Mapa radziwiłłowska

Mapa radzwiłłowska, wydanie z 1613 roku zawierające mapę Dniepru. Pod mapami znajdował się również opis geograficzny i etniczny
Mapa radziwiłłowska, wydanie z 1635 roku
Oddzielne wydanie mapy ze schematem dolnego Dniepru, wyd. 1640

Magni Ducatus Lithuaniae caeterumque regionum illi adiaciencium exacta descriptio (pol. Dokładne opisanie Wielkiego Księstwa Litewskiego i krajów sąsiednich)[1], znana jako mapa radziwiłłowskamapa ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w skali 1:1 300 000 powstała pod nadzorem Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki”, wykonana przez niderlandzkiego kartografa i grawera Hessela Gerritsza na podstawie rysunków Tomasza Makowskiego. Mapa została wydana w 1613 w Amsterdamie w drukarni Willema Janszoona Blaeu[2].

Mapa radziwiłłowska uważana jest za arcydzieło sztuki kartograficznej. Pod względem precyzji i dokładności przewyższała późniejsze mapy XVII- i XVIII-wieczne. Była szeroko wykorzystywana w kartografii Europy Wschodniej[3].

Opis

Fragment mapy przedstawiający Bramę Smoleńską
Fragment mapy przedstawiający rzekę Roś

Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, zwany „Sierotką”, od 1579 roku marszałek wielki litewski i później wojewoda wileński, zainteresował się wykonaniem dokładnej mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego zgodnie ze współczesnymi standardami sztuki kartograficznej. W tym celu zebrał zespół, w skład którego wchodził wojewoda kijowski Konstanty Wasyl Ostrogski, angielski matematyk i jezuita Jakub Bosgrave oraz rysownik Tomasz Makowski, dworzanin Radziwiłła[3].

Zespół Radziwiłła pracował nad mapą od 1595 do 1599 roku. Zbieraniem materiałów i dokonywaniem pomiarów zajął się Tomasz Makowski, który też najprawdopodobniej sporządził główny rysunek mapy[4]. Parametry geograficzne zostały częściowo zaczerpnięte z dokumentów pomiary włócznej, reformy rolnej zainicjowanej w 1547 roku przez królową Bonę Sforzę. Na mapie zaznaczono 1020 miejscowości, spośród których 357 było przedstawionych w kartografii po raz pierwszy[5].

Pierwotnie miedziorytowa karta była przewidziana jako mapa ścienna. Oprócz przedstawienia ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w granicach z końca XVI wieku, mapa przedstawiała również terytoria sąsiednie (duża część Ukrainy, Prusy Książęce, Kurlandia, część Mazowsza i Małopolski). Dodatkowo zawierała dwuczęściowy schemat dolnego Dniepru aż do jego ujścia w Morzu Czarnym, wraz z dodatkowymi opisami np. porohów. Dniepr stanowił dla Wielkiego Księstwa Litewskiego ważny szlak komunikacyjny oraz transportowy. Podobną rolę odgrywała przedstawiona na mapie Dźwina. Pod mapami znajdował się obszerny opis geograficzny i etniczny Wielkiego Księstwa Litewskiego[2].

W późniejszych wydaniach szkice Dniepru i dolny opis usunięto, i wówczas mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego była drukowana samodzielnie jako kwadrat o wymiarach ok. 74 × 74 cm[6].

W 1631 roku Willem Blaeu umieścił mapę również w wydanym przez niego atlasie Appendix Theatri A.Ortelii et Atlantis G. Mercatoris. Aby poprawić czytelność mapy w atlasie, drukował ją z czterech miedzianych płyt i umieszczał na czterech osobnych stronach, zaś mapy Dniepru dołączył oddzielnie. W sumie do roku 1670 rodzina Blaeu opublikowała 17 razy mapę radziwiłłowską Litwy w swoich atlasach w niezmienionym formacie z datą 1613[5].

Mapa radziwiłłowska wyróżnia się niezwykłą jak na swoje czasy precyzją oraz bogactwem szczegółów geograficznych, któremu towarzyszą liczne opisy i scenki ikonograficzne. Analiza dokładności lokalizacji osad wskazuje, że jest ona równie lub dokładniejsza niż mapy Wielkiego Księstwa wykonane do 1770 roku[7]. Kolejną cechą są wyjątkowo szczegółowe i dokładne sieci hydrograficzne przedstawione na mapie. W rezultacie przez ponad sto lat mapa radziwiłłowska była uważana za najważniejsze źródło informacji o terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, a dziś stanowi cenne źródło historyczne[2].

Przypisy

  1. Pełna nazwa: MAGNI DVCATVS LITHVANIAE, CAETERARVMQVE REGIONVM ILLI ADIACENTIVM EXACTA DESCRIPTIO. Ill[ustri]ss[i]mi ac Excell[enti]ss[i]mi Pri[n]cipis et D[omi]ni D[omini] Nicolai Christophori Radziwil, D[ei] G[ratia] Olycae ac in Nieswies Ducis, S[acri] Rom[ani] Imperii Principis in Szylowiec ac Mir Comitis et S[ancti] Sepulchri Hierosolimitani Militis etc. opera, cura et impensis facta ac in lucem edita. W tłumaczeniu: Dokładny opis Wielkiego Księstwa Litewskiego i pozostałych krajów przylegających do niego, dzieło wykonane i na świat wydane dzięki trudowi, staraniu i wydatkom Najsławniejszego i Najświetniejszego Księcia i Pana Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła z Bożej Łaski Księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, na Ołyce i Nieświeżu, hrabiego na Szydłowcu i Mirze i rycerza Świętego Grobu Jerozolimskiego.
  2. a b c Jarosław Łuczyński Przestrzeń Wielkiego Księstwa Litewskiego na mapie radziwiłłowskiej Tomasza Makowskiego z 1613 roku w świetle treści kartograficznej i opisowej, Zapiski historyczne, tom LXXVIII, rok 2013
  3. a b Algimantas Česnulevičius, M. K. Radvila map in Middle Europe mapping context of the XVII century, „Geografija”, 49 (2), 2013, s. 145–153, ISSN 1392-1096 [dostęp 2021-09-05].
  4. J. Jakubowski, Tomasz Makowski, sztycharz i kartograf nieświeski, Warszawa 1923
  5. a b Znane i nieznane dziedzictwo księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki – Echa Polesia, polesie.org [dostęp 2021-09-06].
  6. Maps1601-22, www.lithuanianmaps.com [dostęp 2021-09-05].
  7. Jarosław Łuczyński, Analiza dokładności mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego z 1613 r., tzw. radziwiłłowskiej na podstawie siatki zniekształceń, Polski Przegląd Kartograficzny t. 33: 2001, nr 4, s. 365–371

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ca. 1640 map of the Dnieper River by Willem Janszoon Blaeu.jpg
ca. 1640 map of the Dnieper River by Willem Janszoon Blaeu
Magni Ducatus Lithuaniae Main.jpg
Magni Ducatus Lithuaniae
Magni Ducatus Lithuaniae.jpg
Magni Ducatus Lithuaniae + Borysthenes Fluvius
Magni Ducatus Lithuaniae Part Ros-river.jpg
The Ros river in Ukraine on Tomasz Makowski's map from around 1650
Brama Smolenska na mapie radziwillowskiej 1613.jpg
Brama Smolenska na mapie radziwillowskiej z 1613 roku