Mandryl barwnolicy
| Mandrillus sphinx[1] | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
 | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek | mandryl barwnolicy | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 (c) IUCN Red List of Threatened Species, species assessors and the authors of the spatial data., CC BY-SA 3.0 | |||||
Mandryl barwnolicy[19], mandryl[20] (Mandrillus sphinx) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), blisko spokrewniony z mandrylem równikowym, największy przedstawiciel koczkodanowców.
Nazewnictwo
W polskiej literaturze zoologicznej gatunek M. sphinx był oznaczany nazwą „mandryl”[20]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „mandryl barwnolicy”, rezerwując nazwę „mandryl” dla rodzaju tych naczelnych[19].
Zasięg występowania
Mandryl barwnolicy występuje w środkowo-zachodniej Afryce, od południowego Kamerunu (na południe od rzeki Sanaga) do kontynentalnej Gwinei Równikowej, w zachodnim Gabonie (na wschodzie jego zasięg rzeki ograniczają Ivindo i Ogowe) i w południowo-zachodnim Kongu (na południe od rzeki Kouilou i w dół do rzeki Kongo)[21]. Nie występuje na wschód od rzeki Dja w Kamerunie oraz w lasach południowo-wschodniego Kamerunu[21].
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia sphinx[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Linnaeus wskazał Borneo (łac. Habitat in Borneo)[2], poprawione na Bitye, w okolicy rzeki Dja, w Kamerunie[22].
Badania molekularne sugerują, że istnieją dwie odrębne populacje M. sphinx; badanie z 2003 roku wykazało, że rzeka Ogowe w Gabonie przecina ich zasięg występowania, dzieląc je na dwie odrębne populacje: w Kamerunie i północnym oraz południowym Gabonie[23]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[21].
Etymologia
- Mandrillus (Mandril): fr. mandrill „mandryl”, hiszp. mandril „mandryl”, od ang. mandrill „pawian”, od man „człowiek”; drill „wiertło”[24].
- sphinx: w mitologii greckiej Sfinks (gr. Σφιγξ Sphinx) był drapieżnym potworem o różnorodnym wyglądzie zamieszkałym w Tebach, który zadawał podróżnikom zagadki i rozrywał na strzępy tych, którzy odpowiedzieli niepoprawnie[25][26].
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) samic 55–67 cm, samców 62–110 cm, długość ogona samic 5–9 cm, samców 7–10 cm; masa ciała samic 11–13 kg, samców 18–33 kg[27]. Mandryle są największymi małpami po człekokształtnych gorylach, szympansach i orangutanach. Samce mają charakterystyczne ubarwienie. Pysk i modzele siedzeniowe są wyraźnie ubarwione na niebiesko, czerwono i fioletowo. Młode oraz samice są bardziej brązowe. Młode samce zyskują swe ubarwienie dopiero w 5–6 roku życia, gdy osiągną dojrzałość płciową.
Ekologia
Tryb życia
Mandryle żyją w wiecznie zielonych wilgotnych lasach równikowych. Mandryle głównie przebywają na ziemi, niekiedy także w dolnej warstwie koron drzew. Zwierzęta te tworzą grupy (haremy) liczące do 20 osobników, przewodzone są przez jednego samca i zajmują terytorium ok. 50 km². Często kilka takich grup łączy się i powstają w ten sposób duże, luźne zgrupowania.
Pożywienie
Mandryle jedzą owoce, nasiona, korzenie, bulwy, grzyby, owady, oraz niekiedy małe bezkręgowce[28].
Rozmnażanie
Po ciąży trwającej 220-270 dni rodzi się 1 młode. Samice są płodne średnio co 33 dni. Dojrzałość płciową osiągają po ukończeniu 4 lat. Najdłuższy zanotowany wiek mandryla to 46 lat.
Status i zagrożenia
Niszczenie naturalnego środowiska i nadmierne polowania (na mięso lub do hodowli w zwierzyńcach) spowodowały, że mandrylowi zagraża wymarcie. Dla jego ocalenia konieczne jest szybkie zorganizowanie rezerwatów w dżungli.
Przypisy
- ↑ Mandrillus sphinx, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 25. (łac.)
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766. (łac.)
- ↑ C. Alströmer. Beskrifning på en sällsam Babian, Simia Mormon. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. 27, s. 138, 1766 (szw.).
- ↑ E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 176. (niem.)
- ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 59. (ang.)
- ↑ J.M. Bechstein: Allgemeine Uebersicht der vierfüßigen Thiere: Mit Kupfertafeln. T. 1. Weimar: Verlag des Industrie-Comptoirs, 1799, s. 188. (niem.)
- ↑ E. Griffith: The animal kingdom arranged in conformity with its organization, by the baron Cuvier, member of the institute of France, &c. &c. &c. additional descriptions all the species hitherto named, and of many not before noticed. Cz. 5. London: G. B. Whittaker, 1827, s. 93. (ang.)
- ↑ D.G. Elliot. Description of new species of monkeys of the genera Cercopithecus and Papio. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 305, 1909 (ang.).
- ↑ P. Matschie. Bemerkungen über die kurzschwänzigen westafrikanischen Affen. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1917, s. 344, 1917 (niem.).
- ↑ Matschie i Zukowsky 1917 ↓, s. 473.
- ↑ Matschie i Zukowsky 1917 ↓, s. 478.
- ↑ Matschie i Zukowsky 1917 ↓, s. 479.
- ↑ Matschie i Zukowsky 1917 ↓, s. 488.
- ↑ Matschie i Zukowsky 1917 ↓, s. 493.
- ↑ L.W. Rothschild. Description of a new Baboon. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 10, s. 232, 1922 (ang.).
- ↑ L. Zukowsky. Der Mandrill von Fernando Po. „Archiv für Naturgeschichte”. Abteilung A. 91 (5), s. 132, 1926 (niem.).
- ↑ K. Abernethy & F. Maisels, Mandrillus sphinx, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-27] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 188, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.)
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Mandrillus sphinx. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-27].
- ↑ P.T. Telfer, S. Souquière, S.L. Clifford, K.A. Abernethy, M.W. Bruford, T.R. Disotell, K.N. Sterner, P. Roques, P.A. Marx & E.J. Wickings. Molecular evidence for deep phylogenetic divergence in Mandrillus sphinx. „Molecular Ecology”. 12 (7), s. 2019–2024, 2003. DOI: 10.1046/j.1365-294X.2003.01877.x (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 398.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 641.
- ↑ The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 654–655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.)
- ↑ mandryl, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-03-07].
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904 (ang.).
- P. Matschie & L. Zukowsky. Einige Formen des Mandrills aus Kamerun und angrenzenden Gebieten. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1917, s. 469–496, 1917 (niem.).
- K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 188, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 115. ISBN 83-01-14344-4.
- L. Ingmarsson: Mandrillus sphinx (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2009-01-01].
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Didier Descouens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Czaszka samca mandryla barwnolicego
- Lokalizacja : Gwinea
- Rozmiar : 20 × 15 × 14 cm
Autor: ((brian)) from Sebastopol, CA, USA, Licencja: CC BY 2.0
mandrill at san francisco zoo
(c) IUCN Red List of Threatened Species, species assessors and the authors of the spatial data., CC BY-SA 3.0
Mandrill (Mandrillus sphinx) range