Marchia Brandenburska

Marchia Brandenburska
Margrabstwo Brandenburgii
Marchia Brandenburgensis
Mark Brandenburg
1157–1701
Flaga
Herb
Flaga Herb
Położenie
Stolica

Brandenburg, od 1417 Berlin

Ustrój polityczny

monarchia

Typ państwa

marchia

Pierwszy władca

Albrecht Niedźwiedź

Ostatni władca

Fryderyk I Pruski

Głowa państwa

margrabia/książę elektor (zob. Władcy Brandenburgii)

Zależne od

 Świętego Cesarstwa Rzymskiego
Korona Królestwa Czech (1373–1415)

przekształcenie Marchii Północnej w Marchie Brandenburską

1157

Połączenie się Prus i Brandenburgii w Królestwo Prus (Brandenburgia-Prusy)

1701

Mapa
Marchia Brandenburska w ok. 1320
Marchia Brandenburska w latach 1535-1571

Marchia Brandenburska inaczej Margrabstwo Brandenburgii (łac. Marchia Brandenburgensis, niem. Mark Brandenburg, cz. Braniborské markrabství) – marchia Świętego Cesarstwa Rzymskiego utworzona około 1157 roku przez Albrechta Niedźwiedzia z przekształcenia Marchii Północnej oraz zdobytych terenów podbitych Słowian połabskich w tym plemion Obodrzytów i Wieletów. Składała się z trzech części: Starej, Środkowej i Nowej. Od ustanowionej w 1356 Złotej Bulli marchia była jedynym z elektoratów Rzeszy nazywanym Elektoratem Brandenburgii, który w 1618 został połączony unią personalną z księstwem pruskim (Brandenburgia-Prusy), od 1701 główna część składowa Królestwa Prus[1].

Historia

Do 1618

W 1214 terytoria Marchii Brandenburskiej sięgnęły na północ od Lubusza do Odry, w okolice dzisiejszego Odrzycka (Oderberg), gdzie dwa lata później margrabiowie brandenburscy zbudowali silny gród przeciwko Pomorzu Zachodniemu[2]. Swoją świetność marchia przeżywała za panowania braci Jana I (zm. 1266) oraz Ottona III (zm. 1267), którzy władali nią wspólnie uwzględniając zawsze zdanie i opinię drugiego. Przez małżeństwo Ottona z córką króla Czech Wacława I pod władzę Marchii przeszły Łużyce. Dalszym terenem ekspansji była północno-zachodnia część Państwa Polskiego z grodami: Santokiem, Drezdenkiem (Drżeniem), Wałczem oraz Czaplinkiem. W 1248 roku jeden ze śląskich książąt, Bolesław II Rogatka postawił ziemię lubuską w zastaw Brandenburczykom za cenę pomocy militarnej przeciwko Henrykowi III, swemu bratu. W 1252 roku z powodu niewypłacalności Rogatki ziemia lubuska została wchłonięta do Marchii i stała się zaczątkiem Nowej Marchii. Po 1265 roku nastąpił okres ciągłych sporów i walk władców Wielkopolski (Księstwo wielkopolskie) o przygraniczne zamki obronne (grodem, który bronił granic Wielkopolski, była Człopa), zakończony około roku 1278 na korzyść dzielnicy Przemysłów. Za kolejny etap ekspansji brandenburskiej na ziemie polskie można uznać początek wieku XIV. Wtedy to na 60 lat Polska utraciła Santok z Drezdenkiem oraz całą ziemię wałecką. Marchia uzyskała od Wacława III obietnicę przekazania pod władztwo brandenburskie Pomorza Gdańskiego, co zostało wykorzystane podczas sporu Władysława Łokietka z biskupem Janem Muskatą. Na „pomoc” Pomorzu ruszył zakon krzyżacki pokonując Brandenburczyków oraz zagarniając to terytorium i mordując przy tym polskie załogi m.in. w Świeciu, Gdańsku oraz Tczewie.

Gdy wymarł ostatecznie ród Askańczyków (Otto IV oraz Henryk) władzę przejął tam syn cesarza Ludwika Wittelsbacha, także Ludwik, zwany dla odróżnienia młodszym. W polityce polskiej okres ten to próba nawiązania sojuszu wojskowego, zakończona jednak niepowodzeniem. Doszło jedynie do uregulowania stosunków politycznych pomiędzy dwoma państwami w Landsbergu (Gorzowie Wielkopolskim) w 1329 roku. Panowanie Kazimierza Wielkiego przyniosło korzystną dla państwa Piastów zmianę granic z Brandenburgią: w 1368 roku do Polski powrócił Wałcz z okolicami, a w latach 1365–1370 Santok z Drżeniem. Zamki te uznawały zwierzchność Korony z powodu hołdu lennego panów von Osten.

Po okresie panowania w Brandenburgii Wittelsbachów rządy objęli w niej władcy Czech z dynastii Luksemburgów: Karol IV, Wacław IV oraz Zygmunt. Zgodnie ze Złotą Bullą Karola IV z 1356 roku elektor brandenburski uzyskał jeden głos podczas wyborów nowego władcy Rzeszy.

Gospodarczo Brandenburgia rozwinęła się głównie w produkcji, a następnie w handlu zbożem. Kryzys tego kraju przypadł na II połowę XIV wieku, gdy po epidemii dżumy w Europie spadła liczba ludności, czego skutkiem był także zmniejszony popyt na produkty spożywcze, w tym zboże.

Mimo że teren ten był rozwinięty, plagą stały się rozboje tzw. raubritterów. W celu zapobieżenia rabunkom na duktach oraz zwiększenia bezpieczeństwa Brandenburczycy podpisali kilka traktatów z państwem polskim. Istotą owych umów było zobowiązanie się obu krajów do nieudzielania schronienia zbójom oraz, w wypadku popełnienia przestępstwa przez własnego obywatela, ukarania winnego z możliwością ewentualnego transportu na terytorium państwa poszkodowanego; należało również się liczyć z konfiskatą majątkową celem wyrównania szkód i zadośćuczynienia drugiemu krajowi. Umowy te stały się początkiem bardziej złożonych umów międzynarodowych – ważne miejsce zdobyły regulacje dotyczące bezpieczeństwa i opieki kraju nad obywatelami innej narodowości.

Po okresie panowania w Marchii Luksemburgów, obszar ten został nadany rodzinie Hohenzollernów, która traktowała go jako swoją domenę służącą do dalszej ekspansji terytorialnej. Wkrótce dzięki rządom twardej ręki zostało wyplenione tam raubritterstwo. Wszystkie tamtejsze miasta siłą zostały usunięte z Hanzy. W roku 1455 Nowa Marchia została sprzedana przez Krzyżaków Hohenzollernom, którzy starali się również uzależnić Pomorze Zachodnie. Poszerzając swe władztwo dynastia ta zdążała do przejęcia rządów w Prusach.

Od 1618

W 1618 roku elektor Brandenburgii Jan Zygmunt Hohenzollern został księciem pruskim. Obydwa kraje połączono unią personalną.

Zobacz też

Przypisy

  1. Marcin Kamler (red.): Leksykon PWN - Europa. Regiony i państwa historyczne. Warszawa: PWN, 2000, s. 66-68, 223. ISBN 83-01-13291-4.
  2. Gerard Labuda: Wielkie Pomorze w dziejach Polski, Wydawnictwo Zachodnie, Poznań 1947.

Bibliografia

  • Wachowiak B., Dzieje Brandenburgii-Prus na progu czasów nowożytnych (1500-1701), Poznań 2001
  • Jerzy Strzelczyk: „Brandenburgia”, Warszawa 1975
  • Adolph Friedrich Riedel: Die Mark Brandenburg im Jahr 1250, 1. Teil, Berlin 1831, 508 Seiten.
  • Adolph Friedrich Riedel: Codex diplomaticus Brandenburgensis – Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Geschichtsquellen für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten, Namenverzeichnis zu sämtlichen Bänden, Band 1: A – G, Berlin 1867, 529 Seiten
  • Frank Göse (Hrsg.): Im Schatten der Krone. Die Mark Brandenburg um 1700. Verlag für Berlin-Brandenburg, Potsdam 2002. ISBN 3-935035-29-2.
  • Johann Christoph Bekmann, Historische Beschreibung der Chur und Mark Brandenburg, 2 Bände, Berlin 1751/1753
  • Matthias Asche: Neusiedler im verheerten Land – Kriegsfolgenbewältigung, Migrationssteuerung und Konfessionspolitik im Zeichen des Landeswiederaufbaus – Die Mark Brandenburg nach den Kriegen des 17. Jahrhunderts. Aschendorf Verlag, Münster 2006.

Media użyte na tej stronie

Trier Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of the Archbishopric of Trier

Blazon: Argent a cross gules.
Coat of arms of the Archbishopric of Mainz (1250).svg
Coat of arms of the Archbishopric of Mainz, version of the year 1250
Flag of Brandenburg (1657-1701).svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0

Flag of w:Brandenburg-Prussia 1657-1701

IMPORTANT: Until 1701, when the Electorate of Brandenburg acquired the title 'King in Prussia', the sword and septre and royal crown SHOULD NOT APPEAR (with there being an electoral cap in place of a crown)
Bavaria Arms.svg
Autor: Ipankonin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Coat of arms of Bavaria

Blazon: Fusilly bendwise argent and azure.
MarkBrandenburg.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Royal Arms of the Kingdom of Hanover.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Shield of Arms of the Kingdom of Hanover
Mark Brandenburg um 1618 auf heutige Ländergrenzen übertragen.png
Autor: Ich selber, Licencja: Copyrighted free use
Mark_Brandenburg_um_1618_auf_heutige_Ländergrenzen_übertragen
Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
Autor: David Liuzzo, eagle by N3MO, Licencja: CC BY-SA 3.0
Banner of the Holy Roman Empire, double headed eagle with halos (1400-1806)
Kur Brandenburg.jpg

Image extracted from page 75 of Die Territorialgeschichte des brandenburgisch preussischen Staates, im Auschluss an zehn historische Karten übersichtlich dargestellt, Fix W. Original held and digitised by the British Library.

Note: The colours, contrast and appearance of these illustrations are unlikely to be true to life. They are derived from scanned images that have been enhanced for machine interpretation and have been altered from their originals.
Arms of Brandenburg.svg
Autor: Glasshouse, Licencja: CC BY-SA 4.0
Shield of the Prussian State of Brandenburg
Wappen-HK.png
Autor: ziegelbrenner, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wappen des Kurfürstentums Hessen 1818 / Coat of arms of the electorate of Hesse 1818
Salzburg Wappen.svg
Coat of arms of Salzburg state
Margraviate of Brandenburg locator map (1250).svg
Autor: Alphathon /ˈæɫfə.θɒn/ (talk), Licencja: CC BY-SA 4.0
A map of the Margraviate of Brandenburg (German: Markgrafschaft Brandenburg) at the time of the Hohenstaufen Emperors (circa 1250). Note that while it uses the same scheme as standard location/locator maps, this map technically does not conform to the standard, as it is not in equirectangular projection. Therefore grid lines for latitude and longitude are also included on the sub-map.
Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg
Autor: Sir Iain, Elemens by User:Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
COA Kurkoeln.svg
Autor: Jüppsche, Licencja: CC BY-SA 3.0
Coat of arms of archibishop-elector of Cologne