Marchew zwyczajna

Marchew zwyczajna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

marchew

Gatunek

marchew zwyczajna

Nazwa systematyczna
Daucus carota L.
Sp. Pl. 242. 1753
Kwiatostan
Nasiona
Korzenie odmiany uprawnej

Marchew zwyczajna Daucus carota L. – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą.

Morfologia

Liście
Liście 2 lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie.
Łodyga
Wzniesiona, rozgałęziona, pusta wewnątrz. Jest bruzdowana i szorstko owłosiona.
Kwiaty
Małe, białe, zebrane u szczytu rośliny w baldach złożony z pierzastymi pod baldachem i trójwrębnymi pod baldaszkami pokrywami. Znajdujące się na jego obrzeżu baldaszki mają dłuższe szypułki, wskutek czego powierzchnia baldachu jest wklęsła. Środkowy kwiat w baldaszku jest ciemnopurpurowy. Drobne kwiaty są w większości promieniste, jedynie kwiaty brzeżne są niesymetryczne – mają 2 płatki mniejsze, a 3 większe. Wewnątrz pojedynczego kwiatu jeden słupek z dwiema szyjkami i dolną zalążnią oraz 5 pręcików. Niektóre baldaszki w środku kwiatostanu zawierają wyłącznie kwiaty męskie.
Owoc
Rozłupnia, rozpadająca się na 2 jednonasienne rozłupki.
Korzeń
Spichrzowy – ma rozbudowany miękisz spichrzowy, służący do magazynowania substancji pokarmowych. W zależności od odmiany – od białawego poprzez żółtawy do pomarańczowoczerwonego (najbogatszego w karoten) i purpurowego. Jadalny. U roślin dziko rosnących biały do kremowego.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W klimacie umiarkowanym w pierwszym roku wegetacji roślina tworzy różyczkę liści oraz gruby korzeń. W drugim roku z korzenia wybija łodyga z kwiatostanem, roślina wytwarza nasiona zużywając zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera. Kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Roślina miododajna, nektar znajduje się na dnie kwiatowym. Kwiaty są przedprątne, możliwe jest tylko zapylenie krzyżowe. Nasiona rozsiewane są przez zwierzęta (epizoochoria)[3]. Dziko rosnąca forma typowa rośnie na ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenatheretalia[4]. Liczba chromosomów 2n = 18[5].

Zmienność

Gatunek jest bardzo zmienny – wyróżnia się szereg podgatunków spośród których w Polsce spotyka się co najmniej dwa:

  • Daucus carota L. subsp. carotapodgatunek nominatywny występujący w Polsce w stanie dzikim
  • Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. sativus Hoffm. – marchew uprawna
  • Daucus carota L. subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. var. atrorubens Alef – marchew czarna (marchew uprawna odmiany czarnej, typ fioletowy[6])

Inne podgatunki[7]:

  • Daucus carota L. subsp. azoricus Franco
  • Daucus carota L. subsp. cantabricus A. Pujadas
  • Daucus carota L. subsp. commutatus (Paol.) Thell.
  • Daucus carota L. subsp. drepanensis (Arcang.) Heywood
  • Daucus carota L. subsp. fontanesii Thell.
  • Daucus carota L. subsp. gadecaei (Rouy & E. G. Camus) Heywood
  • Daucus carota L. subsp. gummifer (Syme) Hook. f.
  • Daucus carota L. subsp. halophilus (Brot.) A. Pujadas
  • Daucus carota L. subsp. hispanicus (Gouan) Thell.
  • Daucus carota L. subsp. major (Vis.) Arcang.
  • Daucus carota L. subsp. majoricus A. Pujadas
  • Daucus carota L. subsp. maritimus (Lam.) Batt.
  • Daucus carota L. subsp. maximus (Desf.) Ball
  • Daucus carota L. subsp. parviflorus (Desf.) Thell.
  • Daucus carota L. subsp. rupestris (Guss.) Heywood

Zastosowanie

Wyhodowane z typowego dzikiego gatunku liczne odmiany podgatunku Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Schübl. et Mart.są uprawiane jako warzywo lub roślina pastewna. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jadalny korzeń ma wiele zastosowań w kuchni. Można jadać marchew na surowo, jako surówkę, gotowaną w sałatkach i zupach lub z wody, smażoną, duszoną. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory.

W klasyfikacji urzędowej Unii Europejskiej marchew uznawana jest za warzywo[8]. Ponieważ jednak w Portugalii marchew używana jest do wyrobu dżemów, w rozumieniu dyrektywy ustalającej parametry ich produkcji, marchew należy traktować jak owoc[9].

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza
Marchew surowa
(100 g)
Wartość energetyczna140 kJ (33 kcal)
Białka1,0 g
Węglowodany8,7 g
Tłuszcze0,2 g
Woda89,7 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Wartość odżywcza
Marchew, gotowana na wodzie
(100 g)
Wartość energetyczna127 kJ (30 kcal)
Białka0,9 g
Węglowodany7,8 g
Tłuszcze0,2 g
Woda90,8 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]

Zobacz też

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  4. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  5. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  6. Zbigniew Borna (red.): Szczegółowa uprawa warzyw. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973, s. 102-104.
  7. Taxon: Daucus carota (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-04-13].
  8. Nomenklatura Scalona (CN) stanowiąca obowiązującą urzędowo klasyfikację towarów w Unii Europejskiej. [dostęp 2009-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-19)].
  9. Council Directive 2001/113/EC of 20 December 2001. [dostęp 2014-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 kwietnia 2014)].
  10. a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 498. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.)

Bibliografia

  • Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Carrots.JPG
Carrots on display at local greengrocer
Daucus Carota.jpg
Original Description
Morot, Daucus carota L. (cleaned)
Wortel bloeiwijze Daucus carota.jpg
Autor: Rasbak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
(nl: Wortel bloeiwijze) Daucus carota;
Carrots of many colors.jpg
ARS researchers have selectively bred carrots with pigments that reflect almost all colors of the rainbow. More importantly, though, they're very good for your health.
Daucus carota 003.JPG
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Daucus carota ssp. carota, Apiaceae, Wild Carrot, Bird's Nest, Bishop's Lace, inflorescence; Mintraching, Bavaria, Germany. The blooming plant is used in homeopathy as remedy: Daucus carota (Dauc.)