Marcin Śmiglecki

Marcin Śmiglecki
Data i miejsce urodzenia

11 listopada 1563
Lwów

Data i miejsce śmierci

26 lipca 1618
Kalisz

Miejsce pochówku

Polska

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

jezuici

Marcin Śmiglecki, łac. Martinus Smiglecius, inne formy nazwiska: Martinus Leopolitanus, Marcin Lwowianin, Śmigielski, Śmiglekius, Śmigletius, ps. „Jeden Miłośnik Ojczyzny” (ur. 11 listopada 1563 we Lwowie, zm. 26 lipca 1618 w Kaliszu) – polski filozof, logik i teolog, polemista religijny, jezuita.

Życiorys

Urodził się we Lwowie, w rodzinie pochodzącej ze Śmigla. Prawdopodobnie był synem Wojciecha i Anny Wilczkówny. Początkowe nauki pobierał w lwowskiej szkole katedralnej. Już wtedy, swymi zdolnościami zwrócił uwagę Jana Zamoyskiego, który posłał Śmigleckiego do szkół jezuickich w Pułtusku. Dzięki hojności Zamoyskiego, w sierpniu roku 1580, wyjechał z bratem do Rzymu. Kilka miesięcy później (1581) wstąpił do zakonu jezuitów. Studiował filozofię i teologię w rzymskim Collegium Romanum, m.in. pod kierunkiem F. Suáreza i R. Bellarmina (1582-1585). Latem roku 1585, przez Mediolan, wrócił do Polski i udał się do Wilna, gdzie przez 4 lata wykładał w tamtejszej Akademii filozofię (1586-1590), przez kolejne 10 lat teologię (1590-1600). W roku 1588 przyjął święcenia kapłańskie, a w roku 1594 uzyskał doktorat teologii. Przez szereg lat był rektorem kolegium jezuitów, kolejno w: Pułtusku, Poznaniu, Kaliszu oraz zarządzał domem profesów w Krakowie. Kilkukrotnie był deputatem zakonu na kongregacjach generalnych w Rzymie. Słowem i pismem zwalczał arian. Wielokrotnie polemizował z F. Socynem i W. Smalciusem.

Twórczość

Autor monumentalnego dzieła (1632 strony) pt. Logica – wydawanego w Niemczech (Ingolstadt 1618) i 3-krotnie w Anglii (Oksford 1634, 1638, 1658). Korzystał z niego m.in. John Locke podczas swych studiów w Oksfordzie. Jest najwybitniejszych logikiem i wybitnym pisarzem filozoficznym dawnej Polski. Obszerny traktat Logica wyrósł z wykładów prowadzonych w Akademii Wileńskiej w roku 1586/1587[1]. Obok logiki Śmiglecki uwzględnia także wiele problemów metafizycznych. Logica przez długi czas była jednym z najlepszych i najbardziej rozpowszechnionych podręczników na Zachodzie, zwłaszcza w Anglii, gdzie korzystano z niego jeszcze w połowie XIX wieku. W filozofii Śmiglecki, opierając się na poglądach Arystotelesa, uwzględnia różnych jego komentatorów, zwłaszcza Tomasza z Akwinu i Suáreza. W wielu kwestiach przedstawia własne poglądy. Nowsze badania wykazują, że „Śmiglecki jest w Polsce inicjatorem nurtu metafizyki neoscholastycznej, którego kontynuacją jest w jakimś sensie metafizyka Leibniza i Wolffa”[2].

Śmiglecki jest również autorem traktatu ekonomiczno-etycznego O lichwie (Wilno i Kraków 1596), który miał później kilkanaście wydań. Opublikował też kilkanaście rozpraw teologicznych.

Ważniejsze dzieła

  • Opisanie disputacyjej nowogrodzkiej[3], wyd. W. Zajączkowski, Wilno 1594
  • O bóstwie przedwiecznym Syna Bożego[4], Wilno 1595, drukarnia Akademii T. J. (polemika z pracą F. Socyna pt. Refutacja książek, które X. Jakub Wujek, jezuita, wydał roku 1590, Kraków 1593)
  • O lichwie i trzech przedniejszych kontraktach: wyderkowym, czynszowym i towarzystwa kupieckiego nauka krótka[5], Wilno 1596, drukarnia Akademii T. J.; wyd. następne: Wilno 1596; Kraków 1596; Kraków 1604; rozszerzone pt. O lichwie i wyderkach, Kraków 1607; Kraków 1613; Kraków 1619; Kraków 1621; Kraków 1640; Wilno 1641; Wilno 1753
  • Absurda synodu toruńskiego[6], b. m. w. 1596
  • Dysputacja wileńska[7], wyd. P. Wołłowicz, Wilno 1599; wyd. następne: Kraków 1599
  • O jednej widomej Głowie Kościoła Bożego, Wilno 1600, drukarnia Akademii T. J. (jest to dalszy ciąg Dysputacji wileńskiej)
  • O dziesięcinach z Pisma Świętego zebranie krótkie[8], Kraków 1604, drukarnia Łazarzowa; wyd. następne: Kraków 1648; Sandomierz 1728; Kraków 1765; Warszawa (brak roku wydania)
  • Nodus Gordius, seu de vocatione ministrorum disputatio, Kraków 1609.
  • Vana sine viribus ira ministrorum evangelicorum, Kolonia 1611.
  • Nova monstra novi arianismi seu absurdae haereses a novis arianis in Poloniam importatae [...] refutatae[9], Kraków 1612.
  • Verbum Caro factum[10], Kraków 1613.
  • De baptismo adversus Hieronymum Moscorovium liber unus, Kraków 1615.
  • De Christo vero et naturali Dei filio [...] libri duo[11], Kraków 1615.
  • De erroribus novorum arianorum libri duo[12], Kraków 1615.
  • De ordinatione sacerdotum in Ecclesia romana, adversus J. Zaborovii [...] dissertationem, Kraków 1617.
  • Logica... selectis disputationibus et quaestionibus illustrata...[13], Ingolstadt 1618, drukarnia E. Angermaria; wyd. następne: Oksford 1634; Oksford 1638; Oksford 1658; przedruki późniejsze zob. A. Z. (Zaremba): „Śmiglecki Marcin”, Encyklopedia kościelna Nowodworskiego, t. 26 (1903), s. 26 (dzieło cenione w XVII w. w Anglii i we Francji).

Listy i materiały

  • Do J. Zamoyskiego, dat. w Rzymie 8 września 1581, wyd. J. Siemiński Archiwum Jana Zamoyskiego, t. 2, Kraków 1909, s. 57–58
  • Do pośrednika dysputy wileńskiej w roku 1599, wyd. M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 90–91 przypis.
  • List J. Zamoyskiego, dat. w obozie pod Pskowem 24 grudnia 1581 – do biskupa Piotra Dunina Wolskiego, dotyczący m.in. wstąpienia M. Śmigleckiego do zakonu jezuitów; wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900, s. 239–240 (z błędami); J. Kojałowicz Dniewnik posledniego pochoda Stiefana Batorija na Rossiju, cz. 2, Petersburg 1867, nr 143 (z błędami); J. Siemieński Archiwum Jana Zamoyskiego, t. 2, Kraków 1909, s. 158–159 (poprawnie)
  • Korespondencja Jana Zamoyskiego z lat 1580–1584 ze: Stanisławem Reszką, Jerzym Tyczynem, Piotrem Duninem Wolskim – dot. pobytu M. Śmigleckiego w Rzymie i wstąpienia do zakonu jezuitów; wyd. J. Siemieński Archiwum Jana Zamoyskiego, t. 2, Kraków 1909; t. 3, Kraków 1913.

Utwór o autorstwie niepewnym

  • Przestrogi do sumnienia należące, brak miejsca wydania 1632; wyd. następne: brak miejsca wydania 1632; Wilno 1765 (autorstwo według J. Wielewickiego; według K. Estreichera utwór uległ przeróbkom w roku 1632); zob. także: J. Trypućko „Polonica vetera upsaliensia”, Uppsala 1958, Acta Bibliothecae R. Universitatis Upsaliensis, t. 13, poz. 2596.

Przypisy

  1. ↑ Zob. rkps 147 w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu pt. Commentaria in Organum Aristotelis; wydał go drukiem Ludwik Nowak, t. 1-2, Warszawa 1987.
  2. ↑ J. Czerkawski, Humanizm i scholastyka, Lublin 1992, s. 178.
  3. ↑ Opisanie disputacyjej nowogrodzkiej, którą miał Marcin Śmiglecki [...] z Janem Licyniuszem [...] o Przedwiecznym Bostwie Syna Bożego [...], polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  4. ↑ O bostwie przedwiecznym Syna Bozego swiadectwa Pisma Świętego do trzech przednieyszych artykułow zebrane przeciwko wszystkim Pana Jezusa Chrystusa nieprzyiacielom, gdzie się też odpowiada na Refutacyą od refutarza iakiegoś nowokrzczeńca przeciw [...] Jakubowi Wuykowi wydaną (wyd.1595), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  5. ↑ O lichwie y trzech przednieyszych kontraktach, wyderkowym, czynszowym y towarzystwa kupieckiego, nauka krotka pisana przez X.D. Marcina Smigleckiego Societatis Iesv [...]. (wyd. 1596), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  6. ↑ Absvrda synodu toruńskiego, ktory mieli ewangelicy w Toruniu roku Pańskiego 1595, mense Augusto y teraz do druku podali. (wyd.1596), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  7. ↑ Dysputacya Wileńska, ktorą miał x. Marcin Smiglecki Societatis Iesv z ministrami ewangelickimi 2. Iunij w roku 1599. O iedney widomey Głowie Kościoła Bożego, wydana przez Pawła Wołłowicza. ([post 25 VI] 1599), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  8. ↑ O dziesiecinach z Pisma svvietego zebranie krotkie : jesliż ie dawać, z czego ie dawać, komu ie dawać, co za pożytek z niedawania y iesli ie okupić może. (wyd. 1648), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  9. ↑ Nova monstra novi arianismi sev Absvrdae haereses a nouis arianis in Poloniam importatae ... (wyd. 1612), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  10. ↑ Verbvm caro factvm sev de diuina verbi incarnati natvra : ex primo Euangelij s. Ioannis capite aduersus nouorum Arianorum errores dispvtatio P. Martini Smiglecij [...]. (wyd. 1613), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  11. ↑ De Christo vero et natvrali Dei filio, eiusdemque pro peccatis nostris satisfactione libri dvo : adversus impia dogmata Valentini Smalcij [...] Accessit responsio ad examinationem centum errorum Smalcio obiectorum, ab eodem Smalcio editam (wyd. [post 11 VI] 1615), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  12. ↑ De erroribvs nouorum arianorum libri dvo : aduersus responsum Valentini Smalcij, quod dedit pro nouis arianorum suorum monstris (wyd. 1615), polona.pl [dostęp 2020-10-08].
  13. ↑ Logica... selectis disputationibus et quaestionibus illustrata (wyd. 1618), polona.pl [dostęp 2020-10-08].

Bibliografia

  • L. Nowak, Les idées gnoséologiques de Marcin Śmiglecki, „Organon”, 16-17, 1980-1982, s. 135–150.
  • K. Drzymała, Ks. Marcin Śmiglecki T.J., Kraków 1981.
  • L. Nowak, Gnozeologiczne poglądy Marcina Śmigleckiego, [w:] Z historii polskiej logiki, Wrocław 1981, s. 113–172.
  • R. Darowski, Marcina Śmigleckiego SJ rękopiśmienne wykłady z logiki (Akademia Wileńska, r. 1586/87), „Studia Philosophiae Christianae”, 20 (1984), z. 1, s. 31–53.
  • Encyclopédie philosophique universelle, vol. III, t. 1, Paris 1992, s. 1468–1469.
  • R. Darowski, Marcina Śmigleckiego SJ traktat „O lichwie” (1596), „Rocznik Wydziału Filozoficznego TJ w Krakowie”, 1993-1994, s. 209–228.
  • R. Darowski, Filozofia w szkołach jezuickich w Polsce w XVI wieku, Kraków 1994, s. 185–224.
  • J.J. Jadacki, Wielkość Marcina Śmigleckiego, [w:] Antologia Wileńska, Warszawa 2001, III, s. 325–329.
  • Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 9, Lublin 2008, s. 339–341.
  • С. Вакуленко, Знакова природа мови за Марціном Сміґлєцьким, „Збірник Харківського історико-філологічного товариства”, т. 13, Харків 2009, с. 173-208.
  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 325–327

Linki zewnętrzne