Marchia Brandenburska

Marchia Brandenburska
Margrabstwo Brandenburgii

Marchia Brandenburgensis
Mark Brandenburg

1157–1701
Flaga Herb
Stolica	Brandenburg, od 1417 Berlin
Ustrój polityczny	monarchia
Typ państwa	marchia
Pierwszy władca	Albrecht Niedźwiedź
Ostatni władca	Fryderyk I Pruski
Głowa państwa	margrabia/książę elektor (zob. Władcy Brandenburgii)
Zależne od	Świętego Cesarstwa Rzymskiego Korona Królestwa Czech (1373–1415)
przekształcenie Marchii Północnej w Marchie Brandenburską	1157
Połączenie się Prus i Brandenburgii w Królestwo Prus (Brandenburgia-Prusy)	1701

Marchia Brandenburska w ok. 1320

Marchia Brandenburska w latach 1535-1571

Marchia Brandenburska inaczej Margrabstwo Brandenburgii (łac. Marchia Brandenburgensis, niem. Mark Brandenburg, cz. Braniborské markrabství) – marchia Świętego Cesarstwa Rzymskiego utworzona około 1157 roku przez Albrechta Niedźwiedzia z przekształcenia Marchii Północnej oraz zdobytych terenów podbitych Słowian połabskich w tym plemion Obodrzytów i Wieletów. Składała się z trzech części: Starej, Środkowej i Nowej. Od ustanowionej w 1356 Złotej Bulli marchia była jedynym z elektoratów Rzeszy nazywanym Elektoratem Brandenburgii, który w 1618 został połączony unią personalną z księstwem pruskim (Brandenburgia-Prusy), od 1701 główna część składowa Królestwa Prus^[1].

Historia

Do 1618

W 1214 terytoria Marchii Brandenburskiej sięgnęły na północ od Lubusza do Odry, w okolice dzisiejszego Odrzycka (Oderberg), gdzie dwa lata później margrabiowie brandenburscy zbudowali silny gród przeciwko Pomorzu Zachodniemu^[2]. Swoją świetność marchia przeżywała za panowania braci Jana I (zm. 1266) oraz Ottona III (zm. 1267), którzy władali nią wspólnie uwzględniając zawsze zdanie i opinię drugiego. Przez małżeństwo Ottona z córką króla Czech Wacława I pod władzę Marchii przeszły Łużyce. Dalszym terenem ekspansji była północno-zachodnia część Państwa Polskiego z grodami: Santokiem, Drezdenkiem (Drżeniem), Wałczem oraz Czaplinkiem. W 1248 roku jeden ze śląskich książąt, Bolesław II Rogatka postawił ziemię lubuską w zastaw Brandenburczykom za cenę pomocy militarnej przeciwko Henrykowi III, swemu bratu. W 1252 roku z powodu niewypłacalności Rogatki ziemia lubuska została wchłonięta do Marchii i stała się zaczątkiem Nowej Marchii. Po 1265 roku nastąpił okres ciągłych sporów i walk władców Wielkopolski (Księstwo wielkopolskie) o przygraniczne zamki obronne (grodem, który bronił granic Wielkopolski, była Człopa), zakończony około roku 1278 na korzyść dzielnicy Przemysłów. Za kolejny etap ekspansji brandenburskiej na ziemie polskie można uznać początek wieku XIV. Wtedy to na 60 lat Polska utraciła Santok z Drezdenkiem oraz całą ziemię wałecką. Marchia uzyskała od Wacława III obietnicę przekazania pod władztwo brandenburskie Pomorza Gdańskiego, co zostało wykorzystane podczas sporu Władysława Łokietka z biskupem Janem Muskatą. Na „pomoc” Pomorzu ruszył zakon krzyżacki pokonując Brandenburczyków oraz zagarniając to terytorium i mordując przy tym polskie załogi m.in. w Świeciu, Gdańsku oraz Tczewie.

Gdy wymarł ostatecznie ród Askańczyków (Otto IV oraz Henryk) władzę przejął tam syn cesarza Ludwika Wittelsbacha, także Ludwik, zwany dla odróżnienia młodszym. W polityce polskiej okres ten to próba nawiązania sojuszu wojskowego, zakończona jednak niepowodzeniem. Doszło jedynie do uregulowania stosunków politycznych pomiędzy dwoma państwami w Landsbergu (Gorzowie Wielkopolskim) w 1329 roku. Panowanie Kazimierza Wielkiego przyniosło korzystną dla państwa Piastów zmianę granic z Brandenburgią: w 1368 roku do Polski powrócił Wałcz z okolicami, a w latach 1365–1370 Santok z Drżeniem. Zamki te uznawały zwierzchność Korony z powodu hołdu lennego panów von Osten.

Po okresie panowania w Brandenburgii Wittelsbachów rządy objęli w niej władcy Czech z dynastii Luksemburgów: Karol IV, Wacław IV oraz Zygmunt. Zgodnie ze Złotą Bullą Karola IV z 1356 roku elektor brandenburski uzyskał jeden głos podczas wyborów nowego władcy Rzeszy.

Gospodarczo Brandenburgia rozwinęła się głównie w produkcji, a następnie w handlu zbożem. Kryzys tego kraju przypadł na II połowę XIV wieku, gdy po epidemii dżumy w Europie spadła liczba ludności, czego skutkiem był także zmniejszony popyt na produkty spożywcze, w tym zboże.

Mimo że teren ten był rozwinięty, plagą stały się rozboje tzw. raubritterów. W celu zapobieżenia rabunkom na duktach oraz zwiększenia bezpieczeństwa Brandenburczycy podpisali kilka traktatów z państwem polskim. Istotą owych umów było zobowiązanie się obu krajów do nieudzielania schronienia zbójom oraz, w wypadku popełnienia przestępstwa przez własnego obywatela, ukarania winnego z możliwością ewentualnego transportu na terytorium państwa poszkodowanego; należało również się liczyć z konfiskatą majątkową celem wyrównania szkód i zadośćuczynienia drugiemu krajowi. Umowy te stały się początkiem bardziej złożonych umów międzynarodowych – ważne miejsce zdobyły regulacje dotyczące bezpieczeństwa i opieki kraju nad obywatelami innej narodowości.

Po okresie panowania w Marchii Luksemburgów, obszar ten został nadany rodzinie Hohenzollernów, która traktowała go jako swoją domenę służącą do dalszej ekspansji terytorialnej. Wkrótce dzięki rządom twardej ręki zostało wyplenione tam raubritterstwo. Wszystkie tamtejsze miasta siłą zostały usunięte z Hanzy. W roku 1455 Nowa Marchia została sprzedana przez Krzyżaków Hohenzollernom, którzy starali się również uzależnić Pomorze Zachodnie. Poszerzając swe władztwo dynastia ta zdążała do przejęcia rządów w Prusach.

Od 1618

W 1618 roku elektor Brandenburgii Jan Zygmunt Hohenzollern został księciem pruskim. Obydwa kraje połączono unią personalną.

Zobacz też

• Władcy Brandenburgii
• Kurmarchia

Przypisy

Bibliografia

• Wachowiak B., Dzieje Brandenburgii-Prus na progu czasów nowożytnych (1500-1701), Poznań 2001
• Jerzy Strzelczyk: „Brandenburgia”, Warszawa 1975
• Adolph Friedrich Riedel: Die Mark Brandenburg im Jahr 1250, 1. Teil, Berlin 1831, 508 Seiten.
• Adolph Friedrich Riedel: Codex diplomaticus Brandenburgensis – Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Geschichtsquellen für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten, Namenverzeichnis zu sämtlichen Bänden, Band 1: A – G, Berlin 1867, 529 Seiten
• Frank Göse (Hrsg.): Im Schatten der Krone. Die Mark Brandenburg um 1700. Verlag für Berlin-Brandenburg, Potsdam 2002. ISBN 3-935035-29-2.
• Johann Christoph Bekmann, Historische Beschreibung der Chur und Mark Brandenburg, 2 Bände, Berlin 1751/1753
• Matthias Asche: Neusiedler im verheerten Land – Kriegsfolgenbewältigung, Migrationssteuerung und Konfessionspolitik im Zeichen des Landeswiederaufbaus – Die Mark Brandenburg nach den Kriegen des 17. Jahrhunderts. Aschendorf Verlag, Münster 2006.