Marchew

Marchew
	; Marchew zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	marchew
	Nazwa systematyczna
	Daucus L.; Sp. Pl. 242. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Daucus carota L.

Marchew (Daucus L. 1753) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Rodzaj liczy w zależności od ujęcia od ok. 22^[4]–28^[5] gatunków do ok. 44^[6]–60^[7]. W tym drugim wypadku włączane są tu rodzaje: Agrocharis, Margotia, Melanoselinum, Pseudorlaya, Turgenia^[6]. Rośliny te występują na wszystkich kontynentach, ale centrum zróżnicowania stanowi Europa, południowo-zachodnia i środkowa Azja^[4]^[6], zwłaszcza obszar śródziemnomorski^[8]. W Polsce rośnie dziko podgatunek typowy marchwi zwyczajnej D. carota subsp. carota i w uprawie marchew zwyczajna jadalna D. carota subsp. sativus. Uprawiana i przejściowo dziczejąca jest poza tym także marchew złocista D. aureus^[9].

Ważną rośliną użytkową jest marchew zwyczajna S. carota. Jej podgatunek typowy (subsp. carota) rosnący także w Europie uznawany jest za trujący. Podgatunek jadalny (subsp. sativus) udomowiony został w Afganistanie^[6]. Roślina spożywana jest jako warzywo na surowo i przetworzona, także stosowana jest do wyrobu ciast^[6]. Jadane są korzenie, które w popularnych współcześnie odmianach mają kolor pomarańczowy, a dawnej i w mniej popularnych odmianach lub w różnych regionach uprawiane są rośliny o korzeniach barwy żółtej, białej lub ciemnoczerwonej (te ostatnie są szczególnie popularne np. w Indiach)^[4]. Roślina wykorzystywana jest także jako pastewna. Korzenie po upieczeniu wykorzystywane były jako substytut kawy. Olejek uzyskiwany z owoców używany jest do aromatyzowania likierów i w kosmetyce^[6].

Korzenie odmiany uprawnej marchwi zwyczajnej

Morfologia

Daucus glochidiatus

Pokrój: Rośliny zielne osiągające ponad 1 m wysokości^[4]. Łodygi zwykle rozgałęziające się, nagie lub owłosione^[8]. Korzeń wrzecionowaty^[10]. Oryginalny pokrój ma D. decipiens z Madery i Azorów o łodydze pachykaulicznej (słabo rozgałęzionej i gruboszowatej) osiągającej 3 m wysokości^[6].
Liście: Skrętoległe^[8], dolne ogonkowe, górne o coraz krótszych ogonkach i w końcu siedzące, o zmniejszającej się blaszce^[11]. 2- i 3-krotnie pierzaste^[4]. Pochwa liściowa i liście miękko owłosione^[11]^[4]. Liście dwu-, trzy-^[4] lub wielokrotnie^[10] pierzasto złożone, przy czym końcowe odcinki liści wąskie i drobne^[10]^[11].
Kwiaty: Zebrane w baldachy złożone. Pokrywy i czasem pokrywki trójwrębne lub pierzasto dzielne^[10], rzadko całobrzegie, zwykle liczne^[11]. Kielich drobny, ze słabo widocznymi ząbkami działek lub brak ich zupełnie^[4]^[10]. Płatki korony białe, żółtawe lub różowe^[10], odwrotnie jajowate, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki zwykle nieco większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów i skierowanych do jego wnętrza^[10]. Pręciki w liczbie 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa^[4] o szyjkach dłuższych od stożkowatego krążka miodnikowego^[10].
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki^[4], wydłużone, elipsoidalne lub jajowate^[10], spłaszczone lub walcowate^[11]^[4]. Opatrzone są 5 żebrami z rzędami szczecinek i kolców^[10].

Biologia i ekologia

Daucus decipiens

Najczęściej rośliny dwuletnie, rzadziej jednoroczne i byliny^[10]. D. decipiens jest hepaksantem^[6]. Kwiaty zapylane są zwykle przez muchówki^[4]. Rośliny te w naturze zasiedlają łąki, murawy, suche i skaliste zbocza, także klify na wybrzeżach morskich^[4].

Systematyka

Synonimy^[12]

Ammiopsis Boiss., Heterosciadium Lange, Pomelia Durando ex Pomel

Pozycja systematyczna

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Scandiceae i podplemienia Daucinae^[12].

Wykaz gatunków^[5]^[13]

Daucus aleppicus J.Thiébaut
Daucus aureus Desf. – marchew złocista
Daucus broteroi Ten.
Daucus capillifolius Gilli
Daucus carota L. – marchew zwyczajna
Daucus conchitae Greuter
Daucus crinitus Desf.
Daucus durieua Lange
Daucus glaberrimus Desf.
Daucus glochidiatus (Labill.) Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.
Daucus gracilis Steinh.
Daucus guttatus Sm.
Daucus hochstetteri A.Braun ex Engl.
Daucus involucratus Sm.
Daucus jordanicus Post
Daucus littoralis Sm.
Daucus microscias Bornm. & Gauba
Daucus montanus Humb. & Bonpl. ex Schult.
Daucus muricatus (L.) L.
Daucus pusillus Michx.
Daucus reboudii Coss. ex Batt.
Daucus sahariensis Murb.
Daucus sativus Roehl.
Daucus setifolius Desf.
Daucus subsessilis Boiss.
Daucus syrticus Murb.
Daucus tenuisectus Coss. ex Batt.
Daucus virgatus (Poir.) Maire

Zobacz też

marchewnik, marchwica

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 308. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b Daucus. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 278. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ Daucus. W: New York Botanical Garden [on-line]. World Flora Online. [dostęp 2019-05-21].
↑ ^a ^b ^c Daucus L.. W: Flora Mesoamericana [on-line]. Tropicos.org. [dostęp 2019-05-21].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 69, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 130-131.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e She Menglan, Mark F. Watson: Daucus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-21].
↑ ^a ^b Genus: Daucus L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 67. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].

[philips-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 308. ISBN 0-333-74890-5.

[tpl-5] Daucus. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-21].

[mabb-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 278. ISBN 978-1-107-11502-6.

[world-7] Daucus. W: New York Botanical Garden [on-line]. World Flora Online. [dostęp 2019-05-21].

[meso-8] Daucus L.. W: Flora Mesoamericana [on-line]. Tropicos.org. [dostęp 2019-05-21].

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 69, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[flora-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 130-131.

[china-11] She Menglan, Mark F. Watson: Daucus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-21].

[grin-12] Genus: Daucus L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].

[13] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 67. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne