Marco Bellocchio

Marco Bellocchio

Data i miejsce urodzenia	9 listopada 1939 Bobbio
Zawód	reżyser, scenarzysta, producent filmowy
Lata aktywności	od 1961

Marco Bellocchio (ur. 9 listopada 1939 w Bobbio) – włoski reżyser, scenarzysta i producent filmowy. Jeden z głównych przedstawicieli kina kontestacyjnego we Włoszech.

Biografia i twórczość

Dzieciństwo i młodość

Marco Bellocchio wychowywał się w rodzinie mieszczańskiej; jego ojciec był adwokatem, a matka nauczycielką. Ukończył szkoły prowadzone przez instytucje religijne (gimnazjum braci szkolnych i liceum barnabitów w Lodi). Zapisał się na Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Najświętszego Serca w Mediolanie. W 1959 rozpoczął studia w szkole filmowej Centro Sperimentale di Cinematografia w Rzymie^[1].

Lata 60.

Na początku lat 60. nakręcił kilka filmów krótkometrażowych: Abbasso lo zio, La colpa e la pena (oba z 1961 roku) i Il Ginepro fatto uomo (z 1962), noszących wyraźne wpływy Felliniego i Antonioniego. Później wyjechał do Londynu, gdzie uczęszczał na kursy filmowe w Slade School of Fine Arts, zakończone dysertacją na temat Antonioniego i Bressona^[2].

W 1965 zadebiutował filmem fabularnym Pięści w kieszeni, który wywołał powszechne zdumienie. Film zaskakiwał bardzo dobrym opanowaniem filmowego języka, ale jeszcze bardziej wstrząsającym obrazem ukazanej rzeczywistości, w której jeden z członków rodziny, chory na epilepsję morduje matkę i upośledzonego umysłowo brata, a podekscytowany dobrze zapowiadającą się przyszłością doznaje ataku choroby i umiera. Obecna w pobliżu siostra nie udziela mu pomocy. Film cechuje nagromadzenie motywów patologicznych, mających sens symboliczny: zabicie matki oznacza wyzwolenie się z typowo włoskiego kultu Wielkiej Matki, a spalenie rodzinnych pamiątek – gest odrzucenia stereotypowych obrządków rodzinnych. Kontrowersyjny film nie został zakwalifikowany do programu festiwalu w Wenecji, ani do dystrybucji przez państwowe przedsiębiorstwo Italnoleggio Cinematografico. Jego wartości doceniono później, a reżyser zyskał miano przywódcy grupy kontestatorów^[3]. Film otrzymał nagrodę na MFF w Locarno^[4]. W 1967 Bellocchio zrealizował film Chiny są blisko, będący kąśliwym obrazem życia politycznego na włoskiej prowincji^[5] (nagrodzony w tym samym roku na 28. MFF w Wenecji^[4]).

Lata 70.

Marco Bellocchio (1970)

W kolejnym filmie, W imię ojca (1971) w szokujący sposób skompromitował model edukacji z czasów Piusa XII, kiedy sam zdobywał wykształcenie^[5]. Filmy Pięści w kieszeni, Chiny są blisko i W imię ojca tworzą swego rodzaju trylogię, zawierającą pewne wątki autobiograficzne^[4]. Po premierze tego ostatniego reżyser oświadczył, że kontestację zamierza odtąd uprawiać w sposób bardziej tradycyjny, a realizowane filmy kierować do szerszego grona publiczności. Nakręcony w 1972 obraz Dajcie sensację na pierwszą stronę (do scenariusza Sergio Donatiego) demaskował mechanizmy i metody walki politycznej prowadzonej za pomocą prasy. Dał poglądową lekcję jak perfidnym narzędziem manipulacji opinią publiczną może stać się gazeta ciesząca się opinią solidnej i niezależnej. Uosobieniem tych działań stał się odtwórca jednej z głównych ról, Gian Maria Volontè^[5]

W filmie Marsz triumfalny (1976) Bellocchio zaatakował rygory wojskowe, włączając się nim, podobnie jak poprzednim, w nurt włoskiego kina politycznego^[4]. W 1977 w karierze Bellocchia dokonał się nowy zwrot. Nakręcił on film Mewa, będący adaptacją sztuki teatralnej Antona Czechowa pod tym samym tytułem. Film stanowi początek nowego etapu w dorobku filmowym reżysera. Chociaż z jednej strony istnieją u niego wątpliwości, pytania i zarzuty w odniesieniu do burżuazyjnego społeczeństwa, to z drugiej staje się bardziej widoczna krytyczna analiza odpowiedzi udzielanych przez lewicę^[2].

Lata 80.

W filmie Skok w pustkę (1980) powrócił do tematu wynaturzeń życia rodzinnego. Występujący w nim aktorzy Anouk Aimée i Michel Piccoli zostali nagrodzeni na 33. MFF w Cannes^[4], odpowiednio nagrodą dla najlepszej aktorki i aktora^[6], natomiast Bellocchio zdobył nagrodę David di Donatello w kategorii: najlepszy reżyser^[7]. Temat wynaturzeń podjął raz jeszcze w filmie Oczy, usta (1982). Po nim nakręcił takie obrazy będące adaptacjami literackimi: Henryk IV (1984), oparty na sztuce Luigiego Pirandella i Diabeł wcielony (1986), będący wolną interpretacją powieści Raymonda Radigueta^[1].

Lata 90.

Od początku lat 90. introspektywne dociekania, charakteryzujące w coraz większym stopniu filmy Bellocchia, ujawniły rosnące zainteresowanie ich twórcy światem psychiatrii i psychologii. To film oparty na scenariuszu psychiatry Massimo Fagiolego miał mu przynieść najbardziej prestiżową nagrodę w jego karierze^[2]; za film Wyrok (1991) otrzymał nagrodę Srebrnego Niedźwiedzia na 41. MFF w Berlinie.

W 1999 zrealizował film Niańka (na podstawie powieści Luigiego Pirandella), za który otrzymał nagrodę David di Donatello za najlepsze kostiumy oraz cztery nagrody Ciak d’oro w kategoriach: najlepsza aktorka drugoplanowa, zdjęcia, scenografia i kostiumy^[1].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 56. MFF w Wenecji (1999).

XXI wiek

Nowe tysiąclecie reżyser rozpoczął powrotem do filmów polemicznych. Kreowany przez Sergio Castellitto bohater nakręconego w 2002 Czasu religii, malarz i ateista, żyjąc w konfrontacji z kościołem i religią staje w obliczu zaskakującej wiadomości o procesie beatyfikacyjnym jego matki i wobec dylematu, czy posyłać syna na lekcje religii^[2].

W 2003 Bellocchio zrealizował introspektywny film, Witaj, nocy rekonstruujący porwanie byłego premiera Włoch, Alda Moro. Akcja filmu, opartego na powieści Anny Laury Braghetti Il prigioniero, ukazuje związek między Moro, a jednym z jego porywaczy, młodą kobietą, ukazaną jako osoba o podwójnym życiu, bibliotekarka w dzień i terrorystka w nocy, odkrywająca w sobie ludzki związek z Moro, który doprowadził do jej kryzysu ideologicznego^[2].

W nakręconym w 2012 obrazie Śpiąca królewna reżyser raz jeszcze powrócił do swoich zasadniczych tematów: młodości, wolności, namiętności i manipulacji politycznej ciałem i świadomością biorąc na kanwę wzbudzający kontrowersje we Włoszech przypadek Eluany Englaro. Film został zaprezentowany na 69. MFF w Wenecji, a Fabrizio Falco otrzymał nagrodę im. Marcello Mastroianniego dla najlepszego młodego aktora^[1].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 60. MFF w Cannes (2007). W 2014 Bellocchio otrzymał Nagrodę Specjalną David di Donatello za całokształt twórczości^[1].

Znaczenie

Marco Bellocchio jest autorem filmów fabularnych, dokumentalnych i krótkometrażowych, realizowanych zarówno dla telewizji i kina, obejmujących szeroki zakres gatunkowy i tematyczny. Jego twórczość ma charakter osobisty, odzwierciedlając jego bezkompromisowe poglądy i ambicje artystyczne. Podczas swojej 50-letniej pracy twórczej Bellocchio zakwestionował panujące ideologie konfrontując kościół z radykalną lewicą i rzucajac wyzwanie takim pojęciom jak moralność i rodzina w sposób, który uczynił go jednym z najważniejszych twórców włoskich i, wraz z Bernardo Bertoluccim i Pier Paolo Pasolinim, wiodącą postacią w dziedzinie kultury dla następnych pokoleń Włochów^[8].

Filmografia^[a]

Film fabularny

Krótki metraż, dokument

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Hanna Książek-Konicka: 100 filmów włoskich. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1978, s. 134.
• Zbigniew Pitera: Leksykon reżyserów filmowych: reżyserzy zagraniczni. Wyd. 2 rozsz.. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1984, s. 25. ISBN 83-221-0166-X.

Linki zewnętrzne

• Marco Bellocchio w bazie IMDb (ang.)
• Marco Bellocchio w bazie Filmweb