadrzewna – karolinka, pochodząca z Ameryki Północnej, podobna do mandarynki. Również jest drobna, barwna i prowadzi zbliżony tryb życia, ale różni się nieco upierzeniem i kaczor nie ma rudego żagla.
W hodowli spotykana jest częściowo zmutowana odmiana mandarynki o niemal białym upierzeniu.

Wymiary średnie

długość ciała ok. 41–49 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65–75 cm
masa ciała ok. 500 g

Tryb życia

Jaja z kolekcji muzealnej
Pisklę mandarynki

Biotop

Śródleśne jeziora i rzeki. Populacje europejskie zamieszkują głównie stawy w miejskich parkach.

Gniazdo

W dziupli, pod wiatrołomami lub w zaroślach, szczelinach skalnych, rozgałęzieniach pni, w pobliżu wody, znacznie rzadziej na ziemi. Chętnie zasiedla budki lęgowe zawieszone na drzewach.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu-maju 7–12 brunatnawych jaj.

Wysiadywanie

Jaja składane w jednodniowych odstępach wysiadywane są przez okres 28–30 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, a umiejętność latania zdobywają po 40–45 dniach, wówczas się usamodzielniają. Ich puch jest tak gruby i lekki, że chroni pisklęta przy upadkach na ziemię nawet z 10 metrów. Wykonano doświadczenia, które wykazały, że kaczęta mandarynki wychowane w gnieździe na drzewie nie boją się wysokości.

Pożywienie

Pokarm roślinny i zwierzęcy (bezkręgowce) zbierany z powierzchni wody. Jesienią najczęściej jedzą bukiew i żołędzie.

Status

Samiec kaczki mandarynki sfotografowany w Starej Iwicznej, Polska
Samiec kaczki mandarynki z samicą kaczki krzyżówki, Stara Iwiczna, Polska

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) mandarynka od 2000 klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern); wcześniej, od 1988 była uznawana za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened). W 2006 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 65–66 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć niektóre populacje mogą być stabilne[3].

W Polsce nie podlega ochronie, jako gatunek potencjalnie inwazyjny[8]. Po raz pierwszy na terenie kraju stwierdzona w 1963/1964, a od 1995 jest notowana corocznie. W 1999 celowo wypuszczono na wolność mandarynki w Parku Łazienkowskim w Warszawie, w 2001 odnotowano tam pierwszy na terenie kraju udany lęg ptaków tego gatunku na wolności[9]. W latach 2015–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 90–100 par[10].

Symbolika

W kulturze chińskiej para kaczek mandarynek jest symbolem wierności. Ptaki te bowiem łączą się w pary na całe życie. Chińczycy uważają, że kiedy jedna z kaczek ginie, druga umiera ze zgryzoty.

Zobacz też

Przypisy

  1. Aix galericulata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. Carboneras 1992 ↓, s. 598.
  3. a b Aix galericulata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tadornini Reichenbach, 1849-50 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-25].
  5. Denis Lepage: Mandarynka (Aix galericulata) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-10].
  6. Moje Gniezno, Kaczki mandarynki w gnieźnieńskim parku! Jest ich więcej niż myśleliśmy! Gniezno - Moje Gniezno - Portal Informacyjny Gniezna, moje-gniezno.pl [dostęp 2020-12-03].
  7. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-26]. (ang.).
  8. Gatunki obce w Polsce, www.iop.krakow.pl [dostęp 2018-12-31].
  9. K. Mazurska, W. Solarz, H. Okarma: mandarynka – karta informacyjna gatunku. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych [on-line]. 2018. [dostęp 2020-07-26].
  10. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Mandarin.duck.arp.jpg
A male Mandarin Duck at Slimbridge Wildfowl and Wetlands Centre, Gloucestershire, England. Its right wing has been clipped.
Samiec kaczki mandarynki z samicą kaczki krzyżówki.jpg
Autor: W2k2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Samiec kaczki mandarynki (Aix galericulata) z samicą kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos), Stara Iwiczna, Polska
Aix galericulata dis.PNG
Autor: User:Engineer111, expanded & updated User:MPF, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Distribution of Aix galericulata.
  • Natural
    • Yellow: breeding summer visitor
    • Dark green: breeding resident
    • Light blue: passage migrant
    • Dark blue: winter visitor
  • Introduced
    • Light green: breeding resident

Data sources:

Samiec kaczki mandarynki (Aix galericulata).jpg
Autor: W2k2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Samiec kaczki mandarynki (Aix galericulata) sfotografowany w Starej Iwicznej, Polska
Aix galericulata MHNT.ZOO.2010.11.27.5.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Eggs of mandarin duck Two specimens of the same spawn ; collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Pair of mandarin ducks.jpg
© Francis C. Franklin / CC-BY-SA-3.0
Para mandarynek (Aix galericulata) nad jeziorem Martin w hrabstwie Lancashire w Wielkiej Brytanii.
Mandarin duckling 800.jpg
Autor: Sannse, Licencja: CC-BY-SA-3.0
A mandarin duckling in Osterley Park, London.